काभ्रेपलाञ्चोक पाँचखालभित्रका लिच्छवीकालीन र सोभन्दा पुराना ऐतिहासिक सम्पदाको संरक्षण र अध्ययनको माग स्थानीयवासीले राखेका छन्। सयौं वर्ष पुराना सिक्का, इँटा, पुराना घरको जग, भाडाका टुक्रा फेला परेपछि स्थानीयले त्यसको खोजोनीति र संरक्षण गर्न सरोकारवाला निकायसमक्ष माग गरेका हुन्।
नेपाल प्राकृतिक सम्पदा र जलस्रोतमा धनी देश हो। करिब ६ हजार नदीनाला भएको नेपालमा सैद्धान्तिकरूपले ८३ हजार मेघावाट जलविद्युत् उत्पादनको सम्भावना छ। नेपालमा १ सय ८ वर्षअगाडि पहिलोपटक सन् १९११ मा फर्पिङ जलविद्युत् आयोजना बनेको थियो।
सम्पदा वस्तीमा ३५ फिट अग्लो घर बनाउन पाइने स्पष्ट सरकारी मापदण्ड भएता पनि ललितपुरको ऐतिहासिक प्राचीन वस्ती बुङमतीमा मापदण्डलाई खेलाँची गरिएको छ। भूकम्पअघि मौलिक शैलीमा बनाइएका घरको पुनर्निर्माण गर्दा स्थानीय मौलिकताभन्दा बाहिर गएका छन्। सरकारी निकायले मौलिक घर बनाउनको निम्ति सहरजीकरण नगरिदिएको र साँघुरो घडेरी भएकाले अग्लो घर बनाउनु परेको स्थानीय बताउँछन्। ‘हामीले नगरपालिका र वडा कार्यालयसँग बाम्बार सहयोग मागेका थियौं, तर सरकारी निकायले खासै चासो दिएनन्, त्यसैले हामीले जस्तो जान्यौं त्यस्तै घर बनायौं,’ स्थानीय श्याम मालीले भने।
कम्प गएको चार वर्ष बित्नै लाग्दा दुई सय २० वटा मात्रै ऐतिहासिक सम्पदा पुनर्निर्माण भएका छन्। राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरण र पुरातत्व विभागको ढिलासुस्तीकै कारणले उपत्यकामा सम्पदा पुनर्निर्माणले गति लिन नसकेको हो।
कुनै शक्तिको आडमा बिना रोकावट महर्जन कम्प्लेक्स निर्माण भइरहेको छ। त्यस्तै सम्पदाको संरक्षण गर्ने काठमाडौं महानगरपालिका हनुमान ढोकाको मौलिकता बचाउन अग्रसर हुनु पर्नेमा व्यापारिक इशारामा चलिरहेको छ।
वि.सं. २०१५ को भूकम्पमा सम्पदाबस्तीहरूमा रहेका स्थानका सांस्कृतिक सम्पदाहरूमा ठूलो क्षति पुगेको सर्वविदितै छ। राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले भूकम्पका कारण क्षतिग्रस्त भएका आधा दर्जन सम्पदाबस्तीको अध्ययन र पुनर्निर्माणका लागि बजेट छुट्याएको समाचार केही दिनअघि मात्र सञ्चार माध्यमहरूबाट थाहा पाइयो।
प्राचीन मानवले छाडेर गएका भौतिक अवशेषहरूको अध्ययन गरी अतित सभ्यताको अध्ययन गरिने विषयलाई पुरातत्वको भावार्थमा परिभाषित गरिएको पाइन्छ। मानव सभ्यताको विकासक्रमको लामो समयपछि मानवले लेखन कलाको सुरुवात गर्याे। लेखनकलाको इतिहासको थालनी भएपछिको ऐतिहासिक घटनाक्रमहरूलाई विश्लेषण गर्न प्राप्त साक्षहरूले सहयोग गर्छन्।
भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त छ वटा सम्पदा बस्ती पुनःनिर्माणका लागि कुल ३० करोड विनियोजन भएको छ। काठमाडाैं उपत्यकाभित्रका तीन र बाहिरका तीन गरी छ वटा सम्पदा बस्ती अध्ययनका लागि कुल एक करोड २० लाख निकासा गरिएको छ।
ऐतिहासिक रानीपोखरीको पुनर्निर्माण सुरु भएको छ। राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले उपभोक्ता समितिमार्फत रानीपोखरीको पुनर्निर्माण सुरु गरेको हो।
जनकपुरधाममा भारत सरकारको सहयोगमा जयनगर (भारत) देखि बर्दिबास सम्मको रेल खण्ड बन्दैछ। यसमध्ये जनकपुरधाम–जयनगर खण्ड निकट भविष्यमा संचालन हुँदैछ। यहाँ रेल्वे स्टेसनको उल्लेख त्यस कारण गरिएको हैन, त्यहाँ मिथिला लोकचित्रको सुन्दर, आकर्षक चित्रांकनका लागि चर्च गरिएको हो। राम–सीतासँग सम्बन्धित चित्रहरु पर्यटकहरुको आकर्षणको केन्द्र बनेको छ।
सम्पदा किन जोगाउने ? यसले भावी पुस्तालाई आफ्ना पुर्खाबारे बुझ्न सहयोग गर्छ। संस्कृतिबाट संस्कारित हुन सम्पदा चाहिन्छ। त्यही भएर हाम्रा पुर्खाले भावी पुस्ताका निम्ति भनेर आफ्नो सम्पत्तिबाट सम्पदालाई केही जग्गा उपलब्ध गराएका हुन्। तिनले पाटीपौवा, सत्तल, खेलमैदान, स्कुल, मन्दिर, पोखरी, धारा आदिका निम्ति जग्गा छुट्याएका छन्। गाउँबस्ती बढ्दै गए।
म भ्रमण गर्न असाध्यै मन पराउँछु। मलाई जीवनका लागि भ्रमण एक महत्वपूर्ण पाटो हो भन्ने लाग्छ। अझ हामी विद्यार्थीहरूका लागि त भ्रमण एक शैक्षिक उपलब्धी नै हो। हरेक भ्रमणबाट नयाँनयाँ कुरा सिक्न सकिन्छ। अहिले संसारका धेरै मानिस हजारौँ माइलको यात्रा गरेर विभिन्न देशको धर्म, संस्कृति, रहनसहनका साथै प्राकृतिक सौन्दर्य र इतिहासको खोजी गर्न उत्साहित देखिएका छन्।
काठमाडौं महानगरपालिकाले ल्याएको भवन निर्माण मापदण्ड २०७५ ले विश्वसम्पदामा सूचीमा सूचीकृत भवन निर्माण मापदण्ड लाई प्रभावित पार्ने देखिएको छ। महानगरले ल्याएको मापदण्डले विश्वसम्पदा क्षेत्रमा सूचीकृत सम्पदा निजी भवनले ढपक्कै छोप्ने सम्भावना बढेको छ।
‘एक वर्षभित्र तपाईँहरूका घर ठडिन्छन्। लडेका ऐतिहासिक सम्पदाहरू उठ्छन्। सबैलाई सुरक्षित वास दिलाउन सरकार लागिपर्छ,’ तीन वर्षअघि ललितपुरको ऐतिहासिक वस्ती खोकना पुगेर तत्कालीन तथा हालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले घरवास गुमाएकालाई यसरी सान्त्वना दिएका थिए।
भक्तपुरको पाँचतले मन्दिर परिसरमा मंगलबार (माघ १ गते) देखि चारपांग्रे सवारीसाधन प्रवेशमा रोक लगाइने भएको छ। विश्व सम्पदा सूचीमा रहेको उक्त मन्दिर हाताभित्र यस्ता गाडी ल्याउँदा पर्यटकलाई बाधा पुगेको भन्दै भक्तपुर नगरपालिकाले यसमा रोक लगाउने निर्णय गरेको हो।
