पाकिस्तानले फेरि एक पटक अरुणाचल प्रदेशमाथि चीनको दाबीलाई खुला समर्थन गरेको छ।  गत शुक्रवार पाकिस्तानी विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता ताहिर आन्द्राबीले पत्रकार सम्मेलनमा भने, ‘चीनको सार्वभौमसत्ता र क्षेत्रीय अखण्डता सम्बन्धी सबै मुद्दाहरूमा पाकिस्तानको निरन्तर र पूर्ण समर्थन चीनको साथमा छ।’

अरुणाचल प्रदेशको बारेमा चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले दिएको बयानको बारेमा सोधिएको प्रश्नको जवाफमा आन्द्राबीले यो कुरा बताएका हुन्। चीनले नोभेम्बर २५ मा अरुणाचल प्रदेशलाई आफ्नो क्षेत्र घोषणा गरेको थियो। चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता माओ निङले जांगनान (अरुणाचल प्रदेश) चीनको हिस्सा भएको स्पष्ट पारेका थिए। 

सांघाई विमानस्थलमा अरुणाचलकी पेम वाङजोम थाङडोकमाथि दुर्व्यवहारको गरिएको आरोपको जवाफमा उनले भनेका थिए, ‘चीनले अरुणाचल प्रदेशलाई कहिल्यै पनि भारतको हिस्साको रूपमा मान्यता दिएको छैन।’ चीनले दुर्व्यवहारको आरोप समेत अस्वीकार गरेको छ।

चीनको यस बयानमा भारतीय विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता रणधीर जयसवालले भनेका थिए, ‘अरुणाचल प्रदेश भारतको अभिन्न र अविभाज्य अंग हो। चीनले जतिसुकै अस्वीकार गरे पनि सत्य परिवर्तन हुन सक्दैन।’

चीनले अरुणाचल प्रदेशलाई कहिल्यै पनि भारतीय राज्यको रूपमा मान्यता दिएको छैन। उसले यसलाई ‘दक्षिणी तिब्बत’ को भाग मान्दछ।

भारतले आफ्नो तिब्बती क्षेत्रलाई आफूमा गाभेर अरुणाचल प्रदेशको नाम परिवर्तन गरेको आरोप चीनले लगाउँदै आएको छ। चीनले समय समयमा त्यस क्षेत्रका स्थानको नामकरण पनि गर्दै आएको छ। 

सन् २०१५ मा चिनियाँ सामाजिक विज्ञान प्रतिष्ठानका अनुसन्धानकर्ता झाङ योङपानले ग्लोबल टाइम्सलाई भनेका थिए, ‘नाम परिवर्तन गरिएका ठाउँहरू सयौँ वर्षदेखि चिनियाँ नियन्त्रणमा छन्।’

उनका अनुसार चीनले यी ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गर्नु पूर्ण रूपमा जायज छ। विगतमा जाङनान –अरुणाचल प्रदेशको चिनियाँ नाम) का क्षेत्रहरूको नाम केन्द्र वा स्थानीय सरकारहरूद्वारा तोकिएको थियो।

यसबाहेक तिब्बती, लाहोबा, मोम्बा जस्ता क्षेत्रका जातीय समुदायहरूले पनि आफ्नो सुविधा अनुसार ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गर्दै गए। झाङले अरुणाचल प्रदेशका क्षेत्रहरूको नाम परिवर्तन गर्ने अधिकार केवल चीनलाई मात्र हुनुपर्छ भन्ने कुरा स्पष्ट पारेका छन्। 

हालै अरुणाचल प्रदेशमा जन्मेकी महिलाको राहदानी चीनले अवैध घोषित गरेको थियो। चिनियाँ अधिकारीहरूले भने, ‘यो राज्य चीनको हिस्सा हो। उनले चिनियाँ राहदानीको लागि आवेदन दिनुपर्छ।’

नोभेम्बर २१ मा बेलायतमा बस्ने अरुणाचलकी महिला पेम वाङजोम थाङडोक लन्डनबाट जापानको यात्रा गर्दै थिइन्। सो क्रममा सांघाई पुडोङ विमानस्थलमा उनको तीन घण्टाको ट्रान्जिट थियो।

