शुक्लाफाँटा नगरपालिकाले बडघर–भलमन्सा प्रथाजन्य ऐनलाई कार्यान्वयनमा ल्याएको छ। ऐन कार्यान्वयनमा आएसँगै नगरपालिकाको वडावडामा बडघर-भलमन्सा चयनको कार्य गरिएको छ। वडामा चयन भएका वडघर-भलमन्साको भेलाले नगरस्तरीय समितिलाई पूर्णता दिएका छन्।

नगरस्तरीय समितिले बडघर-भलमन्सा प्रथाको संस्थागत विकास, क्षमता अभिवृद्धि लगायतलाई अगाडि बढाउन कार्ययोजना तयार गरेको बडघर-भलमन्सा समितिको सचिवालय व्यवस्थापन संयोजक हवलदार चौधरीले बताए। ‘जिल्लामै वडघर–भलमन्सा प्रथालाई संरक्षण गर्न ऐन निर्माण गरिएको छ’, उनले भने, ‘ऐन निर्माण भएपछि थारु समुदायको सामुदायिक सङ्गठन तथा परम्परागत बडघर-भलमन्सा प्रणालीलाई अभिलेखीकरण, संरक्षण,प्रवर्द्धन,विकास र अभ्यासलाई अगाडि बढाउन सहज हुने भएको छ।’

बडघर-भलमन्सा प्रणालीमा आदिवासी जनजातिभित्र रहेका खुना, चौधरी र राना थारु समुदायलाई समेटिएको छ। नगरपालिकाको प्रत्येक वडामा योजना छनोट गर्दा गरिने भेलामा बडघर-भलमन्सालाई अनिवार्य रूपमा उपस्थित गराई बजेट, नीति तथा कार्यक्रम बनाइने संयोजक चौधरीले बताए।

नगरपालिकाको दशौं नगरसभाले बडघर संस्था परिचालन ऐन परित गरेपछि यस प्रथाले कानुनी हैसियत प्राप्त गरेको हो। थारु समुदायले लामो समयदेखि बडघर प्रथालाई कानुनी मान्यता दिन माग गर्दै आएका थिए। ऐनमा बडघर र भलमन्साको चयन, कार्य क्षेत्र, काम कर्तव्य अधिकार क्षेत्र, मर्यादा लगायत प्रावधान राखिएका छन्।

कार्य क्षेत्रमा नेपाल सरकारको प्रचलित ऐन नियमविपरीत नहुने गरी काम गर्न सकिने उल्लेख गरिएको छ। थारु समुदायमा अनौपचारिक रूपमा प्रचलनमा रहेको यस प्रथाले कानुनी हैसियत प्राप्त गरेपछि बडघर भलमन्साको कार्य क्षेत्र किटान गरी हकअधिकार सुनिश्चित गरेको बडघर भलमन्सा नगर समितिका संयोजक बच्चन रानाले बताए।

‘बडघर भलमन्साले गरेका कार्यको लेखाजोखाको अभिलेखीकरण मौखिक रूपमै हुने गरेको थियो’, उनले भने, ‘अब गतिविधिको लेखाजोखा नगरपालिकालाई प्रत्येक वर्ष बुझाउनुपर्ने भएको छ। यस कार्यले भलमन्सा बडघरको मूल्यांकन हुन्छ, काम गर्ने हौसल बढ्छ।’ 

नगरपालिकका प्रत्येक गाउँका बडघर भलमन्सा ऐन अनुसार नगरपालिकामा सूचीकृत भएका छन्। जनप्रतिनिधिलाई जनश्रमदान जुटाउन निकै सकस भएका बेला बडघर भलमन्सालाई सक्रिय पारिएपछि विकास निर्माणमा यस कार्यले टेवा पुर्‍याएको वडा नं १२ का वडाध्यक्ष नवलसिंह रानाले बताए।

‘विकास निर्माणमा जनसहभागिता जुटाउन यस कार्यले सघाउ पुर्‍याउँछ’, उनले भने, ‘बडघर भलमन्सासँग सहकार्य गरेर अगाडि बढ्छौं।’

बडघर भलमन्साले जनप्रतिनिधिसँग समन्वय गर्ने, गाउँमा रहेका सानातिना झैझगडा समाधान गर्ने, गाउँटोलमा आइपर्ने जुनसुकै काममा सक्रिय सहभागिता जनाउने लगायत समुदायमा सामाजिक, सांस्कृति र आर्थिक सद्भाव कायम राख्ने कार्यमा सक्रिय सहभागिता जनाउन थालेका छन्।

बडघर प्रथामा थारू समुदायमा पुस्तौंदेखि पुस्तान्तरण हुँदै आएको छ। यसको नेतृत्व गर्ने व्यक्तिको पद पनि बडघर र भलमन्सा भएका कारणले यसको विकास भएको पाइन्छ। थारू समुदायमा बडघर संस्था अति शक्तिशाली रहेको पाइन्छ। थारू समुदायका गाउँगाउँमा विकास निर्माण, समाजिक कार्य, विवाह, सांस्कृतिक कार्यको चाँजोपाँजो मिलाउने कार्यसँगै झैझगडाको छिनोफानो गर्न बडघर प्रत्येक वर्ष चयन हुँदै आएको छ। नगरपालिकाको नगर भेला, वडा भेलामा बडघर भलमन्साको उपस्थितिलाई अनिवार्य गरिएपछि नीति निर्माण र बजेट विनियोजनमा पहुँच पुगेको छ। रासस  

प्रकाशित: २५ फाल्गुन २०७९ ०६:०२ बिहीबार