प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले चैत १५ गते तीनकुने क्षेत्रमा भएको हिंसात्मक घटनामा पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहको संलग्नता किटान गरेका छन्। प्रतिनिधिसभामा सोमबार सम्बोधन गर्दै प्रधानमन्त्री ओलीले शान्तिपूर्ण रूपमा प्रदर्शन गर्ने जानकारी गराए पनि प्रदर्शन र आम सभातर्फ नलागी सिधै हिंसात्मक रूपमा अघि बढेको मात्रै देखिएको बताए।

प्रधानमन्त्री ओलीले यस्तो उपद्रो मच्चाउने कार्यको निन्दा गर्दै घटनाको अनुसन्धान भइरहेकाले दोषीलाई कडा कारबाही हुने र उनीहरूले उन्मुक्ति नपाउने बताएका छन्। घटनामा संलग्नहरूमाथि छानबिन सुरु भएको उनले बताए। ‘यसका योजनाकार को हुन् र कोको संलग्न छन्, सरकारले यस सन्दर्भमा छानबिन र अनुसन्धान गरिरहेको छ,’ उनले भने।

आपराधिक घटनामा संलग्न कसैले पनि उन्मुक्ति पाउन नहने  प्रधानमन्त्री ओलीले भने । ‘पूर्वराजा शाहले पनि उन्मुक्ति पाउनुहुन्न,’ उनले भने, ‘फेरि राजा बन्छु, व्यवस्था मास्छु भन्नेले यी सबै शृंखलाबद्ध घटनामा आफ्ना धारणा सार्वजनिक गर्नुपर्दैन? मानिसलाई मार्न दुरुत्साहित गर्ने, जनकमान्डर बनाउने, आफू शासन गर्न लोभ राख्नेले यी सबै घटनाबारे बोल्नुपर्दैन ? मूल जिम्मेवार उहाँ हो। उहाँले जिम्मा लिनुपर्छ।’

मानिसलाई मर्न दुरुत्साहन गर्ने जनकमान्डर, इतिहासले कुनामा फ्याँकेका व्यक्ति, अभियानका संयोजक, शासक बन्ने मनसुवा बोक्ने व्यक्ति सिरकभित्र चुपचाप कसरी हुन सक्छ भनेर पनि उनले प्रश्न पनि गरे। ‘प्रारम्भिक अध्ययनमा सबै घटनाले स्पष्ट पार्छ, पूर्वराजाले संविधानको ऐतिहासिक निर्णयपछि भएको सम्झौताको उल्लंघन गर्नुभएको छ।

 यतिबेला नागरिकको हैसियतमा उहाँले शान्त जीवन बिताउने, नागरिकको कानुनी र संवैधानिक अधिकार प्रयोग गर्ने तथा सरकारले सुरक्षाको प्रबन्ध गर्ने र उहाँलाई नागार्जुन दरबार र मातालाई नारायणहिटी प्रयोग गर्न दिने सहमति भएको थियो,’ उनले भने ।

तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले गत फागुन ७ गते आफू ‘अघि बढ्ने, साथ देऊ’ भन्दै वक्तव्यबाजी गरेको बताउँदै उनले भने, ‘त्यसको लगत्तै ठाउँठाउँमा स्वागत कार्यक्रम राख्दै जनमत भड्काउने काम सुरु गरियो ।’

उनले थपे, ‘फागुन २५ गते कथित ‘स्वागत–सवारी आयोजना गरियो। चैत १४ गते समाज बिथोल्न लागिपरेका एक जना अवाञ्छित व्यक्ति (दुर्गा प्रसाई) लाई आफ्नै निवासमा डाकेर कथित जनकमान्डर तोक्नुभयो र हिंसात्मक वारदातका लागि खटाउनुभयो।’

तीनकुने घटनाको पृष्ठभूमिमा करिब एक वर्षअघि देखिको घटनालाई अध्ययन गर्नु आवश्यक रहेको उनले औंल्याए। ‘सरकार, व्यवस्था र संविधानप्रति अनास्था, घृणा र भ्रम फैलाउन एउटा तत्त्व त्यसै बेलादेखि क्रियाशील थियो। त्यो तत्त्व मौका खोजी रहेको थियो। धर्म, संस्कृति, परम्पराजस्ता संवेदनशील विषयमा अनावश्यक टिप्पणी गरी साम्प्रदायिक सद्भाव बिथोल्ने र खास समुदायमाथि आक्रमणमा उक्साउने काम गर्दै थियो। ऋण तिर्न पर्दैन भन्दै ऋणीहरूको भावनात्मक संवेदनामाथि खेल्ने र बैंक वित्तीय संस्था ध्वस्त पार्ने खेतीमा पनि त्यो तत्त्व सक्रिय थियो,’ उनले भने।

