ढोरपाटन जिल्ला सदरमुकाम बागलुङ बजारबाट सबैभन्दा टाढाको गाउँ हो निसेलढोर। यहाँका स्थानीयवासीको वेषभूषा, रीतिरिवाज र जीवनशैली बिलकुलै फरक छ। बागलुङकै सबैभन्दा दुर्गम मानिने यो ठाउँले पर्यटकीय हिसाबले निकै सम्भावना बोकेको छ।
नेपालकै एक मात्र ढोरपाटन सिकार आरक्ष पनि यही पर्छ। पशुपालन, कृषि, पर्यटन र जडीबुटीका उत्पादनका लागि निसेलढोर अगाडि रहे पनि विकासमा भने वर्षौदेखि पछाडि परेको छ। यहाँका नागरिकले अहिलेसम्म पनि न्यूनतम विकासको अनुभूति गर्न पाएका छैनन्। केही समयअघि मोटरबाटोले निसेलढोर जोडिए पनि अहिलेसम्म विद्युत, स्वास्थ्य र गुणस्तरीय शिक्षा पुग्न सकेको छैन।
यहाँका अधिकांश स्थानीय टुकीकै भरमा रात बिताउँछन्। जिल्लाको निसीखोला गाउँपालिका-५ मा पर्ने निसेलढोरबाट गाउँपालिकाको केन्द्रमा पुग्नै झन्डै एक दिन लाग्छ। गाउँपालिकादेखि सिधा सडक सञ्जालले नजोडिएको हुँदा यहाँ पुग्न ढोरपाटन नगरपालिकाको केन्द्र बुर्तिबाङ बजार हुँदै जानुपर्छ।
एक दशक पहिलेसम्म यहाँका स्थानीय जाडोयाममा बेंसी (निसीगाउँ) र गर्मी याममा लेक (निसेलढोर) गर्ने गर्थे। अहिले सिजन अनुसार बसाइँसराइ गर्न छाडेर स्थायी रूपमै स्थानीय यहाँ बस्ने गर्छन्। यहाँ करिब ६० घरपरिवार स्थायी रूपमा बसोबास गर्ने गर्छन्। वर्षातको समयमा करिब चार सय बढी परिवार यहाँ बस्ने स्थानीय वीरबहादुर विकले बताए। उनका अनुसार यो सिजनमा पनि निसेलढोरमा २५ घरपरिवार बस्दै आएका छन्।
चिसो बढेपछि अधिकांश मंसिर पहिलो साता नै निसीगाउँमा झरिसकेका छन्। उनीहरू अब असार लागेपछि मात्रै ढोर उक्लिने छन्। हिउँदमा बेंसी र बर्खामा लेकमा बस्नु निसीखोला-५ वासीको परम्पराजस्तै हो। उनीहरूले सयौंको संख्यामा पशुचौपाया पाल्ने हुँदा लेकबेसी गर्नुपरेको हो। अहिले चिसोले दैनिकी कष्टकर बन्दै गएको विकले बताए।
‘अहिले बिहान र बेलुका बाहिर गएर काम गर्न सकिन्न, चिसो धेरै बढेको छ, बिजुली अहिलेसम्म आएको छैन, दाउरा, दियालो बालेर रात बिताउँछौं, यो ठाउँमा बिजुली बलेको हेर्ने ठूलो धोको छ। तर,आउला जस्तो लाग्दैन’, विकले भने, ‘पहिले मोटरबाटो थिएन, अहिले गाडी नहिंडे पनि बाटो पुगेको छ।’
निसेलढोरमा विद्युत् पुर्याउन सरोकारवाला निकायलाई बारम्बार आग्रह गरे पनि सुनुवाइ हुन नसकेको स्थानीयको गुनासो छ। विकले भने, ‘बेंसी झर्दा सरोकारवाला निकायलाई धेरै पटक भन्यौं निसेलढोरमा बिजुली चाहियो भनेर तर वास्ता गरिएन, अन्धाकारमा छौं हामी, सरकारले हाम्रो समस्या नसुन्दा दुःख लाग्छ।’
स्थानीय मनिराम घर्ती मगरले निसेलढोरमा आन्तरिक पर्यटक पुग्ने गरेको भन्दै विद्युतको सुविधा नहुँदा बास नबसी फकर्ने गरेको बताउँछन्। उनले यस ठाउँ पर्यटकको रोजाइमा परेको सुनाउँदै विद्युतको पहुँच पुगेको भए यहाँका नागरिकको जीवनस्तर फेरिन धेरै समय नलाग्ने बताए।
घर्ती मगरले भने, ‘निसेलढोर बागलुङकै सबैभन्दा सुन्दर ठाउँ हो, यहाँको मुख्य समस्या अहिले विद्युतको छ, विद्युत् नहुँदा सयौं स्थानीय अन्धकारमा बस्न बाध्य छन्, पर्यटकहरू आए पनि एकरात नबसी फर्कन्छन्, विद्युत् भएको भए उनीहरूलाई एकदुई दिन यहाँ राख्न सकिन्थ्यो, त्यसबाट स्थानीयवासीले केही रकम आम्दानी गर्न सक्थे।’
केही वर्षअघि यहाँ मोटरबाटो पुगेपछि स्थानीयवासीलाई यहाँ उत्पादन भएका स्याउ, सिमी, भाँगो र अन्य उत्पादित वस्तु बजारसम्म पुर्याउन सहज भएको छ। विगतदेखि नै ओझेलमा पर्दै आएको यो ठाउँले अहिलेसम्म मुहार फेरिन नसकेको गुनासो पोखे।
‘यहाँका स्थानीयवासीको अहिलेको आवश्यकता स्वास्थ्य र विद्युत् हो, विद्युत् नहुँदा रेडियो, लाइट र मोबाइल चार्ज गर्न कि उत्तरगङ्गा जानुपर्छ, कि निसीगाउँमै पुग्नुपर्छ’, उनले भने, ‘कोही बिरामी पर्यो भने त झन् बुर्तिबाङ पुर्याउनुपर्छ, यहाँबाट बुर्तिबाङ पुग्न एक दिन पूरै लाग्छ, भनेको बेला गाडी पाइँदैन, दुर्गममा छौं, हाम्रो दुःख कसैले बुझ्न सकेको छैन।’
निसेलढोर क्षेत्रमा कुँडे, मस, झुल लगायतका आधा दर्जन बढी गाउँ पर्छन्। यी कुनै पनि गाउँमा विद्युतको पहुँच छैन। निसीखोला गाउँपालिकाका सूचना अधिकारी पुरुषोत्तम गौतमले भौगोलिक हिसाबले दुर्गममा हुँदा विकासमा पछाडि परेको बताए। उनले गाउँपालिकाले यहाँका स्थानीयवासीका समस्या समाधानका लागि दीर्घकालीन योजना बनाएको बताए।
अहिले यहाँ ५ कक्षासम्म पढाइ हुने गरेको भन्दै विद्यालय भवन व्यवस्थित बनाउने र अहिलेसम्म स्वास्थ्य संस्था नभएको हुँदा सामुदायिक स्वास्थ्य एकाइ स्थापना गर्ने गरी बजेट विनियोजन गरिएको छ। स्वास्थ्य एकाइ स्थापनाका लागि गाउँपालिकाले चालु आर्थिक वर्षमा १५ लाख रुपैयाँ विनियोजन गरेको गौतमको भनाइ छ। विद्युत् विस्तारका लागि पनि गाउँपालिकाले सम्बन्धित निकायसँग माग गरेको उनले बताए। रासस
प्रकाशित: ६ पुस २०७९ ०७:५९ बुधबार
