धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक महत्त्व बोकेको पर्व दसैं हिन्दु धर्मावलम्बीहरूका लागि विशेष चाड हो। यो पर्वले परिवार, साथीभाइ र समाजलाई एकजुट गर्दै रमाइलो प्रदान गर्छ।

दसैंमा धार्मिक पूजा, आशीर्वाद र खानपानको विशेष महत्त्व हुन्छ। विशेष गरी दसैंको समयमा विभिन्न परिकारहरू, मासुका विभिन्न रूपहरू र मिठाईको प्रयोग धेरै हुने गर्छ। तर खानपानमा ध्यान नदिँदा यसले स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्न सक्छ।

विशेषतः केही खाद्य संयोजनहरूले शरीरमा गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छन्। यस लेखमा दसैंको खानपान सम्बन्धी जानकारी, हानिकारक खानेकुरा संयोजन र स्वास्थ्यका लागि उपयुक्त खाना छनोट गर्ने उपायहरूलाई प्रस्तुत गरिएको छ।

दसैंमा खानपानको महत्त्व

दसैं नेपाली समाजमा वर्षकै सबैभन्दा ठुलो चाडका रूपमा मनाइन्छ। यस चाडको खास आकर्षण भनेको घरपरिवारमा बस्ने, विशेष भोजन गर्ने र आशीर्वाद ग्रहण गर्ने हो। खानपानमा विशेष महत्त्व राख्ने दसैंमा मासुका परिकार, चिउरा, सागसब्जी, मिठाईं र विभिन्न परिकारहरूको परम्परा चलिआएको छ। दसैंको समयमा धार्मिक दृष्टिकोणले पनि मासु सेवनलाई बलियो रूपमा जोड दिइन्छ। त्यसैले, यस समयमा धेरै व्यक्तिहरूले प्रायः मासुमा आधारित परिकारहरू  खाने गर्छन्।

दसैंको उत्सवमा स्वादिलो खाना मात्र ध्यान दिनु उचित हुँदैन, स्वास्थ्यलाई पनि ध्यान दिनुपर्छ। धेरै समयसम्म अनुचित खानपानले शरीरमा नकारात्मक असर पुर्‍याउन सक्छ, विशेष गरी मधुमेह, उच्च रक्तचाप र मुटुरोग भएका व्यक्तिहरूका लागि। तसर्थ, खानपानको सही संयोजन र सन्तुलन आवश्यक छ।

हानिकारक खानेकुरा संयोजन

दसैंमा धेरै प्रकारका खाना खाने चलन हुन्छ, जसले पाचन प्रक्रियामा असर पार्न सक्छ। कतिपय खाद्य संयोजनहरू स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै हानिकारक हुन्छन्। यहाँ केही त्यस्ता खाद्य संयोजनहरूको चर्चा गरिएको छ, जसलाई दसैंको खानपानमा सर्तकतासाथ हेर्नु आवश्यक छ

मासु र दुध

मासु र दुधको संयोजन स्वास्थ्यका लागि अत्यन्त हानिकारक मानिन्छ। यी दुईले पाचन प्रक्रियामा अवरोध पुर्‍याउँछन्। मासु र दुधको संयोजनले पेटमा अपच, पेट फुल्ने र ग्यास्ट्रिक समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ।

मासु र दही

दहीको अमिलो प्रकृतिले मासुको पाचनमा समस्या ल्याउन सक्छ। यसले पेटमा असहजता, ग्यास्ट्रिक र पेट दुख्ने समस्या निम्त्याउने सम्भावना हुन्छ।

काँचो प्याज र मासु

काँचो प्याजको तातोपनले मासुसँग मिसिँदा पाचन प्रक्रियामा समस्या ल्याउँछ। यसले एसिडिटी, ग्यास्ट्रिक समस्या र पेटको जलन उत्पन्न गर्न सक्छ।

माछा र दुध

माछा र दुधलाई एकसाथ खाँदा छालामा एलर्जी र पाचन समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। यो संयोजनले शरीरमा विषाक्त तत्त्वहरू निर्माण गर्न सक्छ, जसले दीर्घकालीन रूपमा स्वास्थ्यलाई नोक्सान पुर्‍याउन सक्छ।

अमिलो तरकारी र दुध

अमिला तरकारीहरू जस्तै टमाटर र सुन्तला दुधसँग सेवन गर्दा पेटमा गडबडी उत्पन्न हुन सक्छ। यसले पाचन प्रणालीमा अवरोध ल्याउँछ र ग्यास्ट्रिक समस्या निम्त्याउँछ।

