काठमाडौं-केही दिन अघिसम्म रोबोटको नमूना तयार गरिरहेका हात हिजोआज महाभूकम्प पीडितका लागि सस्तो र सुरक्षित घर निर्माणमा जुटेका छन्।

पुल्चोक इन्जिनियरिङ क्याम्पसका मेकानिकल र आर्किटेक्ट इन्जिनियरिङका विद्यार्थी आआफ्नै ढंगले नमूना घर तयार गरिरहेका छन् । एउटा समूहले ‘छरितो’ र अर्को समूहले ‘आश्रय’ नाममा नमूना तयार गरिरहेका छन्।

‘पहिला रोबोट डिजाइन गरिरहेका केटाहरु अहिले घर डिजाइन गरेर बसिरहेका छन्,’ छरितो घर निर्माणमा जुटेका मेकानिकल इन्जिनियर रमेश चौधरीले भने । क्याम्पसका मेकानिकल र आर्किटेक्ट इन्जिनियरले दुई समूह बनाएर छुट्टाछुट्टै घरको नमूना तयार गरेका छन् ।

उनीहरुले पाँच हजार रुपैयाँदेखि ३५ हजार रुपैयाँसम्म खर्च हुने अस्थायी घरको नमूना बनाएका छन् । यी नमूना घरलाई गाउँगाउँ पु¥याउन पनि त्यत्तिकै पहल गरिरहेका छन् । गैर नाफामूलक र सेवाका लागि मात्र यी विद्यार्थीले काम गरिरहेका छन् ।
पुल्चोक क्याम्पस परिसरमा छुट्टाछुट्टै स्थानमा ती नमूना घर प्रदर्शन गरिएको छ । ‘यो हाम्रो व्यापार होइन, सेवा हो,’ चौधरी भन्छन् । क्याम्पस प्राध्यापकको सुपरभिजनमा विद्यार्थी घर बनाउन जुटेका हुन् ।

 
‘साधनस्रोत पाएसम्म र समयले भ्याएसम्म यहीँका उपकरण प्रयोग गरेर घर बनाइरहेका छौं । कसैले नमूना लगेर आफ्नै तरिकाले बनाउन चाहे उनीहरुलाई निःशुल्क रुपमा प्राविधिक ज्ञान पनि दिइरहेका छौं,’ उनले भने ।

चौधरीका अनुसार क्याम्पसभित्रका उपकरण प्रयोग गरेर घर तयार पारिन्छ । तिनलाई जुनसुकै ठाउँ लगेर फिट गर्न सकिन्छ । छरितो घरको आयु जस्तापाताको आयुमा निर्भर गर्छ । ‘यो घर ७ देखि १० वर्षसम्म टिक्छ,’ उनले भने, ‘तर पनि तत्कालका लागि यो निकै उपयोगी मानिएको छ ।’
छरितो घर निर्माणका लागि चौधरीको समूहले जस्तापाता, रड, इँटा, कालो म्याटलगायत सामग्री प्रयोग गरिरहेको छ । १२ फिट चौडाइ र २२ फिट लम्बाइसम्मको घर बनाउन सकिने चौधरीले जानकारी दिए । उनका अनुसार १२ फिट चौडाइ ११ फिट लम्बाइको घरलाई ३२ हजार ४ सय ११ रुपैयाँ पर्छ भने १२ फिट चौडाइ र १५ फिटको घरलाई ३६ हजार रुपैयाँ पर्छ । सकभर सानो आकारको घरमा जोड दिएको उनले बताए । 

छरितो घरमा जस्तापाता काटेर झ्याल बनाइएको छ । एउटा ढोका राखिएको छ । १० किलोवाटको सोलर सिस्टम जडिएको छ । आकाशे पानी संकलन, घामको ताप छेक्ने प्रविधि, भेन्टिलेसन सुविधासमेत राखिएको छ । ‘यो घर चट्याङ र भूकम्प प्रतिरोधी पनि हो,’ चौधरी भन्छन् ।
उनले आफूहरुले तयार पारेको नमूनाको माग एकदमै बढी भएको बताए । ‘हामीले मागअनुसार काम गर्न सकेका छैनौं,’ उनले भने, ‘बजारमा जस्तापाताको समेत अभाव हुन थालेको छ । थोरै संख्यामा माग भए क्याम्पसभित्रै बनाएर आपूर्ति गर्ने उद्देश्य छ ।’ उनले निर्धारित मूल्यअनुसार यी घर निर्माणमा आफूहरुलाई घाटा भएको पनि बताए ।
‘हामीले केही कम्पनी र समूहलाई यसको नमूना दिएर पठाएका छौं । उनीहरुले पनि आफ्नो कम्पनीमा यस्ता घर बनाउन थालेका छन् । सर्वसाधारणले त्यहाँबाट किन्दा हामीले तोकेभन्दा धेरै पैसा तिर्नु हुँदैन,’ चौधरीले भने, ‘यो व्यापार गर्ने बेला होइन । सेवा गर्ने बेला हो ।’

उनले यस्ता तयारी घर गाउँघरमा पुर्‍याउन पनि सजिलो भएको बताए । करिब १३० देखि १४० किलो वजन हुने यस्ता घर छचक्के गाडीमा एकैचोटि ४० वटासम्म लैजान सकिन्छ । एउटा क्याबिन भएको जिपमा १० देखि १३ वटासम्म अटाउन सक्छ । यसलाई जडान गर्न ३० देखि ६० मिनेट लाग्न सक्छ । ‘यी घर जुनसुकै स्थानमा लगेर फिट गर्न सक्छौं,’ चौधरीले भने ।  
यसैगरी क्याम्पस परिसरकै अर्को स्थानमा आर्किटेक्ट इन्जिनियरहरुले ‘आश्रय’ नामको घर प्रदर्शनीमा राखेका छन् । बुधबार नागरिककर्मी त्यहाँ पुग्दा विद्यार्थीले इँटाको गारोमा माटो पोतिरहेका थिए भने केहीले घरभित्र माटाको चुलो जडान गर्दै थिए । 