प्रधानमन्त्री ओलीले तीनकुनेका आयोजकहरूको हो भन्नेमा पहिल्यै द्विविधा थियो भन्दै केही घटना हुन सक्ने शंकाको घेरामा राखिरहे पनि अप्रिय घटना घट्न पुगेको प्रधानमन्त्रीको भनाइ छ। तीनकुने प्रदर्शनमा जनकमान्डर आफैँले हाँकेको गाडी प्रहरीमाथि नै चढाउने गरी निषेधित क्षेत्र तोड्न दौडाइएको प्रधानमन्त्री ओलीले बताए।

निजी व्यक्तिको घरमा आगजनी मात्रै नभई मानिसलाई भित्रै थुनेर बाहिरबाट ताला लगाई जिउँदै जलाउने हिंस्रक गतिविधि भएको ओलीको भनाइ थियो। अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा आगजनी गर्ने र प्रज्वलनशील पदार्थमा आगो लगाई विस्फोट गराउने आतंककारी कामसमेत भएको प्रधानमन्त्रीले बताए।

‘भीड नियन्त्रण गर्न प्रशासनले गरेको प्रयासका विरुद्ध, प्रहरीको बन्दुक खोस्ने, गुन्डागर्दी र कुटपिट गर्ने, लुटपाट गर्नेजस्ता वारदात सुरु गरियो। हुँदाहुँदा निजी व्यक्तिको घर, सार्वजनिक भवन, सञ्चार गृह, पार्टी कार्यालय, औषधि कारखाना र सवारीका साधनमाथि ढुंगामुढा गर्ने, तोडफोड गर्ने, आगजनी गर्ने र डिपार्टमेन्ट स्टोरहरू लुटपाट गर्नेजस्ता आपराधिक घटना सुरु गरियो,’ उनले भने।

‘प्रहरीका सवारीसाधन मात्रै हैन, आगो निभाउन आएका दमकलमाथि आक्रमण गरियो। यी सबै निन्दनीय र खेदजनक कार्य हुन्। यस्ता घटनामा संलग्नहरूमाथि जोसुकै होऊन्, जुनसुकै किन नहोऊन्, कडा प्रशासनिक कारबाही हुन्छ। घटनाको विस्तृत विवरण उपयुक्त समयमा गृहमन्त्रीज्यूले यस सदनमा राख्नु हुनेछ,’ उनले भने।

फागुन २५ गतेको पूर्वराजाको स्वागतलाई प्रधानमन्त्रीले कथित शब्द प्रयोग गरेको भन्दै राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा) का ज्ञानेन्द्र शाहीले नियमावलीको व्यवस्थाबमोजिम रेकर्डबाट हटाउन भन्दै नियमापत्ति गरेका थिए। त्यस क्रममा ओलीले जवाफ दिँदै भने, ‘म नियमावलीको होइन, संविधान व्यवस्था मास्ने कुरासँग प्रश्न उठाइरहेको छु। सबैले यो देशमा सबै व्यवस्था र संविधान मान्नुपर्छ। हल्ला गरेको भरमा राजनीति, संसद् सबै अवरोध गर्ने काम गर्न मिल्दैन।’

संविधान मान्छु भनेर शपथ लिने तर शपथ विपरीत जान नहुनेमा उनले जोड दिए। संविधानको खिलाफमा जाने भन्दा पनि नैतिकताले मर्यादामा बस्नुपर्ने भनी राप्रपालाई सचेत गराउँदै प्रधानमन्त्री ओलीले भनाइ सकेका थिए। प्रधानमन्त्रीलाई बोल्ने बेलामा होहल्ला गरेर अवरोध गरेको भन्दै एमालेका मुख्य सचेतक महेश बर्तौलाले आपत्ति जनाए। उनले सभामुखबाट पनि कमजोरी भएको भन्दै प्रधानमन्त्री बोलेका बेला अवरोध गर्न बोलिएका शब्दहरू रेकर्डबाट हटाउनुपर्ने माग गरे।

कांगेसका सांसद तथा महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माले ‘तीनकुने घटनाबारे सबैको मन दुख्यो तर निर्मल निवासको मन दुखेन’ भन्दै पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहप्रति आपत्ति जनाए। उनले गाडी बिग्रियो भनेर गाडी मर्मत गर्नुपर्नेमा गोरु गाडा खोज्ने काम भएको बताए।

लोकतन्त्र बिग्रिएमा यसलाई सुधार गर्नुपर्नेमा राजतन्त्र फर्काउने कुरा जायज नहुने बताए। राजा संवैधानिक रूपमा बस्छन् कि बस्दैनन् भनी राप्रपालाई सोधेर नहुने कांग्रेस हृदयलाई सोध्नुपर्ने उनले बताए। क्षमता, योग्यता र चरित्रमा पनि उनले पूर्वराजामाथि प्रश्न उठाए। उनले राजावादी आन्दोलनका अभियानका संयोजक नवराज सुवेदीले लेखेको ‘एक कालखण्ड’ पुस्तकको पृष्ठ १२ मा ओमेगा कम्पनीले घडी निर्माणका लागि नेपालमा कारखाना खडा गर्न खोज्दा ५० प्रतिशत सेयर चाहिन्छ भनेर फर्काउने पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहको नाम उल्लेख भएको पनि बताए।

