'पुष्प'को लघुकथा 'पहल' भित्रको चुरो कुरो

अनुग्रह राना मगर 'पुष्प' को लघुकथा 'पहल' छोटो तर प्रभावशाली साहित्यिक कृति हो। यसले समाजमा व्याप्त लैंगिक असमानता र महिला हिंसाविरुद्धको अभियान चित्रण गर्छ। यो कथाले लेखकीय दृष्टिकोण, विषयवस्तु, पात्रहरूको योगदानका साथै सामाजिक प्रभावको दृष्टिले महत्त्वपूर्ण आधार प्रस्तुत गर्छ।

१) कथाको विषयवस्तु- लैंगिक समानताका लागि संघर्ष 'पहल' को मूल विषय लैंगिक समानता र महिला सशक्तीकरण हो। कथाले एउटा महिलाको प्रतिबद्धता र निरन्तर प्रयत्नमार्फत सामाजिक परिवर्तनको कथा भन्छ। महिलामाथिको हिंसा, लैंगिक भेदभाव र शिक्षाको अभाव जस्ता मुद्दाहरूलाई कथाले बडो कलात्मक रूपमा उजागर गरेको छ।

यो कथा महिला अधिकारको पक्षमा बोलेको आवाज मात्र होइन, सामाजिक न्यायका लागि गरिने निरन्तर संघर्षको उत्कृष्ट उदाहरण हो। कथामा देखाइएका परिवर्तनहरू विशेषगरी शिक्षाको माध्यमबाट सोचमा आएको सकारात्मक प्रभाव र कथाको गहिरो सन्देशलाई बल प्रदान गर्छ।

२) पात्र र तिनको योगदान यस कथाको केन्द्रमा उभिएकी नायिका एक अदृश्य नायकझैं छन्। उनका नाम, परिचय वा व्यक्तिगत पृष्ठभूमिबारे केही भनिएको छैन। तर, उनी एक प्रतीक हुन्- साहस, दृढता र परिवर्तनको। उनको व्यक्तित्व संघर्षशील र प्रेरणादायी छ। केन्द्रीय पात्रको विशेषता- १. सामाजिक चेतना- उनी समाजका विभिन्न वर्ग र समुदायसँग संवाद गर्न तयार देखिन्छिन्। २. हिम्मत र आत्मबल- कथामा देखाइएको छ कि कति अपमानजनक शब्दहरू सुने पनि उनी कहिल्यै पछि हट्दिनन्। ३. परिवर्तनकारी सोच- शिक्षाको महत्त्वबारे उनको आग्रहले नयाँ पुस्तामा गहिरो प्रभाव पार्छ। सहायक पात्रहरू - कथामा 'समाज' सहायक पात्रका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ।

पुरुषप्रधान सोच र परम्परागत मान्यताहरूले कहिल्यै उनलाई सघाएनन्। तथापि शिक्षित पुस्ताको उदयले कथाको अन्त्यमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याएको छ।

३. कथाको संरचना र प्रस्तुतीकरण कथाको आरम्भ- कथाको सुरुवात समस्याको चिनारीबाट हुन्छ। कथाले महिला हिंसाका विषयमा समाजको मौनता र उपेक्षाको पक्षलाई उजागर गर्छ।

आरम्भले पाठकलाई कथाको मुद्दासँग जोड्न प्रभावकारी भूमिका खेल्छ।

मध्य भाग- यस खण्डमा केन्द्रीय पात्रको संघर्ष र समाजको प्रतिक्रियालाई देखाइएको छ। शिक्षाको माध्यमबाट गरिएको सामाजिक जागरण र यसले सोचमा ल्याएको परिवर्तनलाई कथाले प्रभावकारी रूपमा प्रस्तुत गरेको छ।

समाप्ति- कथाको अन्त्य सशक्त छ। महिलाहरूको जितले कथालाई आशावादी र प्रेरणादायी अन्त्यमा पुर्‍याएको छ। यसले न्यायका लागि गरिएका पहलले सफलता पाउन सक्छ भन्ने आशा जगाउँछ।

