ज्ञानको भ्रम
नेताले कुतर्क गर्ने अनि कार्यकर्ताले अक्षरशः पालन गर्ने संस्कारको सिकार अमेरिका त भयो भने गरिब मुलुकको अवस्था के होला, भन्नै परेन।
२२ असार २०७७ सोमबार
डा. सुभाष पोखरेलका लेखहरु :
कोरोनाको संक्रमण खुराक
कोभिड–१९ को संक्रमणबाट झण्डै ०.५ प्रतिशत मानिस मरेको देख्दा कदाचित यस भाइरसलाई निस्तेज गर्न सकिएन भने संसारको जनसंख्या झण्डै ४ करोडले घट्ने देखिन्छ ।
प्रतिरक्षा प्रणाली, खोप र कोभिड–१९
अहिलेको रफ्तार हेर्दा भ्याक्सिन बन्नुअघि नै कोरोना भाइरसले संसारका सबै मानिसलाई संक्रमण गर्न भ्याउला जस्तो देखियो।
धार्मिक आस्था र मानसिक रोग
आँकडा मानसिक रोगीको संख्या दिनानुदिन बढ्दै गएको भन्छ। दिमागी रोगको पहिचान इकोकार्डियोग्राममार्फत मुटु र ग्लुकोज जाँच गरेर चिनीरोग पत्ता लगाएजस्तो सजिलो छैन। ‘न्यूरो इमेजिङ’ र आणुवांशिक अध्ययनमार्फत वैज्ञानिकहरूले मानसिक समस्या पहिचानमा केही प्रगति हासिल गरे पनि दिमागी समस्याको ठम्याई सहज देख्दैनन् संबन्धित क्षेत्रका अनुसन्धानकर्ताहरू। रक्त सञ्चार प्रणालीमा आएको खराबीले ‘कार्डिएक प्रोब्लम’ र चिनीको सन्तुलन बिग्रँदा ‘डायबेटिज’ ले सताएझैँ शरीरको बायोेलजीमा आएको खराबीका कारण मस्तिष्कमा समस्या आउने हो कि मानसिक पीडा बेग्ले श्रेणीको रोग हो भन्ने कुरामा वैज्ञानिकहरू विभक्त देखिए।
दुर्लभ रोग र राज्यको दायित्व
गत महिना संयुक्त राज्य अमेरिकाको औषधि अनुगमन निकाय ‘फुड एन्ड ड्रग एडमिनिस्ट्रेसन (एफडिए)’ ले ‘सिस्टिक फाइब्रोसिस’ को ओखती बजारमा बेच्न र बिरामीमा प्रयोग गर्न अनुमति दियो। १२ वर्षभन्दा माथि उमेरका बिरामीका लागि सेवन गर्न अनुमति पाएको ‘ट्रिकाफ्टा’ एउटा मात्र नभएर तीन औषधि मिश्रण भएको र बिरामीले उक्त ओखतीका लागि बाँचुन्जेल प्रतिवर्ष ४ करोड रुपैयाँ खर्चनुपर्ने देखियो। अहिलेको अवस्थामा सामान्य आर्थिक अवस्था भएका मानिसको पहुँच नपुग्ने देखिए पनि विज्ञानले एउटा जटिल रोगको निदान दियो।
दुर्लभ रोग उपचारका चुनौती
बिसन्चो भएर अस्पतालजादाँ चिकित्सकले रगत परीक्षण, एक्सरेलगायतविभिन्नजाँचगर्छन्। बिरामीलाई फलानो रोग लागेको भनी यकिनगर्नु अनितदनुरूप ओखती दिनु डाक्टरको कर्तव्य हो। तर, कहिलेकाहीं विभिन्नपरीक्षण गर्दा पनि रोगीलाई के रोग लागेकोहो, पत्ता लगाउन चिकित्सकअसमर्थ हुन्छन्।
अनुसन्धान निकायको सबलीकरण
विज्ञान दिवसको उपलक्ष्यमा आयोजित संवाद कार्यक्रममा नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान (नास्ट)का प्रमुख कार्यकारीलाई जवाफ फर्काउने क्रममा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले नास्टराजनीतिक दलको भर्ना केन्द्र भएकाले त्यसलाई सरकारी सहयोग गर्नुको धेरै अर्थ नरहेको मात्र भन्न भ्याएनन् बरु उसले आफूलाई कार्यकर्ता जमघटस्थलको बदला वैज्ञानिक उत्खननस्थलका रूपमा स्थापित गर्न अघि बढ्ने हो भने पैसा नभएका कारण अनुसन्धान गर्न सकिएन भन्ने दिन नआउने प्रतिबद्धतासमेत जनाउन भ्याए।
व्यक्तिगत आकांक्षामा देशको भविष्य
विद्यावारिधि गरेका बाबुरामको गैरराजनीतिक चरित्रबाट वाक्क भएका नेपालीमा साझा र विवेकशीलको फाटोले अध्ययन र राजनीतिबीच समानुपातिक सम्बन्ध नभएको देखाएको छ। पढे÷लेखेका मानिसले राजनीति गरे राम्रो हुन्थ्यो भन्ने भ्रम यसले टुटायो।
क्यान्सर र खानपिनको सम्बन्ध
