नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले विभिन्न समयमा दैनिक आवश्यक पर्ने विद्युत्को माग उतारचढाव र देशको ऊर्जा सुरक्षाका लागि पम्प स्टोरेज जलविद्युत् आयोजना निर्माणलाई प्राथमिकता दिएर अगाडि बढाउने भएको छ। प्राधिकरण अन्तर्गतको आयोजना विकास विभागले देशभरि एक सय ५६ वटा पम्प स्टोरेज आयोजना पहिचाहन गरेको थियो।

त्यसमध्ये ४२ हजार मेगावाटका ३३ वटा आयोजना छनोट र स्तरीकरण गरिएको छ। रुकुम (पश्चिम) स्थित स्यार्पु तालमा तीन सय ३२ मेगावाटको पम्प स्टोरेज आयोजनाको सर्वेक्षण अनुमतिपत्र लिई सम्भाव्यता अध्ययन भइरहेको छ।

६ सय ७० मेगावाटको दूधकोसी जलाशययुक्त जलविद्युत् आयोजनाले पनि २०० मेगावाटको पम्प स्टोरेज आयोजनाबारे अध्ययन गरिरहेको छ। काठमाडौं उपत्यकाका एवम् विद्युत्भार केन्द्र नजिकै, पहुँच सडक, प्रसारण लाइनलगायतका सम्पूर्ण पूर्वाधारको सुगमता रहेको धादिङको बेनिघाट रोराङ र चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिकामा पर्ने हुग्दी र मोवा खोलामा करिब १५९६ मेगावाटको हुलिङटार–दुकिम पम्प स्टोरेज आयोजना निर्माणका लागि सम्भाव्यता अध्ययन गरिने भएको छ। आयोजना विकास विभागले हाल आयोजनाको डेस्क अध्ययन गरिरहेको छ।

आयोजनाका लागि हुग्दी (माथिल्लो क्षेत्र) र मोवा (तल्लो क्षेत्र) खोलामा क्रमशः करिब ४५ र १०३ मि अग्लो बाँध बनाइ दुईवटा जलाशय निर्माण गरिने छ। विद्युत्गृह मोवा खोलामा रहनेछ। हुग्दी खोलाको जलाशयमा भण्डार भएको पानी प्रयोग गरी विद्युत् उत्पादन गरिनेछ। विद्युत् उत्पादनपछि मोवा खोला (तल्लो जलाशय) मा भण्डारण भएको पानीलाई पम्प गरी पुनः हुग्दी खोला (माथिल्लो जलाशय) मा खसालिने छ। आयोजनालाई विद्युत्को बढी माग हुने (पिक) समयमा ६ घण्टा पूर्ण क्षमतामा चलाउन सकिने गरी डिजाइन प्रस्ताव गरिएको छ।

पम्प स्टोरेज आयोजनामा विद्युत्को न्यूनतम माग भएको (अफ पिक) अथवा ऊर्जा न्यूनतम मूल्य भएको समयमा पानीलाई पम्पले तानेर नदीको माथिल्लो भागमा बनाइएको जलाशयमा भण्डारण गरिन्छ। यसरी भण्डार गरिएको पानीलाई पिक अथवा बढी मूल्य भएको समयमा प्रयोग गरी विद्युत् उत्पादन गरिन्छ।

विद्युत् प्रणाली स्थिरता, पिक डिमान्ड एवम् खपत गरी बढी भएको विद्युत् (सरप्लस इनर्जी) व्यवस्थापन र ऊर्जा सुरक्षाका लागि पम्प स्टोरेज आयोजनालाई महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। अफ पिक समयमा पम्प गरी भण्डारण गरिएको पानीको प्रगोगमार्फत पिक समयमा विद्युत् उत्पादन गरी आन्तरिक रूपमा खपत गर्ने र सरप्लस इनर्जीलाई भारततर्फ पिकमा महँगोमा बिक्री गर्न सकिन्छ।

प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङ, विभागका निर्देशक नसिबमान प्रधानलगायतको टोलीले शनिबार धादिङ र चितवनमा पर्ने हुलिङटार–दुकिम पम्प स्टोरेज आयोजनाको स्थलगत निरीक्षण गरी त्यस क्षेत्रको अवस्थाको जानकारी लिएको छ।

कार्यकारी निर्देशक घिसिङले भौगोलिक अवस्थिति, वातावरणीय तथा समाजिक अवस्था, उक्त स्थलसम्म पुग्न आवश्यक पहुँच पूर्वाधारको सुगमता, उत्पादित विद्युत् प्रवाहका लागि प्रसारण लाइनको उपलब्धता र विद्युत् भार केन्द्रभन्दा नजिक रहेकाले प्रारम्भिक अध्ययनबाट अन्य आयोजनाहरूको तुलनामा हुलिङटार–दुकिम आयोजना निर्माणका लागि आकर्षक देखिएको बताए।

आयोजनालाई पहिलो चरणमा करिब ५१० मेगावाटमा निर्माण गर्ने र क्रमशः बढाउँदै पूर्ण क्षमताको बनाउन सकिने उल्लेख गर्दै उनले भने, ‘यो आयोजना निर्माणलाई प्राथमिकतामा राखी सर्वेक्षण अनुमतिपत्र लिने प्रक्रिया तत्काल अगाडि बढाइने छ।’

आयोजनाबाट वार्षिक रूपमा करिब तीन अर्ब ३६ करोड युनिट ऊर्जा उत्पादन हुने छ। आयोजनाको प्रति मेगावाट लागत करिब पाँच लाख ८७ हजार अमेरिकी डलर (करिब सात करोड ७५ लाख रूपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको छ।