अफ्रिकाको पश्चिमी क्षेत्रमा अवस्थित यो देशबारे नेपालमा त्यति धेरै जानकारी छैन रहेछ । मैले प्रशंगबस बेनिन जाने सिलसिलामा कुरा गर्दा मेरा धेरै विद्वान साथीहरुले पनि यो देशको बारेमा थाहै नभएको अभिव्यक्ति दिएका थिए । उनीहरुको उक्त भनाइले मलाई बेनिनबारे आफूले थाहा पाएका कुराहरु लेख्न मन लाग्यो ।  

मलाई स्विडेनको कोपनहेगन स्थित अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञान संस्था (इन्टरनेशनल फाउण्डेशन फर साईन्स) ले आफ्नो ५० वर्षको अनुभव र भविष्यको युवा बैज्ञानिकहरुलाई अनुसन्धानको अवसर र चुनौती बारे आयोजना गरेको अन्तर्राष्ट्रिय गोष्ठीमा विशेष वक्ताको रुपमा आमन्त्रित गरेको थियो । उक्त अन्तर्राष्ट्रिय गोष्ठीमा सहभागी हुन म यही गत फागुन १० देखि १७ गतेसम्म बेनिनको सबैभन्दा ठूलो शहर कोटोनो पुगेको थिए । यो एक हप्तामा मैले छलफल गरेका विभिन्न विश्वविद्यालयका उपकुलपतिहरु, प्रध्यापक, विद्यार्थी, किसान, विकास साझेदार, व्यापारी र उच्च शिक्षा तथा अनुसन्धान मन्त्री लगायत केहि राजनीतिज्ञसँगको छलफल, केहि संस्थाहरुको स्थलगत भ्रमण, लिखित दस्तावेज र केही ग्रामिण क्षेत्रको अवालेकनको आधारमा यो लेख तयार गरेको छु ।

गोमन सापको घाँटी सहितको टाउको जस्तो वा सानो आकारको, १,१२,६२२ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल र सन् २०२१ को जनगणना अनुसार लगभग १ करोड ३० लाख जनसंख्या भएको यो सुन्दर देशको दक्षिणमा आन्ध्र (एट्लन्टिक) महासागर, पूर्वमा नाईजेरिया, उत्तरमा नाईजर र बुर्किनाफासो तथा पश्चिममा टोगो देश रहेका छन् । यो देशको उत्तर–दक्षिण ६७२ किलोमिटर र ३४२ किलोमिटर पूर्वपश्चिम फैलिएको रहेछ । यो देशमा बोलिने सरकारी भाषा फ्रेन्च तथा ५० भन्दा बढी स्थानीय भाषा भएको प्रजातान्त्रिक बहुदलीय प्रणाली अन्र्तगत कार्यकारी राष्ट्रपति सहितको शासकीय स्वरुप अवलम्बन गरेको देश हो बेनिन । यो देशको कुल जनसंख्यामध्ये ५२.२ प्रतिशत क्रिश्चियन, २४.६ प्रतिशत मुस्लिम, १७.९ प्रतिशत ट्रेडिसनालिष्ट र ५.३ प्रतिशत अन्य धर्मावलम्बी रहेछन् ।

नेपालमा यो देशको बारेमा त्यति जानकारी नभए पनि पश्चिम अफ्रिकी देशहरु घाना, नाईजर, नाईजेरिया, लिबिया, आईभेरीकोष्ट, माली, बुर्किनाफासो, गाम्बीया, टोगो, गीनिया, क्यामेरुन, माउरीतिनिया, सेनेगल लगायतमा यो देशले राम्रै प्रभाव छोड्न सफल रहेछ । पश्चिम अफ्रिकाका १३ देशमध्ये बेनिनसहित ८ वटा देशले त मुद्रा समेत एउटै ‘फ््रयांक’ चलाएर र भिसा फ्रि गरेर एकीकृत हुँदै गएको पाइयो । यहि कारण पनि यो देशको आर्थिक विकास दु्रत हुँदै जानमा सहयोगी भएको रहेछ । अर्को प्रमुख कारणमा एटलान्टिक महासागरको गल्फ अफ गुएनासँग जोडिएको कोटोनोको बन्दरगाहाले आर्थिक विकासमा पुर्याएको योगदान ठूलो रहेछ । यो देशबाट बढि निर्यात हुने बस्तुमा कपास, पाम आएल, नरिवल, काजु तथा सुन र पेट्रोलियम पदार्थ रहेछन् । यो देशबाट मुलतः युएई, बंगलाादेश, टोगो, भारत र चीनमा आफ्नो उत्पादन निर्यात गर्ने गरेको छ ।

