धेरै भाइरल सामाजिक सञ्जाल पोस्टहरूले झुटो दाबी गर्छन् कि एलएसडी फैलिएका कारण दूध मानव उपभोगका लागि असुरक्षित भएको छ र संक्रमित जनावरको दूध पिउनाले मानिसमा छाला रोगको विकास हुन्छ। पोस्टहरू प्रायः घाउहरूमा ढाकिएको दृश्यात्मकरूपमा रोगग्रस्त मानव शरीरहरूको छविहरूसँगै हुन्छन् । डर पैदा गर्न डिजाइन गरिएको झुटो दाबीका कारण दुग्ध किसान मारमा परेका छन् । गुगल ट्रेन्ड्सको तथ्याङ्कअनुसार ३० दिनको बीचमा ‘के हामी गाईको दूध पिउन सक्छौँ’ को खोजीमा ५ हजार प्रतिशत भन्दा बढी वृद्धि भएको छ । गलत सूचनाले दूध सेवनमा सजग बनाएको छ । एलएसडीमा गाईवस्तु गुमाएपछि आर्थिक तनावमा रहेका दुग्ध किसान अहिले दूध किन्न नमान्ने मानिसबाट कलंकको थप बोझ सामना गरिरहेका छन् ।

लम्पी छाला रोग एक एपिजुटिक रोग हो न कि जुनोटिक रोग । संक्रमण क्याप्री पोक्स भाइरसको कारणले हुन्छ जुन आनुवंशिकरूपमा बाख्रा पोक्स र भेडा पोक्स निम्त्याउने भाइरससँग मिल्दोजुल्दो छ । यसले मानिसलाई असर गर्छ भन्ने कुनै प्रमाण छैन । यस प्रकोपले डेरी किसानका लागि ठूलो आर्थिक प्रभाव पारेको छ जुन सामाजिक सञ्जालमार्फत गलत जानकारी फैलाउने कारण बढेको छ ।

नेपालमा अहिले लम्पी स्किन रोग महामारी छ । यो गाई र भैँसीको भेक्टर बोर्न पोक्स भाइरल रोग हो जसमा छालामा मसिना फोका देखिने गर्छन् । यस भाइरसका प्राकृतिक ‘होस्ट’हरू गाईवस्तु र एसियाली वाटर बफालो (भैँसी) हुन् । अन्तर्राष्ट्रिय फैलावट र आर्थिक प्रभावको सम्भावनालाई ध्यानमा राख्दै विश्व पशु स्वास्थ्य सङ्गठनले यसलाई सूचनायोग्य रोगका रूपमा वर्गीकृत गरेको छ । एलएसडीले दूध उत्पादनमा कमी, छालामा क्षति, वस्तु व्यापारमा प्रतिबन्ध, शरीरको अवस्था बिग्रने, गर्भपतन, बाँझोपन र भेटेरिनरी हेरचाहको लागतका कारण पशुधन क्षेत्रमा ठूलो आर्थिक प्रभाव पार्छ ।  

यो रोग पहिलो पटक सन १९२९ मा जाम्बियामा पहिचान भएको थियो । यसको उत्पत्ति मध्यअफ्रिकाबाट मध्यपूर्व, युरोप र एसियामा सन् २०१३ देखि तीव्र गतिमा फैलिएको छ । भारतले पहिलो पटक सन् २०१९ मा ओडिसा राज्यमा रिपोर्ट गरेको थियो । भारतका वरपरका देशहरू जस्तै– बङ्गलादेश, चीन, नेपाल, भुटान, म्यानमार, श्रीलङ्का, पाकिस्तानमा पनि एलएसडीको प्रकोप देखिएको छ ।

जोखिमको कारक

रोग लाग्नका लागि जोखिम कारकमा कृषि जलवायुको प्रभाव, एउटै चरन र जलाशयको बाँडफाँट र विभिन्न सिमानामा जनावरको स्वतन्त्र आवतजावत आदि हुन् । यसले विभिन्न इलाकामा प्रकोप फैलाउन मद्दत गर्छ । एलएसडीको उच्च घटना ओसिलो मौसममा रेकर्ड गरिएको थियो । जब टोक्ने फ्लाइसँग प्रचुर मात्रामा हुन्छ । नेक्रोटिक छाला र हावामा सुक्खा लुगा भाइरसको सम्भावित स्रोत हुन किनभने भाइरस परिवेशको तापक्रममा महिनासम्म रहन्छ । एलएसडी प्रभावित देशहरूबाट उत्पन्न हुने कुनै पनि पशुजन्य उत्पादन मासु, दूध वा छालाको आयात एलएसडी मुक्त देशमा फैलिने सम्भावना हुन्छ । सङ्क्रामक चरणको समयमा, भाइरसले नाक, लच्रिमल, फरिन्जियल स्राव, वीर्य, दूध र रगतमा स्राव गर्छ र अन्य जनावरमा सङ्क्रमणको स्रोतका रूपमा काम गर्न सक्छ ।  

नेपालका लम्पी स्किनको अवस्था

लम्पी स्किनबाट २८ हजार गाईभैँसी मरे भने ७ लाख ८२ हजार पशुमा सङ्क्रमण भएको छ । तीन वर्षअघि मोरङको सुन्दरहरैँचाका गाईमा देखापरेको लम्पी स्किन सङ्क्रामक रोग ७७ जिल्लामै फैलिएको छ।पशु सेवा विभागका अनुसार तीन वर्षमा किसानका २८ हजार गाईभैँसी दुधालु, गर्भिणी, बाच्छाबाच्छी मरेका छन्।२०७९ चैतबाट महामारीको रूप लिएको लम्पी स्किनको सङ्क्रमण ७ लाख ८२ हजार पशुमा भएको छ । हाल सातवटै प्रदेशमा लम्पी स्किनका सक्रिय सङ्क्रमित पशु संख्या २ लाख ३२ हजार छ।