छरितो घरको तुलनामा यी घरका मूल्य भने निकै कम छ । भत्किएका घरका इँटा, माटो र जस्ता प्रयोग गरियो भने यो घर तयार गर्न ५ हजार रुपैयाँ मात्र लाग्ने आर्किटेक्ट इन्जिनियर सुगन्ध सुवेदीले बताए ।
‘हामीले नाफाका लागि यो काम गरेकै होइन । विपतका बेला सर्वसाधारणलाई सहयोग गर्न यो काम गरेका हौं,’ उनले भने, ‘गाँउसम्म पुगेर घर बनाइदिने, प्रविधि सिकाउने र स्थानीयलाई नै यसको निर्माणमा सहभागी गराएर काम गरिरहेका छौं । सबै सेवा निःशुल्क हुन् ।’  
न्यौपानेले अहिलेसम्म ३ सय वटा यस्ता घर निर्माणको काम भइरहेको जानकारी दिए । ती घर धादिङ, सिन्धुपाल्चोक, गोरखा र खोकनामा निर्माण भइरहेको उनले जनाए । ‘तत्काल ठूलो घर बनाउन नसक्ने पीडितका लागि यो नमूना उपयुक्त छ । सात वर्षसम्म केही नहुने भए पनि दुई वर्षसम्मलाई ढुक्कसँग प्रयोग गर्न सक्छन्,’ उनले भने, ‘पछि आफ्नो आर्थिक अवस्था सुध्रियो भने अर्को घर बनाए हुन्छ ।’ 

यो घर निर्माणमा इँटा, माटो, ढुंगा, बाँस, पराल, छ्वाली, भत्किएको घरको ढोका र झ्याल प्रयोग गर्न सकिन्छ । ‘जस्तापाता किन्नुपर्‍यो भने यो घर बनाउन १३ हजार रुपैयाँ पर्छ । भत्किएको घरकै जस्तापाता प्रयोग गरियो भने पाँच हजार रुपैयाँमा बन्छ,’ न्यौपानेले भने । उनले अबका दिनमा भूकम्प प्रतिरोधी र सुरक्षित घर कसरी बनाउन सकिन्छ भनेर गाउँघरका स्थानीयलाई परामर्श पनि दिइरहेको बताए ।

न्यौपानेका अनुसार यो नमूना घरको गारोमा माटो र इँटा प्रयोग गरिएको छ । छाना जस्तापाताकै हुन्छ । जस्तापातामाथि सेतो प्लास्टिक ओछ्याइन्छ र माथिबाट सेउला हालिन्छ, तापक्रम नियन्त्रण गर्नका लागि । झ्यालढोका भत्किएकै घरको प्रयोग गर्न सकिन्छ । घरभित्रको चुलो माटोको हुन्छ ।
तर छरितो घरभन्दा आश्रयको आकार सानो छ । लम्बाइ १२ फिट र चौडाइ ९ फिटको घरको नमूना तयार गरिएको छ । दुई वटै नमूना घरको छानो गोलाकारको छ । भिरालो छाना भएको आश्रय घर बनाउने तयारी भइरहेको न्यौपानेले बताए । छरितो घरको माथि पनि जस्ता नतातोस् भन्नका लागि हरियो सेउला हालिएको छ ।
‘हामीले इच्छुक भूकम्प पीडितसँग कहीँ कतै पैसा मागेका छैनांै । हामीसँग २५–३० जनाको समूह छ । कसैलाई सहयोग चाहियो भने हामी निःशुल्क दिन्छौं,’ उनले भने । न्यौपानेले नमूना घर निर्माण क्रममा स्थानीय समुदाय र आफूहरुको ज्ञान आदानप्रदान भइरहेको बताए ।
‘गाउँका स्थानीयले पनि हामीलाई धेरै कुरा सिकाइरहनुभएको छ । गारो लगाउने तरिका र बाँस प्रयोग गर्ने तरिका हामीले सिकेका छांै र हामीले तातोचिसोबाट बच्ने तरिका सिकाइरहेका छौं, यो अध्ययनका लागि पनि निकै उपयोगी भएको छ,’ उनले भने ।
नागरिककर्मी प्रदर्शनीस्थल पुग्दा सर्वसाधारणको भीड त्यत्तिकै थियो । काभ्रे  र्‍याले गाविस–१ का केशव सापकोटा १४ वटा घरको अर्डर गरिरहेका थिए । उनले आफ्नो गाउँमा यी घर लैजान खोजेका थिए ।

‘मलाई तत्काल १४ वटा घर चाहिएको छ । तर जस्तापाता अभाव छ,’ उनले नागरिकसँग भने । यसैगरी अनन्तेश्वर नगरपालिका–९ का कृष्णबोल न्यौपाने पनि दातासँगै घर हेर्न आएका थिए । उनलाई तीन वटा घरको आवश्यकता रहेछ । ‘हेर्दैछौं कुरा मिल्यो भने लगेर हाल्छौं,’ उनले भने ।
यसैगरी अर्माक एसिया प्यासिफिकको समूह पनि घर हेर्न आएको थियो । यो समूहले सामुदायिक रेडियोका लागि आवास खोज्दै यहाँ आएको थियो । ‘हामीलाई अलि ठूलो आकारको घर चाहिएको छ । कम्तीमा तीनदेखि चार वटा कोठा चाहिएको छ,’ अर्माक एसिया प्यासिफिकका कार्यक्रम अधिकृत सगुनराज लामाले भने ।