एमालेका सांसद तथा सचिव योगेश भट्टराईले राप्रपा संसद् बनाउनभन्दा भत्काउन आएको आरोप लगाए। उनले राजाले सम्झौता भंग गरेकाले अब सेवासुविधामा प्रश्न उठेको बताए। उनले लफंगाहरूलाई माला लगाएर तोडफोड गर्न पठाएको भट्टराईले आरोप लगाए। ‘पृथ्वीनारायण शाह राजा होइनन्, नायक हुन्’ भन्दै भट्टराईले देशको सिमाना बढाएकोमा उनको सम्मान गर्ने बताए। तर उनको नाम लिएर देश बचाउँछु भन्नेहरूप्रति उनले आपत्ति जनाए। पृथ्वीनारायण शाहपछिका राजाहरूले देशको सिमाना खुम्च्याएको उनको टिप्पणी थियो।

विवाहित, ल्याइते र ब्याइतेबाट जन्मेकामध्ये कसलाई राजा बनाउने खेलो गर्दा देशको सिमाना गुमेको उनको भनाइ थियो। राजाले देश बचाउँछन् भन्ने भ्रममा नपर्न उनले सबैलाई आग्रह गरे। ज्ञानेन्द्र शाहले ‘कु’ गरेर धर्म परिवर्तन गर्नेलाई उच्च तहमा राखेको प्रसंग पनि उनले उल्लेख गरे।

उनले नाम नलिई क्रिस्चियन धर्म अँगालेर श्रीलंकामा बस्दै आएका तुल्सी गिरीलाई तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले नेतृत्व दिएको उल्लेख गरेका थिए। त्यस्ता तत्कालीन राजाले अहिले हिन्दु धर्मको पक्षपाती बनेको भनेर पत्याउन नसकिने उनले बताए। भट्टराईले देशका मूर्तिहरू विदेश पुग्नुमा ज्ञानेन्द्र शाहको हात रहेको आशंका पनि गरे ।

माओवादी केन्द्रकी सांसद रेखा शर्माले तीनकुने घटनामा संलग्न भएकाले पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाह र दुर्गा प्रसाईलाई कारबाही गर्नुपर्ने बताइन्। उनले कुलमान घिसिङको विषयमा प्रधानमन्त्रीबाट चित्तबुझ्दो जवाफ नआएको भए पनि वर्तमान परिस्थितिले संसद् अवरोध सोमबारदेखि अन्त्य गरिएको बताइन्। उनले कुलमानजस्ता व्यक्तिलाई बर्खास्त गर्दा लोकतन्त्र कमजोर हुने, गणतन्त्र कमजोर हुने हुँदा यस्ता विषयमा गम्भीर हुन आग्रह पनि गरिन्।

बैठकमा राप्रपाअध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनले गणतन्त्रको नाममा यस्तो लुटतन्त्र मच्चाइएकाले यो जनताबाटै फालिने बताए। ६ खर्बको वैदेशिक ऋण २७ खर्ब पुर्‍याएको, नारायणहिटीमा व्यापार गर्न दिएको, भुटानी शरणार्थीजस्ता काण्डहरू लगायतका उदाहरण पनि दिए। उनले तीनकुने घटनाको न्यायिक छानबिन हुनुपर्ने बताए।

‘अब कथाले, शब्दजालले र मिथ्यांकले अहिलेका पुस्ताले पत्याउनेछैनन्,’ उनले भने, ‘तपाईंहरूले गणतन्त्रका नाममा आकाशमा उडाउन नमिल्ने जहाज किनेको र जहास अवतरण गर्न नसक्ने विमानस्थल बनाएको हामीलाई थाहा छैन?’

बेलायतमा राजा निरंकुश भए भनेर अहिलेको जस्तो शासन व्यवस्था ल्याएकोमा ११ वर्षपछि विदेशबाट राजा ल्याएर स्थापित गरेपछि चिहानबाट निकालेर ओलिभर क्रमबेलको अस्थिपञ्जरलाई फासी दिइएको घटनासमेत लिङ्देनले सदनमा स्मरण गराएक थिए।  

नेकपा एकीकृत समाजवादीका सांसद अम्बरबहादुर थापाले राजतन्त्रका नाममा पश्चगमनमा जान नसकिने बताए। जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) की रञ्जुकुमारी झाले कठिन संघर्ष गरेर ल्याएको व्यवस्थालाई हचुवाका भरमा बदल्न नसकिने बताइन्। जसपा नेपालका राजकिशोर यादवले पनि प्रहरी प्रशासनको कमजोरी देखिएको बताउँदै त्यो घटनाको न्यायिक छानबिन हुनुपर्ने बताए।

लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा) का रामप्रकाश चौधरीले घटनामा प्रहरी प्रशासनको कमजोरी देखिनु दुःखद भएको बताए। राष्ट्रिय जनमोर्चाका अध्यक्ष चित्रबहादुर केसीले लोकतन्त्र कसैले सजिलै नदिएको बताए।