लम्पी स्किनका कारण सबैभन्दा धेरै क्षति सुदूरपश्चिम प्रदेशमा भएको छ।सुदूरपश्चिममा १० हजार ९ सय ३९ पशु मरेका छन् भने ५३ हजार ३ सय १६ सक्रिय सङ्क्रमित छन् । सङ्क्रमणको हिसाबले सबैभन्दा अगाडि कर्णाली छ।त्यहाँ सङ्क्रमित पशु संख्या ६० हजार २ सय ९ पुगेको छ।बाच्छाबाच्छी, जोत्ने गोरु, उन्नत जातका बढी दूध दिने दुधालु र गर्भिणी पशुलाईलाई बढी असर गर्ने लम्पी स्किनका कारण नेपालमा ३८ अर्ब ४१ करोडको क्षति भएको छ।

आर्थिक प्रभाव

लम्पी छाला रोगले गाईवस्तु र भैँसीको उत्पादनमा ठूलो आर्थिक क्षति पुर्याउँछ । प्रभावित हुने विभिन्न सरोकारवालाहरू पशुपालक, दुग्ध किसान, कृषक (सुखार शक्ति), दूध र मासु प्रशोधन र बिक्री गर्ने उद्योग, थोक तथा खुद्रा दुग्ध तथा मासु बिक्रेता, अर्गानिक खेती गर्ने समुदाय, गाईवस्तु ढुवानी र दाना उत्पादक आदि हुन् । सरोकारवालाहरूमध्ये सबैभन्दा बढी असर भूमिहीन वा सीमान्तकृत गरिब, साना र घरपछाडि खेती गर्ने किसानलाई पर्नेछ । यसको सम्पूर्ण भर्ना पशुपालनमा मात्र निर्भर छ । दुग्ध उत्पादनमा कमी, शरीरको अवस्था कम हुनु, छालामा क्षति, खडेरीले गोरुको शक्ति गुमाउनु, प्रजनन समस्या र गर्भपतन, कमजोरी, पशु चिकित्सा उपचार, चकलेटी घाउ, मास्टाइटिस, अस्थायी वा प्यारामेन्ट अन्धोपन जस्ता माध्यमिक जटिलताका कारण आर्थिक घाटा हुने गरेको छ । सबैभन्दा माथि यस रोगले मृत्युदर निम्त्याउँछ । प्रभावित जनावरमध्ये ५ प्रतिशतसम्म प्रत्यक्ष क्षति हुन्छ । अन्य लागतहरूमा निगरानी र नियन्त्रण उपायहरूको राष्ट्रियलागत, जस्तै– जागरुकता अभियान, अनुगमन र निगरानी कार्यक्रम, मारिएका वा मारिएका जनावरका लागि क्षतिपूर्ति कार्यक्रम, प्रभावित खेतको सरसफाइ र कीटाणुशोधन, नमुना र प्रयोगशाला परीक्षण, खोपहरू खरिद र खोप कार्यक्रमको प्रत्यारोपण, भेक्टरहरू समावेश छन् । नियन्त्रण, जीवित जनावर र उत्पादनहरूको आवागमन र शव निपटानमा प्रतिबन्ध र देश र बाहिर जिउँदो जनावर तथा पशुजन्य वस्तुको निकासीमा प्रतिबन्ध लगाइएपछि व्यवसायी प्रभावित हुनेछन् ।  

विभेदक निदान

एलएसडीको विभेदक निदानमा स्युडो–एलएसडी, डर्माटोफिलोसिस, डर्माटोफाइटोसिस, बोवाइन फार्सी, फोटोसेन्सिटाइजेसन, एक्टिनोमाइकोसिस, एक्टिनोब्यासिलोसिस, अर्टिकेरिया, कीटको टोकाइ, बेस्नोइटिओसिस, नोकार्डियासिस, डेमोडिकोसिस, ओन्कोसेरसियासिस, स्युडोक्सिकोसिस, बोवाइन र मुखसम्बन्धी रोगहरू समावेश छन । होमोलोग्स खोप अभ्यास गरिएको छ भने भ्याक्सिन प्रेरित हल्का रोग विभेदक निदानका लागि विचार गर्नुपर्छ ।  

लम्पी छाला रोग एलएसडीको निरन्तर प्रकोपले मे २०२० देखि नेपालका सबै जिल्लालाई असर गरेको छ । यो रोग १९२९ मा जाम्बियामा उत्पन्न भएको थियो । यो रोग पहिलो पटक जुलाइ २०१९ मा दक्षिण एसियामा देखा पर्यो । भारतले अगस्ट २०१९ मा पहिलो पटक लम्पी छाला रोगको प्रकोपबारे आफ्नो रिपोर्ट गरेको थियो । लम्पी क्याप्री पोक्स भाइरसको कारणले हुने एउटा संक्रामक एपिजुटिक रोग हो, जुन गाईवस्तुहरूमा फैलिन्छ । प्रसारणको प्रमुख मोड भेक्टरबोर्न हो । लम्पीका लागि कुनै विशेष उपचार छैन । हालको निवारक उपायहरूमा खोप, गाईवस्तुको आवागमन नियन्त्रण र क्वारेन्टाइन, भेक्टर नियन्त्रणमार्फत जैविक सुरक्षा लागू गर्ने समावेश छ। यसले मानिसलाई असर गर्छ भन्ने कुनै प्रमाण छैन । नेपालमा पहिलेको प्रकोपको तुलनामा रोगी दरको दायरा व्यापक छ र गाईवस्तुमा मृत्युदरको उच्च दायरा छ।

प्रकाशित: १५ श्रावण २०८० ००:३३ सोमबार