‘जहाँका राजा (राष्ट्रनायक) पापी र अधर्मी हुन्छन्, त्यहाँका प्रजा पनि गतिला हुँदैनन् ।’ अर्थात त्यहाँका जनता पापी हुन्छन् भनिएको छ नीतिमा । (महापापी यत्र राजा तत्राधर्मपरो जनः) त्यस्तो अवस्थामा राष्ट्रको पतन हुन्छ र धनको नाश हुन्छ । (जायते राष्ट्रह्रासश्च शत्रुवृद्धिधनक्षयः ।) यो शुक्रनीतिको वचन हो ।
फ्रेडरिक एङ्गेल्स जस्तो साथी पाएका कारण कार्ल माक्र्सले आफ्नो राजनीतिक दर्शन फैलाउने अवसर पाए । आर्थिकरूपले एङ्गेल्स बलियो भएकाले खर्चबर्चको धेरै चिन्ता भएन । द इस्टर्न क्वेस्चन (सन् १८९७) प्रकाशित हुनुभन्दा अघि (सन् १८४८) मा प्रकाशित ‘कम्युनिस्ट मेनिफेस्टो’ पुस्तकले माक्र्सलाई युरोपको बौद्धिक समुदायमा चिनाइसकेको थियो । अर्थ–राजनीति माक्र्स र एङ्गेल्सको रुचिको विषय थियो । ऊबेला साम्यवादभित्र धेरै छलकपट थिएन ।
राजा महेन्द्रको स्वार्गारोहण भएको अपुष्ट खबर फैलिएपछि २०२८ साल माघ १७ गते काठमाडौँमा सन्नाटा छायो । दिउँसो ठीक बाह्र बजे राजसभा स्थायी समितिका सभापति रंगनाथ शर्माले स्वर्गारोहणको औपचारिक घोषणा गर्दै महेन्द्रका जेठा छोरा वीरेन्द्र राजगद्दीको उत्तराधिकारी भएको घोषणा गरे ।
नेपाली राजनीति तरल मात्र छैन, तरंगितसमेत भइरहेको अवस्था छ । भोलि के हुन्छ भन्ने अनिश्चित हुँदै गएको छ । पुराना जान्नेसुन्नेहरू भन्छन्, ‘जे पनि हुन सक्छ ।’ तसर्थ प्रतिनिधिसभा पुनर्बहाली भए पनि नभए पनि राजनीतिक स्थिरताको सम्भावना देखिँदैन । यस्तो स्थितिमा अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिसमेत नेपालका लागि चिन्ताको विषय बन्न सक्ने देखिएको छ ।
मुसलमान सम्राट अकबरका प्रमुख मन्त्री र प्रियपात्र वीरबल आज पनि जनजीवनमा किंवदन्तीका पात्र छन् । महेश दास नामका ती भट्ट ब्राह्मण सम्राटका नवरत्नमध्येका सर्वाधिक किमती रत्न थिए । ज्ञानी, विवेकी, वाक्पटु, चतुर, दूरदर्शी र शालीन चरित्रका कारण उनी सम्राटका सबैभन्दा प्रिय बने । ‘जोक’ सुनाउने जोकर र सम्राटका आज्ञाकारी नोकर मात्र थिएनन् वीरबल अर्थात महेश दास । अनपढ सम्राटका पुस्तकालय नै थिए उनी ।
हरेक राष्ट्रमा ‘सेना कता जान्छ’ भनेर हेर्ने गरिन्छ । अपवादबाहेक, सजीव सेना राष्ट्रघातको मतियार बन्दैन । राष्ट्रघातीको हतियार पनि बन्दैन । ब्रिटेन, फ्रान्स, जर्मनी, चीन, भारत र अमेरिका जस्ता राष्ट्रमा मात्र होइन, मान्मा (बर्मा) जस्ता शक्तिहीन राष्ट्रको सेनाले समेत मातृभूमिको अपमान भएको सहेर बसेन ।
धेरैलाई लाग्दो हो, राजाको पनि कुनै पीर, व्यथा हुन्छ र ? तर मानवीय सम्वेदनशीलताका कारण सर्वसाधारणले झैँ राजाहरूले पनि विषाद, पीर, व्यथा र असन्तुष्टिहरू पचाउनुपर्ने हुन्छ । राजा वीरेन्द्रले पनि आफ्नो जीवनकालमा कैयन् पटक त्यस्तो भोग्नुपरेको उनीसँग लामो समय काम गरेका सहयोगी बताउँछन् ।
पञ्चायतकालकै कुरा हो, एकजना सांसदले ‘मीठो खाजा खुवाउँछु’ भनेर काठमाडौँको एउटा गल्लीभित्र लगे । उनीबाट केही ‘समाचार’ हात लाग्ने आशामा म उनको पछि लागेँ । मेरीबास्सै, रक्सी–चुरोट, अनेकौँ मांसाहारी व्यञ्जन र ठस्स गनाउने सहरिया हुल्लडबाजहरूको स्टेसन रहेछ त्यो खाजा घर ।
गरिमामय इतिहासको अपव्याख्या गर्ने परियोजना चलाएका केही परजीवी राष्ट्रवाद, देशभक्ति र स्वाभिमानलाई संकीर्ण सोच ठान्छन् ।
सत्ता परिवर्तन मात्रै जनताले खोजेका होइनन्, रूपान्तरण खोजेका छन् । त्यो भनेको राष्ट्रको स्वाभिमान, स्वतन्त्रता, समृद्धि र हरेक नेपालीको सुखद भविष्यको प्रत्याभूति पनि हो ।
