लकडाउनमा छन्दकविताको बहार
अमेरिकामा बस्दै आएकी इलामेली चेली सरु गुरागाइँले गाएको गीति कविताले छन्दमा बहार ल्याउन मद्दत गरेको छ । उनलाई पछ्याउँदै धेरैले कविता वाचन गरेर सामाजिक सञ्जाललाई छन्दमय बनाएका छन् ।
१७ जेष्ठ २०७७ शनिबार
श्रीराम राई
श्रीराम राईका लेखहरु :
मामालाई माला
नाम्छिहाङले अर्को माला बहिनीलाई लगाइदियो र भन्यो, ‘बहिनी, यो माला तिम्रा लागि फूलको गहना भयो । यो गहनाले तिमी कति राम्री देखिन्छ्यौ हगि ।’
मेरा साना आँखाले, अक्षर चिन्न थालेपछि ...!
मेरो जन्म ओखलढुंगामा विसं २००० साल ऋषि पञ्चमीको दिन भएको हो। मेरो चिनाको नाम नारायणभक्त श्रेष्ठ हो। म रेडियो नेपालको कार्यक्रममा आउँदासम्म त्यही नामले चिनिन्थें। मैले घरैमा बाबाट ‘कख’ लेख्न सिकें। हाम्रो घर नजिकै भाषा पाठशाला थियो। त्यहाँ धुलामा सिन्काले लेख्न सिकाउँथे। चकटी, बोरा र पिरा बोकेर जानु पथ्र्यो। त्यहाँ यति कक्षा भन्ने हुँदैन्थ्यो। गुरुहरू लठी लिएर आउनु हुन्थ्यो र त्यही लठीले धुलौटे भुइँमा लेख्न सिकाउनु हुन्थ्यो। त्यति धेरै किताब हुँदैन थिए। ‘ठूलो वर्णमाला’ भन्ने किताब पथ्र्यो।
छोरी भएर पढ्न जान लाज हुँदैन ? भनेर हप्काउँथे: शान्ता गौतम
विसं २०५१ सालमा नेपाल सरकारले मेरो गीत कक्षा–२ को कक्षागत गीतमा छनोट गरेपछि लेखनीले गति लिएको हो। मोफसलमा बसेर सिर्जना गरिरहेको मलाई यो त्यतिबेला ठूलै पुरस्कार थियो।
प्रेरक जीवनकथा
एस.पी. श्रेष्ठको ‘केही ज्ञानी पुरुष’ भन्ने जीवनी सङ्ग्रह प्रकाशित छ। यसमा ६ जना साधुसन्तको संघर्षपूर्ण जीवनकथा समेटिएको छ। सन्त कबिरदास (१३९८–१५१८)को जीवनी छ सुरुमा। उनका जीवनीबाट मान्छेको कुनै जात हुँदैन। धर्मसंस्कृतिको अनावश्यक विवादले कसैको भलो गर्दैन। सबैलाई आआफ्नो धर्म मान्ने अधिकार छ। एक आपसमा मिलेर काम गर्दा मानवीय भावना बढ्छ र सबैलाई राम्रो हुन्छ भन्ने ज्ञान दिलाएको छ।
बालबालिकाको रुचि र मनोविज्ञानको सम्मान
गीतकार भूपाल राईको ‘किताबको पाना हेर’ शीर्षक गीत कक्षा ४ को नेपाली पाठ्यक्रममा समावेश छ। उनले भनेका छन् कि किताबका पानाहरू ज्ञानका हिसाबले बच्चाहरूभन्दा पनि ठूला हुन्छन्। हामी आँैलाभन्दा साना कलमका टुप्पाले ज्ञानी कुरा लेख्छौं। वीरताका कुरा लेख्छौं। गौरवका गाना लेख्छौं भनेर राईले बालकहरूलाई देशसँग सकारात्मक रूपमा जोड्न यो गीत लेखेका हुन्।
हिमालचुली शिर मेरो कल्ले सक्छ छुन ?