मासु र स्टार्चयुक्त तरकारी

मासु र आलुजस्ता स्टार्चयुक्त तरकारी मिसाएर खाँदा पाचनमा गाह्रो हुन्छ। यसले पेट फुल्ने समस्या निम्त्याउन सक्छ। विशेषगरी आलुको स्टार्च र मासुको प्रोटिन पचाउन गाह्रो हुँदा स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पर्न सक्छ।

स्वास्थ्यका लागि सही खानेकुरा संयोजन

अब हामी सही संयोजन के हुन् भनेर चर्चा गर्नेछौं। दसैंको खानपानमा स्वास्थ्यप्रद र सन्तुलित खाना छनोट गर्दा शरीरलाई आवश्यक पोषण प्राप्त हुन्छ र स्वास्थ्य समस्या टर्छ। यहाँ केही सही खाना संयोजनबारे जानकारी दिइएको छ।

मासु र सागसब्जी

मासुलाई हरियो सागसब्जी (जस्तै पालुंगो, बन्दा) सँग मिसाएर खाँदा स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ। यसले शरीरलाई आवश्यक पर्ने प्रोटिन, भिटामिन र खनिज तत्त्व प्रदान गर्छ। मासु र हरियो सागसब्जीको संयोजनले पाचनलाई सहज बनाउँछ।

मासु र अदुवा–लसुन

अदुवा र लसुनसँग मासु पकाउँदा स्वादिष्ट त हुन्छ नै, यसले स्वास्थ्यलाई पनि फाइदा पु¥याउँछ। अदुवा र लसुनको एन्टिअक्सिडन्ट गुणले मासु पचाउन मद्दत गर्छ र यसले शरीरमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।

मासु र चामल

मासु र चामलको परम्परागत संयोजन नेपाली समाजमा प्रचलित छ। चामलले मासुको प्रोटिन पचाउन सजिलो बनाउँछ र शरीरलाई आवश्यक कार्बोहाइड्रेट पनि प्रदान गर्छ।

मासु र सुपहरू

मासुलाई तरकारी वा दालको सुपसँग मिसाएर खाँदा पाचन प्रक्रियामा सुधार हुन्छ। सुपले शरीरलाई हाइड्रेट राख्न मद्दत गर्छ र पाचनलाई सहज बनाउँछ।

सन्तुलित खानपानको महत्त्व

दसैंमा धेरैजसो मानिसहरूले मासु र चिल्लो खानेकुराको सेवन बढी गर्छन् तर सन्तुलित खानपानको महत्त्वलाई बिर्सनु हुँदैन। दसैंको समयमा अत्यधिक चिल्लो र मसलादार खाना खाने चलन छ। यसले शरीरमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। विशेष गरी मधुमेह, उच्च रक्तचाप र मुटुरोग भएका व्यक्तिहरूले खानपानमा विशेष ध्यान दिनु जरुरी हुन्छ। यहाँ सन्तुलित खानपानका केही उपायहरू उल्लेख गरिएका छन्

मौसमी तरकारीहरूको प्रयोग

दसैंको समयमा मौसमी तरकारीहरू, जस्तै फर्सी, पालुंगो, लौका आदि खाँदा शरीरलाई पोषण प्रदान हुन्छ। यी तरकारीहरू पचाउन सजिला हुन्छन् र पाचन प्रक्रियालाई सुधार गर्छन्।

अत्यधिक मसला र नुनको प्रयोग नगर्नु

अत्यधिक मसला र नुनको प्रयोगले स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्न सक्छ। यसले उच्च रक्तचापका बिरामीहरूमा समस्या बढाउँछ। मसला र नुनको संयमित प्रयोग गर्दा खानाको पोषण तत्त्व सुरक्षित रहन्छ।

फलफूलको सेवन

मिठाईं र मसलेदार परिकारहरू धेरै खाइने हुँदा यसलाई सन्तुलन गर्न फलफूलको सेवन गर्नुपर्छ। फलफूलले शरीरलाई भिटामिन, खनिज र एन्टिअक्सिडेन्ट प्रदान गर्छ, जसले शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्न सहयोग गर्छ।

पानी र तरल पदार्थको सेवन

दसैंको समयमा मदिरा र चिल्लो खानेकुराको सेवन बढी हुँदा शरीरलाई डिहाइड्रेट गर्न सक्छ। तसर्थ, पर्याप्त पानी र सुप खाने बानी स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ । 

प्रकाशित: १९ आश्विन २०८१ १०:०५ शनिबार