यसैबिच चीनको सांघाई विमानस्थलमा चिनियाँ अध्यागमन अधिकारीहरूले उनलाई घण्टौँसम्म हिरासतमा राखेर दुर्व्यवहार गरेको आरोप लगाएकी थिइन्। पेमले आरोप अनुसार अध्यागमन काउन्टरका चिनियाँ अधिकारीहरूले उनको राहदानी अवैध घोषित गरेर अरुणाचल प्रदेश चीनको हिस्सा भएको बताएका थिए। 

उनलाई १८ घण्टासम्म सोधपुछ गरियो र खिल्ली उडाइयो। पेमले भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र अन्य वरिष्ठ अधिकारीहरूलाई उजुरी पत्र लेखेर यो व्यवहारलाई भारतको सार्वभौमिकता र अरुणाचल प्रदेशका नागरिकहरूको अपमान भनेकी थिइन्। त्यसपछि भारतले चीनसँग कडा विरोध जनाएको थियो। 

चीनका लागि अरुणाचल प्रदेशलाई किन यति महत्त्वपूर्ण?
अरुणाचल प्रदेश पूर्वोत्तरको सबैभन्दा ठुलो राज्य हो। यसको उत्तर र उत्तर पश्चिममा तिब्बत, पश्चिममा भुटान र पूर्वमा म्यानमारसँग सिमाना जोडिएको छ। अरुणाचल प्रदेशलाई उत्तर पूर्वको सुरक्षा कवचको रूपमा चिनिन्छ।

चीनले सम्पूर्ण अरुणाचल प्रदेशमाथि दाबी गर्छ। तर यसको मुटु र आत्मा तवाङ जिल्लामा अडिएको छ। तवाङ अरुणाचल प्रदेशको उत्तर पश्चिममा अवस्थित छ, जुन भुटान र तिब्बतको सिमानामा पर्छ।

यस वर्षको मे महिनामा चीनले अरुणाचल प्रदेशका २७ ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गरेको थियो। चिनियाँ पक्षले १५ पहाड, पाँच सहर, चार पहाडी घाट, दुई नदी र एउटा तालको नाम परिवर्तन गरेको थियो।

चीनले आफ्नो सरकारी अखबार ग्लोबल टाइम्समा पनि यो सूची जारी गरेको थियो। यी ठाउँहरूको नाम मन्डारिन –चिनियाँ) भाषामा छन्। विगत आठ वर्षमा चीनले अरुणाचल प्रदेशका ९० भन्दा बढी ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गरेको छ।

भारतीय विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता रणधीर जयसवालले चीनको नाम परिवर्तनलाई मूर्खतापूर्ण भनेका छन्। उनले भने, ‘यसले कुनै फरक पार्दैन। अरुणाचल प्रदेश भारतको अभिन्न अंग हो।’

चीनले आफ्नो दाबी कायम राख्न अरुणाचल प्रदेशका सहर, गाउँ, नदी आदिको नाम परिवर्तन गर्दै आएको छ। यसले यी क्षेत्रहरूको लागि चिनियाँ, तिब्बती र पिनयिन नामहरू प्रयोग गर्दछ। सन् २०२३ मा भारतले जी–२० शिखर सम्मेलनको क्रममा अरुणाचल प्रदेशमा बैठक आयोजना गर्दा चीनले यस क्षेत्रको केही नाम परिवर्तनको घोषणा पनि गरेको थियो। 

त्यसअघि सन् २०१७ मा दलाई लामाको अरुणाचल प्रदेश भ्रमणको क्रममा पनि चीनले नाम परिवर्तन गरेको थियो।

चीनको नागरिक मामिला मन्त्रालयले अरुणाचल प्रदेशलाई आफ्नो क्षेत्र दाबी गर्दै सन् २०२४ मा ३० ठाउँको नाम परिवर्तन गरेको छ।

साउथ चाइना मर्निङ पोस्टका अनुसार यसमा ११ आवासीय क्षेत्र, १२ पहाड, ४ नदी, एउटा पोखरी र एउटा पहाडी भञ्ज्याङको नाम परिवर्तन गरिएको थियो। 

यी नामहरू चिनियाँ, तिब्बती र रोमन लिपिमा जारी गरिएका थिए। चीनले अप्रिल सन् २०२३ मा आफ्नो नक्सामा अरुणाचल प्रदेशका ११ ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गरेको थियो। यसअघि चीनले सन् २०२१ मा १५ र २०१७ मा छ ठाउँको नाम परिवर्तन गरेको थियो। एजेन्सीको सहयोगमा