२०७२ वैशाख १२ को भूकम्पले सांस्कृतिक नगरी भक्तपुर बिथोलिएको थियो। भूकम्पको पाँच वर्षपछि आइतबार भक्तपुर दरबार क्षेत्र पुग्दा आकाश पूरै खुलेको थियो। भत्किएका अधिकांश सम्पदा ठडिएका थिए। बजारमा धिमे र बाँसुरीको धुन बज्दै थियो। सांस्कृतिक नगरीका सम्पदाले आफ्नै लय लिएको देखिन्थ्यो।
‘यी हमर ‘अप्पन’ बेटी बा,’ पत्रकारलाई आँगनमा देख्नेबित्तिकै सरोजले भनिन्, ‘मान्छेहरू किन लक्ष्मीको मन दुखाउँछन्, हामीलाई थाहा छैन ।’ लक्ष्मीको मुस्कानमा पछिल्लोसमय केही अँध्यारो छाउन थालेको सरोजले सुनाइन् । छिमेकका केही मानिसले लक्ष्मीलाई खेतमा भेटाएको भन्दा लक्ष्मीले अँध्यारो मुख लगाउने गरेको उनले बताइन् । लक्ष्मीको अँध्यारो अनुहारले घर नै अँध्यारो हुने अनि लक्ष्मी हाँस्दा घरमा खुसीयाली छाउँने उनले सुनाइन् ।’
गोकर्णको सुन्ताखानकी सिता भण्डारी तबलामासँगै आधुनिक गीत संगितमा रमाउँदै छिन्। प्रसिद्ध तबला बादक अच्युतराम भण्डारीकी छोरी सिता सानैदेखि बाबाको कलालाई पछ्याउँदै पछ्याउँदै आएकी छिन्। उनले बाबाको सीपलाई जीवनको मार्ग बनाउने सोच राखेकी छिन्।
वीरगन्ज–३२ परसवाकी गुलाब्सा खातुन बाराको जितपुरस्थित मदिना एकडेमीमा कक्षा ४ मा अध्ययन गर्दैछिन्। कालो बुर्कामा सजिएर विद्यालय जाँदै गरेकी उनले भविष्यमा डाक्टर बन्ने चाहना व्यक्त गरिन्। ‘डाक्टर बन्ने रहर छ,’ घुम्टोभित्रैबाट उनले भनिन्, ‘त्यसैले उर्दू अरबीसँगै अंग्रेजी, विज्ञान र गणित पनि पढ्दैछु।’ परिवारको चाहनाअनुसार बुर्का लगाएर उर्दू सिक्दै गरेकी उनले आफ्नो रहर पूरा गर्न आधुनिक शिक्षाको सहारा लिएको सुनाइन्।
‘दुःखीलाई सधैं कोरोनो,’ ६० वर्षीया पत्नी फूलकुमारीसँग पिँढीमा बसेका ६७ वर्षीय लट्टुले चिन्तित हुँदै थपे– जमिन गुम्न लागेको पिर कोरोना भन्दा पनि डरलाग्दो छ ।
अरुलाई बाटो देखाएर गुजारा चलाउँदै आएका पथप्रदर्शक कोरोना कहरबीच जीवन अगाडि बढाउने बाटो नदेखेपछि अन्योलमा छन्।
‘ठूला कुरा गरेर सरकारमा गएका नेताले गरिबको पेट भर्न सकेनन्,’ उनले भने, ‘पसिना बगाउने मजदुरले एक छाक राम्रोसँग खान नपाउनु निकै पीडादायक अवस्था हो।’
काठमाडौंको बौद्ध क्षेत्रमा भरियाको काम गरेर छाक टार्ने करिब १५ जनाको अवस्था यस्तै रहेछ । ‘हामी त चिउरा खाएर पनि पेट भर्ने गरेका छौं’, कृष्णले भने, ‘कति साथी त त्यही पनि खान नपाउने अवस्थामा पुगिसके ।’
दृष्टिविहीन झरेन्द्र राईले देख्न छाडेको तीन दशकभन्दा बढी भयो। तर विगत पाँच महिनादेखि भने देख्न थालेका छन् रे, कोरोनाको कालो कहर। लकडाउनका कारण काम गर्ने होटल बन्द भएपछि मैतीदेवीको सानो कोठामा अभाव र त्रासमाझ खुम्चिएका उनले यति बेला जीवनयात्रा निकै डरलाग्दो बनेको सुनाए।
मिथिलामा घरेलु हिंसा र सामाजिक विभेद मात्र हैन, सुन्दर जनजिवन र हँसिला अनुहार पनि छन्। ‘क्यानभासमा सामाजिक विकृतिका तेजावले बिगारेका अनुहारको एक पाटो मात्र हैन’, उनले भनिन्, ‘सादगी, सुन्दरता र सभ्यताले सजिएको अनुहारको अर्को हँसिलो पाटो पनि देखाउँछु।’
‘बाबाका चार सन्तान सबै काठमाडौंमै छौँ,’ उनले भनिन्, ‘सवारी साधन नचल्दा यसपटकको औँसीमा मुख हेर्न जान पाएनौँ ।’ चाडपर्व परिवार जोड्ने माध्यम बन्दै आएकामा यसपटक कोरोनाले त्यसमा अवरोध ल्याइदिएको उनले सुनाइन् ।
सुवासले ५५ तोलाभन्दा बढीका सुनका गहना लगाएका छन्। अझ भन्छन्, ‘अझै धेरै सुन लगाउने रहर छ।’
परम्परागत पहिरनमा सजिएर धाँ, भुस्या, काँय र पाँगा बाजाको आकर्षक तालमा नाचिने नीलवाराही नृत्य हेर्न रातमा पनि स्थानीयको भीड लागेको छ। मुकुण्डो लगाएका देवगणका जात्रा हेर्न मास्क लगाएका सर्वसाधरणको भीडले धेरैको ध्यान खिचेको छ।
पानीमा रुझेर कालो कपडा लगाएकी तीनले नाचेको दृश्य निकै रहरलाग्दो थियो। प्रकृतिको संगीतमा नाचेको यति सुन्दर दृश्य मैले पहिला देखेको थिइनँ।
‘ससाना नियमलाई उन्दै जाँदा पूर्ण जनै तयार हुन्छ,’ भवदिपले भने, ‘तब मात्र यसले जनैपूर्णिमामा लगाउनुको सांस्कृतिक महत्व राख्छ।’
-480x320.jpg)
-480x320.jpg)
-480x320.jpg)
-480x320.jpg)