चालु आर्थिक वर्षको सुरु महिनादेखि ह्वात्तै बढेको व्यापार घाटाका कारण विदेशी विनिमय सञ्चितिमा कमी आएपछि नेपाल राष्ट्र बैंकले घुम्नलगायतका अन्य काममा विदेश जानेलाई दुई सय अमेरिकी डलरभन्दा बढी नदिन कडाइ गरेको छ। हाल वैदेशिक रोजगारीमा जानेले प्रतिव्यक्ति दुई सय र पर्यटक तथा भिजिट भिसामा विदेश जानेले एक हजार पाँच सय अमेरिकी डलरको सटही सुविधा पाउँदै आएका छन्।

केन्द्रीय बैंकका अधिकारीहरूले सबै वाणिज्य बैंक र वित्तीय संस्थाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृतलाई विदेश जाँदा दिइने गरेको विदेशी मुद्रा सटही सुविधा दुई सय अमेरिकी डलरमा सीमित गर्न निर्देशन दिएको सम्बद्ध स्रोतले जानकारी दियो।

चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिनादेखि व्यापार घाटा बढेको छ भने रेमिटेन्स आप्रवाह घटेको छ। व्यापार घाटा बढेका बेला रेमिटेन्स वृद्धि जारी रहेको भए अमेरिकी डलर सटहीमा कडाइ गर्नुपर्ने अवस्था आउँदैनथ्यो। यतिखेर विदेशी मुद्रा आर्जन गर्ने अर्को स्रोत पर्यटक पनि कोरोना महामारीका कारण नेपालमा आउन पाएका छैनन्।

पछिल्लो समयमा पर्यटक भिसामा जानेले सटही सुविधामा पाएको अमेरिकी डलर दुरूपयोग गरेको पाइएपछि नगद नियन्त्रण गर्नुपर्ने आवाज बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाटै उठेको राष्ट्र बैंकका अधिकारी बताउँछन्। ‘नगदमा हुने गरेको सटही सुविधा कार्डमार्फत होस् भनेर विदेश जाँदा दुई सय डलरसम्म नगद दिनुपर्छ भन्ने छलफल भएको हो,’ राष्ट बैंकका प्रवक्ता देवकुमार ढकालले भने, ‘यसको विशुद्ध उद्देश्य अमेरकी डलरको दुरूपयोग रोक्नु हो। यस्तो व्यवस्थाका लागि बैंकहरूले नै माग गरेका हुन्।’

डलर अभाव हुँदै गएपछि राष्ट्र बैंकले तीन वर्षअघि पनि पर्यटक भिसामा विदेश जानेलाई दिँदै आएको दुई हजार पाँच सय अमेरिकी डलरको सुविधालाई एक हजार पाँच सय डलरमा झारेको थियो। 

कोरोना महामारी सुरु भएपछि वैदेशिक रोजगारीबाट अनुमान गरिएभन्दा बढी रेमिटेन्स प्राप्त भएपछि गत वर्षसम्म अमेरिकी डलरको त्यति अभाव भएको थिएन। तर करिब डेढ वर्षदेखि कैयन गन्तव्य मुलुकबाट नेपाली कामदारलाई बोलावट नभएपछि त्यसको असर देखिन सुुरु भएको विज्ञ बताउँछन्।

कोरोना महामारी सुरु भएपछि सबभन्दा ठूलो गन्तव्य मलेसियामा नेपाली श्रमिक रोजगारीका लागि जान पाएका छैनन्। त्यस्तै, दक्षिण कोरियाको रोजगारी पनि नियमित हुन सकेको छैन। संयुक्त अरब इमिरेट्स, कतारलगायतका मुलुकले नेपाली कामदार लिए पनि त्यहाँ जाने संख्या न्यून छ। बरु यसबीचमा वैदेशिक रोजगारीबाट करिब ६ लाख नेपाली फर्किएका छन्। विदेशबाट फर्कने क्रम बढेको तर जान नपाएका कारण समस्या आउन सक्ने अनुमान गरेर सतर्कता अपनाउनु परेको सम्बद्ध पक्षको भनाइ छ।

नेपाल बैंकर्स संघका उपाध्यक्ष तथा कृषि विकास बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अनिल उपाध्याय पछिल्लो समयमा अर्थतन्त्रका कतिपय सूचक नकारात्मक देखिएकाले विदेशी विनिमय सञ्चितिका लागि सतर्कता अपनाउन जरूरी रहेको बताउँछन्। 

विदेश जानेलाई दुई सय अमेरिकी डलरको सटही सुविधा दिनेबारे बैंकरहरूबीच छलफल भए पनि राष्ट्र बैंकले परिपत्र जारी गरिनसकेको उनले बताए। विदेशी मुद्राको सञ्चिति घटेका कारण नगद भुक्तानीमा कडाइ गर्नुपरेको राष्ट्र बैंक स्रोतको भनाइ छ।

राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरू दुई सय अमेरिकी डलरको नगद सटही सुविधा लिएपछि बाँकी रकम आवश्यक पर्नेले कार्ड प्रयोग गर्न सक्ने बताउँछन्। पछिल्ला दिन उच्च आयातका कारण व्यापार घाटा बढेर शोधनान्तर ऋणात्मक भएको छ। असारको तुलनामा साउनमा विदेशी मुद्राको सञ्चिति ४४ अर्ब २१ करोड रूपैयाँले घटेर १३ खर्ब ५४ अर्ब ८२ करोड रूपैयाँमा झरेको छ।

कोरोना महामारीपछि पर्यटक नआउँदा विदेशी मुद्रा आउने स्रोतमा कमी आए पनि रेमिटेन्स आप्रवाह बढ्दा विदेशी मुद्रा सञ्चिति बढेको थियो। 

गत वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा गएका युवाले नौ खर्ब ६१ अर्ब रूपैयाँ रेमिटेन्स पठाएका थिए। सोही वर्ष महामारीका कारण गाडीलगायत विलासी वस्तुको आयातमा पनि कमी आएको थियो। तर साउनपछि आयात बढेको छ भने रेमिटेन्स घटेको छ।

साउनमा वैदेशिक रोजगारीमा गएका युवाले ७५ अर्ब ९६ करोड रूपैयाँ रेमिटेन्स पठाएका थिए। जुन अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा १८.१ प्रतिशतले कमी हो।  

साउनमा प्राप्त रेमिटेन्स आप्रवाह अमेरिकी डलरमा १७.५ प्रतिशतले कमी भई ६३ करोड ८२ लाखमा झरेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो आप्रवाह १४.५ प्रतिशतले बढेको थियो। 

विदेशी मुद्रा आम्दानीको ठूलो स्रोत पर्यटन क्षेत्र कहिले नियमित हुने भन्ने अझै निश्चित छैन। चालु आर्थिक वर्षको सुरुवातमै व्यापार घाटा ह्वात्तै बढेकाले पनि सचेतना बढाउन आवश्यक देखिएको राष्ट्र बैंकका अधिकारी बताउँछन्।

यतिखेर चालु खाता ४७ अर्ब ९० करोड रूपैयाँले घाटामा छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यो २४ अर्ब ८९ करोड रूपैयाँले बचतमा थियो। समीक्षा अवधिमा शोधनान्तर स्थिति ३८ अर्ब ७५ करोड रूपैयाँले घाटामा छ। 

अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा शोधनान्तर स्थिति ५१ अर्ब ४६ करोड रूपैयाँले बचतमा थियो। अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा ४२ करोड ९४ लाखले बचतमा रहेको शोधनान्तर स्थिति समीक्षा अवधिमा ३२ करोड ५५ लाखले घाटामा छ।

त्यस्तै, असार मसान्तसम्म १३ खर्ब ९९ अर्ब रूपैयाँबराबर रहेको कुल विदेशी विनिमय सञ्चिति साउनसम्म आइपुग्दा ३.२ प्रतिशतले घटेर १३ खर्ब ५३ अर्ब ८२ करोड रूपैयाँ कायम भएको केन्द्रीय बैंकले जनाएको छ।

 साउनमा कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमध्ये नेपाल राष्ट्र बैंकमा १२ खर्ब ६ अर्ब ५१ करोड रूपैयाँ र अरु बैंक तथा वित्तीय संस्थामा एक खर्ब ४७ अर्ब ३१ करोड रूपैयाँ छ।

आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को पहिलो महिनाको आयातलाई आधार मान्दा विदेशी विनिमय सञ्चितिले करिब नौ महिनाको वस्तु आयात र आठ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न मात्र पुग्ने राष्ट्र बैंकले जनाएको छ। जेठ महिनासम्म विदेशी मुद्राको सञ्चिति करिब १४ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न सक्ने थियो।

दसैंलगायतका चाडपर्व आउँदै गर्दा र कोरोना महामारी नियन्त्रण हुँदै जाँदा व्यापार घाटा अझै बढ्ने अनुमान गरिएको छ। व्यापार घाटा पूर्ति गर्न नेपालले निर्यात बढाउन सकेको छैन। चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिनामा निर्यात एक सय १५ प्रतिशतले बढे पनि कुल रकममा आयातसँग तुलना गर्दा निर्यात निकै थोरै छ।

साउनमा २० अर्ब ७६ करोड रूपैयाँबराबरको वस्तु निर्यात हुँदा एक खर्ब ५० अर्ब ७३ करोड रूपैयाँबराबरको सामान आयात भएको छ। विज्ञहरूले व्यापार घाटा कम गर्न उत्पादनमा जोड दिनुपर्ने सुझाव दिँदै आएका छन्। कोरोना महामारीको खोप लगाउने बढ्दै जाँदा डलरको माग अत्यधिक बढेको बैंकर बताउँछन् ।