नेपालमा प्रतिएक लाख जनसंंख्या मध्येमा ३.४ प्रतिशत मानिसहरूमा मुख तथा ओठ सम्बन्धी क्यान्सर हुने गरेको तथ्याकं रहेको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले जनाएको छ। मन्त्रालयका अनुसार विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् २०१९ मा गरेको अध्ययन अनुसार नेपालमा ओठ र मुखको क्यान्सर सम्बन्धी तथ्याकं यस्तो रहेको हो। विश्व मुख स्वास्थ्य दिवसको अवसरमा मन्त्रालयले नेपालमा नेपालमा मुख स्वास्थ्य सम्बन्धी धेरै समस्या रहेको औंल्याएको छ।

सुर्तीजन्य पदार्थको बढी सेवन, मदिरा सेवन र मुख स्वास्थ्यको नियमित परीक्षण नहुनु र हेरचाहको कमीले नेपालमा ओठ तथा मुख सम्बन्धी क्यान्सरको संख्या बढ्दै गएको मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीले बताए। उनले भने, ‘मुख्य कारण सुर्तीजन्य पदार्थहरू गुट्खा, पानपराग, खैनी र मदिराको सेवनले मुख तथा ओठको क्यान्सर भएको देखिन्छ।'

बुढाथोकीको सुर्तीजन्य पदार्थ बाहेक धुसी या भाइरसको संक्रमणले पनि मुखको क्यान्सर हुने देखिएको छ। जस्तो कि एचपिभी (हुयुमन पेपिलोमा भाइरस), इबिभी भाइरस र धुसीको संक्रमण भएमा मुखमा घाउ हुने र पछि त्यो भागमा क्यान्सर हुन्छ। त्यसैगरी मुखमा नमिलेको दाँतले टोकिएको भागको घाउको समयमा उपचार नभएमा पनि पछि गएर क्यान्सर हुने बताइएको छ।  

नेपालमा मुखमा आउने साना यस्ता घाउको समयमै उपचार नगरेकै कारण पछि गएर क्यान्सरको रूप लिने गर्छ। मुखमा देखिने साना घाउहरू उपचार गर्दा पनि दुई साताभन्दा बढी निको नभएमा क्यान्सरको शंका गर्न सकिने डाक्टर बुढाथोकी बताउँछन्। ‘क्यान्सर हुन सक्छ, यस्तो अवस्थामा जाँच गरिहाल्नु पर्छ,’ उनले भने।  

दाँत किराले खाने गिजा सम्बन्धी रोग जनस्वास्थ्य समस्याकै रूपमा रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ। तथ्याकं अनुसार नेपालमा एकदेखि नौ वर्ष उमेर समूहका ५१.२ बालबालिकाहरू दाँत किराले खाने रोगबाट प्रभावित छन् भने १५ वर्ष माथिको उमेर समूहका करिब १४.८ प्रतिशतमा जटिल प्रकारको गिजाको रोगबाट प्रभावित छन्। नेपालमा मुख स्वास्थ्य सम्बन्धी सेवामा मध्यम तथा उच्च स्तरको विस्तार भए पनि सर्वव्यापी पहुँचमा भने कमी रहेकोले यसमा केन्द्रित हुन आवश्यक रहेको बुढाथोकीले बताए।  

अधिकांश दुर्गम स्थानीय तहहरूमा मुख स्वास्थ्य सेवाको पहुँच पर्याप्त नहुनु, आवश्यकता अनुसार उपलब्ध मुख स्वास्थ्य जनशक्तिको समतामुलक वितरण हुन नसक्नु, अनुसन्धानबाट प्राप्त तथ्य अनुसार नीति योजना निर्माण तथा कार्यान्वयन नहुनुले मुख स्वास्थ्यको समयमै उपचार हुन नसकेको प्रवक्ता बुढाथोकी बताउँछन्।

त्यसमा पनि आधुनिकताको नाममा तयारी खाना खाने र सफाइ नगर्ने जीवनशैलीले मुख स्वास्थ्यको समस्या बढेको उनको भनाइ छ।

मुख स्वास्थ्य सेवामा सरकारी लगानी वृद्धि गर्दै सेवाग्राहीमैत्री गुणस्तरीय सेवा सुनिश्चित गर्नु र मुख तथा दन्त सेवाको नियमन गरी गुणस्तर सेवाको प्रवाह गर्नु, मुख स्वास्थ्य सेवालाई समतामूलक रूपमा पहुँच विस्तार गर्नु अहिलेको चुनौती रहेकोले यी पक्षलाई सम्बोधन गरेमा मुख स्वास्थ्यको समस्यालाई न्यूनीकरण गर्न सकिने उनको सुझाव छ।