नेपालमा जन्मेपछि मातृभूमिको गुन हामी आफैंले गाउनु पर्छ भन्ने लाग्छ उनलाई। नेपाली हुन नेपालीकै गुन गाउनु पर्छ। स्वतन्त्र देश नेपाल कहिल्यै परतन्त्र भएन।
जिउने कला सिकाउँदै
डिजिटल कुलतमा फस्नेको संख्या बढ्दो छ। त्यसैले एउटै ओछ्यानमा भएका श्रीमान्श्रीमती पनि आआफ्नै धुनमा हुन्छन्। हरिहर पोखरेलको पुस्तक ‘विशद चिन्तन’ले प्रविधिको प्रभावले लट्ठिएको समाजलाई बिउँझाउने प्रयत्न गरेको छ। पुस्तकले वास्तविक मानिस हुन आध्यात्मिक चिन्तन आवश्यक छ भन्छ। यसमा आत्मचिन्तन, सदाचार, सकारात्मक सोच र शास्त्रीय निर्देशन समावेश छन्। पुस्तकले पाठकको सोच र विचारमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सहयोग पु¥याउँछ। लेखकले भौतिक सुखभन्दा आत्मिक सुखलाई जोड दिएका छन्।
खँदिला मुक्तक
छोटो भैकन पनि चोटिलो हुने भएकाले मुक्तक लोकप्रिय छ। संस्कृत साहित्यमा पाइने चतुष्पदीलाई नै नेपाली मुक्तकको मूल आधार मानिन्छ। छोटो आयाम, सूत्रात्मक संरचना एवं सूक्तिमय भावचेतना मुक्तकीय सिर्जनाको विशेषता।
सयौं थुँगा फूलका हामी...
घरबाट १ घण्टा उकालो र १ घण्टा ओरालो हिँडेपछि मात्रै पुगिन्थ्यो हर्कपुरको स्कुल। स्कुलमा खाजा खाने चलन थिएन। दुई घन्टा हिँडेर जान्थे, फेरि दुई घन्टा हिँडेर फर्कन्थे। घर आइपुग्दा भोकले लखतरान हुन्थे। उनले कक्षा ८ देखि १० सम्म भगवती मावि मानेभञ्ज्याङमा पढे। घरबाट ५ घन्टा हिँड्नु पर्ने भएकाले उनी डेरामा बसेर पढ्न थाले।
लेकका हामी केटाकेटी
संगीतकार एवं गायक आभास काठमाडौंको काँठ क्षेत्रका रैथाने हुन्। महानगरको उत्तरपूर्वी कुनो आलापोटमा ०१९ चैत १ मा जन्मेका हुन् उनी। सामान्य किसान परिवारमा जन्मे/हुर्केका उनी लामो साधना र संघर्षबाट स्थापित संगीतकर्मी बनेका हुन्।
गाउँछ गीत नेपाली ज्योतिको पंख उचाली
नेपालमा २०६२/०६३ को आन्दोलनले राजालाई फ्याँक्यो। देशमा गणतन्त्र आयो। आन्दोलन सफल नहुन्जेल नेपालको राष्ट्रिय गान ‘श्रीमान् गम्भीर...’ थियो। त्यो राष्ट्रगानमा राजा/महाराजाको गुनगान गाइन्थ्यो। त्यसैले आन्दोलनपछि त्यसलाई गाउन छाडियो।
मेरो सानो खरायो, आज कता हरायो
कल्पना प्रधान बालसाहित्यमा स्थापित नाम हो। उनको जेठो छोरा प्रतीक प्रधानचाहिँ पत्रकारितामा स्थापित छन्। तिनै प्रतीकलाई खुसी बनाउन आमा कल्पनाले लेखेकी थिइन् बाल कविता, ‘मेरो सानो खरायो आज कता हरायो।’ तिनताका उनीहरू काठमाडौंको वसन्तपुरमा डेरा गरी बस्थे। कुरा त्यस्तै ०२७ सालतिरको। प्रतीक बिरामी थिए। उनले जे पायो त्यही खान मिल्दैनथ्यो। छोरालाई फकाउन उनले काठको गुड्ने खरायो किनिदिएकी थिइन्।
चित्रबाटै संरक्षणको सन्देश
मुलुकभित्रका ६ सयभन्दा बढी चराको चित्र बनाइसकेका कलाकार हेम पौडेल ७८ वर्षको उमेरमा पनि चित्रकलामै समर्पित छन्। चित्रकलामार्फत् वातावरण संरक्षणको जनचेतना फैलाउने अभियन्ता हुन् उनी। चराका आकृति र तिनका बासस्थानलाई चित्रमा उतारेर संरक्षणको सन्देश बाँड्दै आएका कलाकार हुन्– हेम पौडेल।
रुकुमदेखि एमआइटीसम्म
ललितपुर, महालक्ष्मी नगरपालिकामा अवस्थित पुरानो बजार लुभुबाट दक्षिणतर्फ पर्छ– कोटडाँडा। सानागाउँ (सिद्घिपुर), विष्णुडोल, शंखादेवी हुँदै मनोरम कोटडाँडा पुग्न सकिन्छ। शंखादेवी मन्दिर नजिकैको चारघरेमा ब्लुम नेपाल स्कुल सञ्चालित छ।