समको सुखान्त नाट्य दर्शन
नेपाली नाट्यलेखन र मञ्चनमा महत्वपूर्ण योगदान गर्ने व्यक्तित्व हुन्, बालकृष्ण सम।
१४ वैशाख २०८१ शुक्रबार
डा. देवीप्रसाद सुवेदी
डा. देवीप्रसाद सुवेदीका लेखहरु :
त्रिदेशीय साझेदारीको प्रश्न
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको भारत भ्रमणको अन्तिमतिर चीनको दक्षिणी प्रान्त हैनानमा एसियाली बोआओ फोरमको सम्मेलन हुँदै थियो। यस सम्मेलनमा चीनले लिने स्वतन्त्र व्यापार र समृद्धि विषयक विश्वसनीयताका विषयमा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङले आफ्नो सारगर्भित भाषण दिएका थिए। यद्यपि सी चिनफिङको उक्त भाषणको ठूलो अंश चीन र अमेरिकाबीच हालै भइरहेको व्यापार युद्धप्रति बढी लक्षित थियो र चिनियाँ राष्ट्रपति अमेरिका मात्र नभई विश्व–बजारमा आपसी द्वन्द्वलाई बढाउनमा भन्दा वार्ता र सहमतिका आधारमा व्यापार र भन्सार दरका विषय समस्याको समाधान गर्ने कुरामा केन्द्रित रहेका थिए। यो बोआओ सम्मेलन विश्व व्यापार नीतिमा केन्द्रित भएको हुँदा एसियाली मुलुकमा बढ्दो व्यापारबारे चिनियाँ नीति पनि यसको एउटा पक्ष रहेकामा कुनै द्विविधा रहेन ।
विशिष्ट साधना, कम मूल्यांकन
विगतमा नेपाली साहित्यमा केही यस्ता प्रतिभा देखापरे, जो बहुआयामिक थिए । तिनीहरू साहित्यका एक–दुई विधामा मात्र सीमित देखिएनन्, साहित्यबाहेक वाङ्मयका विभिन्न विषयमा समेत प्रतिभा देखाए।
ओलीको परिपक्वता
पृथ्वीनारायण शाहपछि यस मुलुकको उच्चस्तरीय शासकबाट पश्चिमी फिरङ्गी मनोवृत्ति र गतिविधिविरुद्घ दिइएको चुनौतीले ऐतिहासिक महत्व राखेको छ । मुलुकको आर्थिक, धार्मिक–सांस्कृतिक, राजनीतिक आदि विषयको नीतिनिर्माता र संरक्षक नागरिक नै हुन् भन्ने दृढ अडान समेत प्रधानमन्त्री ओली देखाएका छन् ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयको स्वायत्ततामा प्रश्न
आश्चर्यको विषय के भने अहिले त्रिवि जुन अवस्थामा छ र यसले जुन समस्या भोगिरहेको छ, त्यसप्रति देशको राज्यव्यवस्था सञ्चालक र त्यस व्यवस्थाले जिम्मा दिएको त्रिविको कार्यकारी वर्ग उदासीन र अनुत्तरदायी भूमिकामा देखापरेको छ ।
चिसो चुलोमा जातीय विभेदको चिन्तन
बालकृष्ण सम (वि.सं. १९५९–२०३८) नेपाली साहित्य र कला जगत्का विराट प्रतिभा हुन् । उनको विराट व्यक्तित्वले नेपाली साहित्यमा नाटक, एकांकी, कविता–काव्य, निबन्ध प्रबन्ध, आत्मजीवनी, कथा आदि विधागत लेखन झ्यांगिएको र गीत–संगीत, नाट्यअभिनय र निर्देशन, ललितकला (चित्रकला) आदि विधा पल्लवित–पुष्पित भएको पाइन्छ ।
डा.केसी र संघीयता
डा. केसी आफ्नो चरित्र र आफ्ना वैचारिक अडानमा स्पष्ट देखिँदै आएका छन् । उनका लागि घर–परिवार भन्नु राष्ट्रका जनता हुन् र उनको सर्वस्व राष्ट्रकै निम्ति समर्पित छ । यसैले उनी जति स्पष्ट छन्, त्यति नै निर्भीक छन् । तर यहाँ रातारात जनताको आँखामा छारो हालेर राष्ट्रिय सम्पदाको दोहन गर्न पल्केको भ्रष्ट माफियातन्त्रका लागि डा. केसीको पारदर्शिता र उनको स्वच्छ छवि आँखाको कसिङ्गर बनेको छ।
रेशमी मार्ग र हामी
युरोप र एसिया (युरेसिया) लाई जोड्ने रेशम मार्ग अर्थात् सिल्क रोडको चालु समयावधि इसापूर्व ४०० देखि इसा १४५० सम्मको मानिन्छ । त्यसबेला यस मार्गले प्राचीन व्यापारिक मार्गको सञ्जालका रूपमा प्रसिद्धि पाएको थियो । कोरियाली प्रायद्वीपबाट सुरु भई मध्य चीन हुँदै अरबको खाडीसम्मको मार्गको केन्द्रीयतामा यस राजमार्गको विस्तार पूर्वी अफ्रिकी सागरको खाडीसम्म भएको थियो भने मध्यचीनबाट भारतीय बंगालको खाडीसम्म अनि पश्चिमी चीनको भू–भागबाट अफगानिस्तान हुँदै अरब सागरको खाडीसम्म यस राजमार्गले छोएको थियो ।
रुझ्छौँ-रुझ्दैनौँ छरछिमेकका बाछिटाले ?