४. कथाको सन्देश र यसको सामाजिक सान्दर्भिकता

कथाले बहुआयामिक सन्देश प्रवाह गर्दछ। मुख्य सन्देशहरू- १. महिला सशक्तीकरणको महत्त्व- महिला हिंसाविरुद्धको जागरूकता अत्यावश्यक छ। २. शिक्षा, परिवर्तनको मुख्य साधन- शिक्षाले नयाँ सोच र मानसिकता निर्माण गर्छ। ३. समूह प्रयास- कथाको अन्त्यमा महिलाहरूको सामूहिक आन्दोलनले सामाजिक परिवर्तनको सम्भावना देखाउँछ।

समाजका लागि सान्दर्भिकता- नेपाल जस्ता विकासोन्मुख देशमा अझै लैंगिक असमानता, महिला हिंसा र शिक्षा अभाव जस्ता समस्याहरू व्यापक छन्। यस्तो परिप्रेक्ष्यमा 'पहल'ले समाजमा परिवर्तन ल्याउन शिक्षाको भूमिका र महिला नेतृत्वको महत्त्वलाई चित्रण गरेको छ।

५. लेखन शैली र भाषिक कौशल

अनुग्रह राना मगर 'पुष्प'को लेखन शैली सरल, गहन र प्रभावकारी छ। कथाको लघु स्वरूपले पाठकलाई पहिलो वाक्यदेखि नै बाँधेर राख्छ।

भाषिक पक्ष- सरलता- कथाको भाषा पाठकहरूको विस्तृत वर्गले सजिलै बुझ्न सक्छ। प्रतीकात्मकता- नायिकाको संघर्षले महिला नेतृत्वको प्रतीकको रूपमा काम गरेको छ। प्रेरणादायी शब्दावली- "महिला हिंसाको विरुद्ध अब सबैजना जाग्नुपर्छ।" जस्ता वाक्यहरूले पाठकलाई प्रेरित गर्दछ।

६. कथाको सीमा र समालोचनात्मक दृष्टिकोण यद्यपि कथा सशक्त र सन्देशमूलक छ, केही पक्ष अझै प्रस्ट हुन सकेको छैन।

कमजोरीहरू- १. पात्रहरूको नाम र व्यक्तिगत परिचयको अभाव- पात्रको नाम र पृष्ठभूमिको विवरणले कथा अझ जीवन्त र विश्वसनीय बन्ने थियो। २. घटनाहरूको संक्षेपता- कथामा घटनाहरू तीव्र गतिमा अघि बढ्छन्, जसले केही घटनालाई विस्तारमा बुझ्न कठिन बनाउँछ।

३. पुरुष पात्रहरूको भूमिका- पुरुष पात्रहरूको सोच र परिवर्तनलाई अलिकति थप उजागर गरिएको भए कथाको प्रभाव अझ गहिरो बन्न सक्थ्यो। ७. कथा र वर्तमान समाज नेपालमा हाल पनि महिला अधिकार र शिक्षाको अभाव जस्ता मुद्दाहरू समाधान हुन बाँकी छन्।

यस्तो अवस्थामा, 'पहल'ले महिला सशक्तीकरणको आवाजलाई बल दिन्छ। नारीवाद र यसका आयामहरू- कथाले नारीवादी दृष्टिकोणलाई प्रस्ट रूपमा समर्थन गरेको छ। यसको विषयवस्तु र प्रस्तुति वर्तमान समयमा समेत गहन छ।

८. निष्कर्ष

अनुग्रह राना मगर'पुष्प'को 'पहल' सरल लेखनमा गहिरो सन्देश प्रवाह गर्ने उत्कृष्ट लघुकथा हो। यसले पाठकलाई महिला सशक्तीकरण र शिक्षाको महत्त्वप्रति सजग बनाउँछ। यस कथाले मात्र साहित्यिक क्षेत्रमै होइन, सामाजिक परिवर्तनका लागि प्रेरणा दिने बलियो माध्यमका रूपमा पनि स्थान लिन्छ। 'पहल' महिला अधिकारका लागि गरिएको संघर्ष र यसको सफलताले समाजमा न्यायका लागि हुने पहलहरूलाई प्रेरणा दिन्छ। यस लघुकथालाई साहित्यिक कृतिको रूपमा मात्र होइन, सामाजिक चेतना फैलाउने साधनका रूपमा हेर्नु उपयुक्त हुनेछ। (स्रोत कथा)