जर्मन वैज्ञानिक रुडोल्फ भिच्र्युले सन् १८४५ मा क्यान्सर सेल (कोस) पत्ता लगाएदेखि अहिलेसम्म सदैव आयुर्विज्ञानको प्रमुख चुनौतीका रूपमा रह्यो अर्बुद रोग। कोसमा रहने अणुवांशिक पदार्थ ‘डिएनए’ मा आउने खराबीका कारण क्यान्सर रोग लाग्छ भन्ने पत्ता लागेको धरै वर्ष भयो। तर यो महारोगको इलाजमा विज्ञानले धेरै सफलता हासिल गर्न सकेको छैन।
मानसिक रोगको ओखती
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार संसारका झण्डै एक चौथाइ मानिसलाई जीवनको कुनै खण्डमा मानसिक तथा स्नायुसम्बन्धी रोगले सताउँछ। तर सबै पीडितले डाक्टरी सुविधा लिनुपर्ने अवस्था भने हुँदैन। समयको पर्खाइ तथा पारिवारिक सहयोगले धेरै मानसिक थकान बिसेक पार्छ। केही बिरामीको हकमा चिकित्सकीय परामर्श अपरिहार्य हुन्छ, ओखती चाहिन्छ। तर केही अभागीको हकमा उपलब्ध ओखतीले मानसिक समस्या समाधान गर्न सक्दैन। रोग वरण गर्नु नै उनीहरूको बाध्यता बन्छ।
व्रत संस्कार र स्वस्थ मुटु
हिन्दु, संसारको सबैभन्दा पुरानो धर्म हो। शाकाहारी भोजन र व्रत हिन्दु धर्मका अवयव हुन्। ऋषिमुनिहरू जंगलका कन्दमूल खाएर हजाराँै वर्ष बाँचेका कुरा धर्मग्रन्थमा उल्लेख छन्। तर आधुनिक औषधि विज्ञानले यो कुरा पत्याउँदैन। मांसाहारभन्दा शाकाहारले मानिसलाई दीर्घजीवी बनाएको खँदिला तथ्य सार्वजनिक भएका छन्। सादगी भोजन गर्ने मानिस अन्यभन्दा बढी स्वस्थ देखिएका छन्।
खाद्यान्नमा विषादीः आयतन र प्रभाव
संसारमा क्यान्सरका रोगीको संख्या दिनानुदिन बढ्दो छ। उक्त क्रम नेपालमा पनि देखियो। ३–४ दशकसम्म यदाकदा देखिने अर्वुद रोगको आयतन उकासिएको पाइयो। तर क्यान्सरको वितरण सहर तथा दुर्गम भेगमा समान देखिएन। स्तन र प्रोस्टेट क्यान्सरलाई अपवाद मान्ने हो भने सबै प्रकारका अर्वुद रोगको प्रकोप सहरका बासिन्दामा अत्यधिक देखियो।
अल्कोहलमा अल्पविराम
कुनै पनि पदार्थले मानिसको स्वास्थमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने यथार्थ पहिल्याउन अनुसन्धान आवश्यक पर्छ। ठोस निष्कर्ष दिन रिसर्चको दायरा ठूलो हुनुपर्छ। अनि धेरै रकम आवश्यक पर्छ। सीमित दायरामा गरिएको अनुसन्धानले सर्वमान्य मान्यता स्थापित गर्न सक्दैन। धेरै मानिस र ठूलो भूभाग समेटिएर गरिएका अनुसन्धानको वजन गहकिलो हुन्छ। उल्लिखित मान्यता सोसियल साइन्सदेखि आयुर्विज्ञानसम्मका सबै अनुसन्धानका लागि उत्तिकै सत्य छन्। धर्मशास्त्रका अनुसार सोमरसको प्रयोग भगवानकै पालादेखि भएको देखियो। अहिलेको समाजमा अल्कोहल अपरिहार्य भएको भान भयो। अपरिहार्य पेय पदार्थ बन्यो रक्सी। केही कट्टर धार्मिक मुलुकलाई अपबाद मान्ने हो भने सोमरसको प्रयोग नहुने मुलुक छैनन्। आखिर अल्कोहलको प्रयोग किन विश्वव्यापी भयो त?
लागुऔषधको लत
दृढ इच्छाशक्ति तथा चट्टानी संकल्प नभएका कारण लागु औषधको कुलतमा फसेकाहरू सामान्य जीवन यापन गर्न सक्दैनन् भन्ने आममानिसको सोच देखिन्छ।
स्वास्थ्य र जिन थेरापीको भविष्य
गत महिना औषधी उत्पादन कम्पनी नोभार्टिसले संसारकै सबैभन्दा महँगो ओखती ‘जोलजेन्समा’ बजारमा ल्यायो । एक खोराकको अमेरिकी डलर २१ लाख २५ हजार पर्ने उक्त औषधीको एक मात्राले ‘स्पाइनल मस्कुलर एट्रोफी’ नामक प्राणघातक रोग ठीक पारेको देखियो । प्रयोगमा रहेका अन्य उपचार विधिले बच्चाको आयु केही वर्ष थप्ने गरेकामा नवीन ओखतीको मद्दतले मानिस पूर्ण स्वस्थ बन्न सक्ने औषधी उत्पादकको दाबा रह्यो । संसारमै जम्मा ७ सय बिरामी रहेका दुर्लभ रोग भएकाले उत्पादकले थोरै मानिसलाई औषधी बिक्री गरेर आफ्नो लगानी र मुनाफा कमाउनुपर्ने भएकाले दबाइको दाम महँगो हुनु अस्वाभाविक भएन ।