दोस्रो विश्वयुद्धपछि र खास गरी संयुक्त राष्ट्रसंघको उदयपछि विश्वमा उदाएका पुँजीवादी र साम्यवादी खेमाको नेतृत्वगर्ने संयुक्त राज्य अमेरिका र सोभियत संघबीचको दुईधु्रवीय शीतयुद्ध र भियतनाममा अमेरिकाले र अफगानिस्तानमा सोभियत संघले गरेको सैन्य हस्तक्षेपबाट तेस्रो विश्वयुद्धको आशंकामा रहेका बाँकी तेस्रो विश्वका राष्ट्रहरूले बेलग्रेड, कायरो र इन्डोनेसियाको बाङडुङमा असंलग्न राष्ट्रहरूको शिखर सम्मेलन गरी सम्भावित दुईध्रुवीय युद्धबाट विश्वलाई त्राण दिएका हुन् ।
गठबन्धन : म्युजिकल चेयर
यस निर्वाचनपछि पनि मुलुकले कुनै उपचार पाउने सम्भावना देखिँदैन । ठूला दलका निर्वाचन घोषणापत्र नै एक–अर्कामाथि दोष थोपरेर आपूm पानीमाथिको ओभानो बन्ने प्रकारका छन् । र, समाजमा विकृति र विसंगतिको जाल फैलाउने तŒवहरू निर्वाचनमा हाबी बनेको अवस्थामा के अपेक्षा राख्ने ?
त्यो चीन, यो नेपाल
चीन आफ्नो प्राचीन राष्ट्रिय संस्कृति र सभ्यताको केन्द्रीयतामा पूर्वज नेताहरूलाई आदर्श मानेर मुलुक सञ्चालन गर्दैछ । तर हामी आफ्ना प्राचीन संस्कृति, सभ्यता र हाम्रा पूर्वज राष्ट्रनेताहरूको योगदानलाई लत्याएर मुलुक चलाउने धन्दामा छौं । चीन विश्वमा छरिएको जनशक्तिलाई एक हुन आह्वान गर्दैछ । हामी देशमा भएको जनशक्तिलाई पनि विदेशतिर धकेल्दै छौँ ।
तस्करहरूको स्वर्णमहोत्सव
मुलुकलाई तस्करीमा फसाएर आर्थिक दोहन गर्न पल्केका राजनीतिक नेतृत्वहरू यसमा कारक तŒव रहेको आशंका नेपाली जनमानसमा व्याप्त छ । झन्डै चार दशक पूरा गरेर पाँचौँ दशकको स्वर्ण महोत्सवको तयारीमा सक्रिय बनेको सुन तस्करीको फन्दाबाट राष्ट्रले छिटो उन्मुक्ति पाउने आशा गर्नु व्यर्थ छ ।
एसियाली आकाशमा कालाे बादल
नेपालजस्तो राष्ट्रले बलिया राष्ट्रबीचको द्वन्द्वमा रमिते बन्नु वा कुनै एउटा राष्ट्रको पछुवा बन्नुभन्दा आफ्ना सीमावर्ती दुई राष्ट्रसँगको सम्बन्धमा सन्तुलन राख्न सक्नुमै भलाइ छ ।
पथभ्रष्ट राजनीति
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा भ्रष्टाचारको यति विकृत रूप यसअघि कहिल्यै देखिएन । भ्रष्टाचारको पक्षमा यति ठूलो संख्यामा सांसदहरू संगठित बनेर मैदानमा उत्रिएको पनि सायद यो पहिलो घटना हो ।
सुरक्षा असुरक्षा
राज्यका हर्ताकर्ता व्यक्तिहरूमा भौतिक भोगको लालसा यति बढेको छ कि यसले पञ्चायती चाकडीतन्त्रलाई समेत माथ ख्वाएको छ ।