लघुकथा- पहल

अनुग्रह राना मगर 'पुष्प'

धेरै वर्ष भइसकेको थियो। तर पनि उनले हार मान्नेछिन् भन्ने कुराको कुनै संकेत थिएन। जहाँ भेटिन्, जसलाई भेटिन्, त्यहीँ कुरा उठाउँथिन्। “महिला हिंसाविरुद्ध अब सबैजना जाग्नुपर्छ।” उनी हिंड्दै भन्थिन्। “लल हुन्छ, हस्।” भनेर मानिसहरू आआफ्नो बाटो लाग्थे। कोहीकोही त उनलाई “मूर्ख आइमाई” भन्न पनि पछि पर्दैनथे।

बुझ्नेहरूले कुरा बुझे पनि समाजको परम्परागत पुरुषप्रधान सोचका कारण धेरैले खुलेर सहमत हुन सक्दैनथे। त्यसैले नसुने जस्तो गरेर हिँड्थे तर उनी कहिल्यै रोकिइनन्। आँधी होस् या बेहरी, उनी डटेर अघि बढिरहिन्।

“हरेक बुवाआमाले आफ्ना साना नानीबाबुलाई शिक्षाको ज्योतिमा हिंड्न सिकाउनुपर्छ।” भन्दै उनले सबैलाई सम्झाइन्। उनका कुरा सुनेर केहीको आँखा खुले। जसले उनलाई बुझ्यो, उसले आफ्ना सन्तानलाई राम्रो शिक्षा दिने निर्णय गर्‍यो। समय बित्दै गयो। उनका प्रयासले नयाँ पुस्ता लगभग सबै शिक्षित बने। शिक्षित पुस्ताको संख्या बढेसँगै सोचमा परिवर्तन आउन थाल्यो। एक दिन सबै भेला भए। एकै स्वरमा नारा लगाए। भिडभाडले माहोल बाग्लो बन्यो। टाढाबाट केही श्रीमान् यो सब हेर्दै थिए। उनीहरू मौन थिए तर जित भने महिलाहरूको थियो। किनकि त्यो जित न्यायका लागि गरिएको पहलको फल थियो। (उत्तरकथा)

लघुकथा- समतामूलक सपना

नन्दलाल आचार्य

"महिला स्वतन्त्रता भनेको अधिकार मात्र होइन, यो समाजकै प्रगतिको आधार हो," उनले जोड दिँदै भनिन्। यसपटक उनी गाउँका सबैलाई भेला गरेर आफ्ना योजना सुनाइरहेकी थिइन्। "आर्थिक स्वतन्त्रता र शिक्षा हाम्रो मुख्य हतियार हो। हामी आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ।"

उनको अडान र साहसले धेरैलाई प्रेरित गर्‍याे। महिलाहरूले सीप सिक्न थाले, साना व्यवसाय सञ्चालन गरे। गाउँभरि स्वरोजगारको लहर चल्यो। पुरुषप्रधान सोच बिस्तारै पग्लियो। श्रीमान्‌ श्रीमती बीच समानता र समझदारी बढ्यो। त्यो गाउँ परिवर्तनको नमूना बन्यो। उनको अभियान अब गाउँको सिमाना नाघेर राष्ट्रव्यापी भयो। शिक्षा, समानता, र आर्थिक स्वावलम्बनको नारा गुञ्जिन थाल्यो। "जुन दिन महिला स्वतन्त्र हुन्छिन्, त्यही दिन समाज समृद्ध हुन्छ।"

उनले भनेझैं न्यायपूर्ण समाजको आधार बनेकी उनले देखेको सपना साकार भयो। साँच्चै, एक कदमले इतिहास बदल्न सक्छ।