राजनीतिक रुपमा ५ क्षेत्रमा बिभाजित बेनिनमा एउटा व्यक्ति २ पटकमात्र ५–५ वर्ष राष्ट्रपति हुन पाउने कार्यकारी राष्ट्रपतीय प्रणाली, ४ वर्षीय कार्यकालको एक सदनात्मक संसदसहित बहुदलीय प्रणाली रहेछ । यो देश सन् १९६० को अगष्ट १ मा फ्रान्सको उपनिवेशबाट मुक्त भई विभिन्न राजनीतिक उतारचढाव पार गर्दै १९९० सनको संविधान मार्फत् प्रजातान्त्रिक अभ्यास संस्थागत गर्दै विकासमा दु्रत पाईला चाल्दै गरेको रहेछ । तर विकासमा अभिक क्षेत्रीय असमानता रहेकोले मानवीय विकास, गरिबी, वातावरणीय अवस्था, लैगिंक अवस्था जस्ता शुचकांकमा यो देश अझै कमजोर रहेछ । एटलान्टिक माहासागर तटीय क्षेत्रमा द्रुत गतिमा विकास भएपनि उत्तर, पश्चिम र पूर्व क्षेत्रमा विकास गति ज्यादै कमजोर रहेछ । खासगरि बेनिनको उत्तरी क्षेत्रका आटाकोरा, अलिबोरी जस्ता अत्याधिक कटन हुने क्षेत्र, उत्पादन हुने र उर्बर कृषि भूमिमा केन्द्रीय सहेल क्षेत्रका देशहरु खासगरि बुर्किनाफासो, नाईजर र नाईजेरियामा सक्रीय प्रभाव जमाएका हिंसात्मब समुहहरुका गतिविधि बेनिनको उत्तरी क्षेत्रमा बढदा यो देशको समतामुलक आर्थिक विकासमा ठूलो अवरोध पुगेको रहेछ किनकी यहि क्षेत्रमा कटा जस्ता निर्यातजन्य कृषि उत्पादनहरु अत्याधिक हुने रहेछ ।  

याहा सक्रिय रहेको ५ वटै राजनीतिक दलहरुले आफ्नो दलको नाम विकास वा समृद्धि झल्कने गरि नाम राखेका रहेछन् र काम पनि त्यही अनुरुप हुने रहेछ । हालसम्म चीनको ग्रेटवालपछि मानिसले बनाएको संसारकै सबैभन्दा दोस्रो लामो ‘बेनिन वाल’ नामले चिनिने पर्खाल पनि यही देशमा रहेको छ ।  

नवौं शताब्दीदेखि सक्रिय राजतन्त्रात्मक रहेको दाहेमे भनेर त्यति बेला चिनिएको यो मुलुकमा इदो जातिका जनता आफ्ना राजासँग असन्तुष्ट भई १३ औं शताब्दीमा आर्यपुग्दा राजा नै अर्को फेरेर १९ औं शताब्दीसम्म स्वतन्त्ररुपमा चलेको राजतन्त्र सन् १९७२ मा फ्रान्सले उपनिवेश बनाएपछि अन्त भएको रहेछ । यो देश फ्रेन्च प्रोटेक्टीटेट (फ्रान्स अधिनस्त) भई सन् १९६० सम्म उपनिवेशको रुपमा रहयो । सन् १९६० मा उपनिवेशबाट मुक्त भएपछि ६ पटक (सन् १९६३, १९६५, १९६७, १९६८, १९७० र सन् १९७२) सम्म सैनिक कू भएको यो देशमा १९७२ मा शोभियत संघको सहयोगमा सैनिक मेजर माथीयु केरेकुलेले कू बाटै कम्युनिष्ट शासन सुरु गरेका र पछि सन् १९७५ मा देशको नाम फेरि जनबादी गणतन्त्र बेनिन बनाएको थियो ।  

उता जर्मनीमा बर्लिन वाल ढलेपछि कुरेकुले पनि अब बेनिन राज्यको बैचारिक मार्गदर्शन माक्र्सबाद लेनिनबाद नरहने घोषणा गरेका रहेछन् । सन् १९९० देश बहुदलीय प्रणालीमा  रुपान्तरण भई सन् १९९१ को निर्वाचनबाट सैनिक राष्ट्रपतिलाई आफ्नै क्याबिनेट मन्त्रीले हराई सैनिक शासनको अन्त्य र लोकतान्त्रिक प्रणालीको सुरुवात भएको रहेछ ।

सन १९९१ पछि भने बेनिनले खासगरी माहासागर तटीय क्षेत्रमा आर्थिक विकासमा आशा लाग्दो प्रगति गरेको रहेछ । कृषि नै प्रमुख आर्थिक आधार रहेको यो देशमा पोर्ट अफ कोटोनोमा भएको पूर्वाधार विकास, टेक्सटायल र पेय पदार्थ सम्बन्धि उद्योगहरुको स्थापना जस्तो गतिविधिको कारण वार्षिक ६.३ प्रतिशतभन्दा बढि आर्थिक विकास गरिरहेको रहेछ जुन पश्चिम अफ्रिकाकै तिब्र बृद्धि दर मानिदो छ ।  

कपास, तरुल, याम, कासभा र पाम आयल लगायतका कृषि उपजले आर्थिक विकासमा प्रमुख योगदान गरेका रहेछन् । खनिज पदार्थ तथा धातुजन्य बस्तुहरुमा सुन, चुनढुंगाा, फस्फेट, मार्बल, टान्टालुम, प्राकृतिक ग्यास, तेल रहेछन् । यो क्षेत्रमा विदेशी लगानीमा पेय उद्योग र टेक्सटायलका उद्योगहरु उल्लेख्य मात्रामा विकास भईरहेका रहेछन् ।  

अफ्रिकाको क्षेत्रीय व्यापारको केन्द्रबिन्दु रहेको कोटोनोको बन्दरगाहाले ठूलो आर्थिक लाभ दिईरहेको छ । अरु विकासोन्मुख देशका जस्तै गरिबी, जलवायु परिवर्तनका नकारात्मक असर, क्षेत्रीय परनिर्भरताजस्ता समस्या रहे पनि सुशासन, सेवा प्रवाह जस्ता क्षेत्रमा यो देशले पछिल्लो समय उल्लेख्य उपलब्धि हासिल गरेको रहेछ ।