ललितपुर महानगरपालिका-२१ खोकना क्षेत्रमा  तोरी खेती  कम हुँदै जान थालेका छन्  साथै तोरी पेल्ने परम्परागत कोल पनि विस्तारै लोप हुँदै गएका छन्।

अहिले मिल व्यवसायीले परम्परागत मिल छोडेर विद्युतीय मेसिन प्रयोग गरेर व्यवसाय सञ्चालन गरेका छन्। नेवारी भाषामा ‘सा’ र नेपाली भाषामा ‘कोल’ को नामले चिनिने परम्परागत उपकरण अहिले खोकनामा देखिंदैनन्। नयाँ प्रविधिबाट व्यवसायीले तेल उत्पादनलाई वृद्धि गरेका छन्। परम्परागत कोलमा मेहनत धेरै चाहिने र जनशक्ति पनि अलि बढी चाहिने भएकाले परम्परागत कोल प्रयोगमा नआएको व्यवसायी बताउँछन्।

हाल खोकनामा सामुदायिक रूपमा सञ्चालित गाबु ज्या: सा सामुदायिक तेल मिल, न्हबु सामुदायिक तेल मिल, खअधोकासी सामुदायिक तेल मिल र न्हु सामुदायिक तेल मिल  छन्। अहिले गाबु ज्या: सा सामुदायिक तेल मिल मात्र सञ्चालनमा छ।

गाबु ज्या: सामुदायिक मिल हजुरबुबाको परम्पारादेखि सञ्चालनमा रहेको यसका सञ्चालक कान्छा महर्जन बताउँछन्। उनी भन्छन्, “मेरो बाल्यावस्थामा यो मिल २४सैँ घण्टा सञ्चालन हुन्थ्यो। कारणवश यो कोल विसं २०४० देखि बन्द अवस्था मा रहेको थियो। ऐतिहासिक रूपमा रहेको उक्त कोललाई मर्मत गरेर २०६९ सालमा जिम्मा लिएर सञ्चालन गरेको छु।”

हाल खोकनामा अन्य विद्युतीय मिल धेरै भए पनि ऐतिहासिक रूपमा रहेको परम्परागत मिल एउटा मात्र सञ्चालनमा छ। मौलिकतालाई बचाउनको लागि ललितपुर महनगरपालिकाको आर्थिक सहयोगमा चार  सामुदायिक तोरी पेल्ने मिल भवन निर्माण गरेको छ। उनका अनुसार दुई  भवन निर्माण भइसकेको तर दुई निर्माण हुने तयारीमा छ।

नयाँ निर्माण भएका भवनमा मौलिकतालाई कायम राखी व्यवसायलाई थप वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखिएको छ। खोकनाको तेल मिसावटरहित हुन्छ भन्ने विश्वास रही आएको  छ।

प्रकाशित: १३ आश्विन २०८० ०६:४५ शनिबार