भक्तपुर - घरघरमा भगवान् श्री गणेशको पूजा गरी सोमबार भक्तपुरमा गणेश चतुर्दशी अर्थात चोथा पूजा गरिएको छ। साँंझ सूर्यास्तसँगै घरघरको झ्याल वा छतमा गणेशको तस्बिर राखेर भगवान् गणेशको पूजा गरिएको हो। यसलाई स्थानीय नेपाल भाषामा चोथा पूजा भनिन्छ।
पूजाको क्रममा घरघरमा पूजाआजा गर्नुका साथै गेडागुडी भुटेर खाने चलन छ। मकै, गहुँ, भटमास, बकुला, बदाम, केराउ, सिमीलगायतका गेडागुडी खाई पर्व मनाइन्छ। पूजाआजा सकेपछि गेडागुडी खाने चलन छ। यसअघि पूजा सुरु गर्नुभन्दा अगाडि घरघरमा गुडागुडी भुट्ने गर्दछन्।
पर्वको विशेष विशेषता पनि रहेको छ, त्यो हो चोरेर खानु। यसकारण यो रातमा चोरेर खाने चलन यद्यपि छ। खेतबाट काँंक्रो, लसुन, भोगटे, कागती, नरिवल, केरा, अम्बालगायतका मौसमी फलहरु रातको समयमा चोरेर खाने चलन यद्यपि बाँंकी नै छ।
स्थानीय दीपकबहादुर श्रेष्ठ स्थानीयहरु अहिले पनि यो पर्वलाई चोरी खाने पर्वको रुपमा बुझ्ने बताउँंछन्। ‘हामी त उहिले युवा अवस्थामा यो पर्वका दिन रातभरि चोरी गरेर दुख दिन्थ्यौ, उनले स्मरण गरे, ‘तर यो दुख दिने नियतले थिएन, पर्व मनाउने हिसावमा थियो।’
यो चलन पहिला जस्तै व्याप्त नभए पनि हराउन चाहिं नहराएको स्थानीय सुनाउँंछन्। यस दिन देखिने चन्द्रमामा दोष हुने र चन्द्रमा देखिहालियो भने केही सानोतिनो कुरा चोरेर त्यो दोष कटाउन सकिन्छ भन्ने जनविश्वासका कारण चोरीको परम्परा रहेको उनीहरुको भनाई छ।
पर्वको अवसरमा टोलटोलका गणेश मन्दिरहरुमा भगवान् शिव–पार्वती पुत्र गणेशको जन्मोत्सव पुजा आराधना गर्न गरिन्छ। यसदिन गणेशलाई विभिन्न ८४ परिकारबाट बनेको समयबजी तथा फलफूल चढाउने चलन पनि रहेको छ।
महिनौदेखिको तिजको रौनक रहने भए पनि नेवार वस्ती रहेको भक्तपुर नगरभित्र तीज नभई चोथाको रौनक हुन्छ। त्यस क्रममा पर्वको विहानैदेखि चोथा पूजाको लागि तयारी सुरु गरिएको थियो। अनि साँंझ सूर्यास्तसँंगै घरघरमा पूजा गरिएको हो। पूजाको बेला कुकुर रुने जनविश्वास रहिआएको छ।
भजन संस्कृति महागुथि भक्तपुरका अध्यक्ष जननीप्रसाद मुलका अनुसार यो पर्व जनमानसमा चोरीसँंग सम्वन्ध रहे पनि वास्तविकता भने यसको ठिक उल्टो छ। उनका अनुसार चोर होइन भन्ने प्रमाणित गर्न परापूर्वकालमा परिवारका सवै सदस्यले पर्वको दिन ज्यामिरे लिएर बस्ने परम्परा थियो।
कसैकसैले यस दिनलाई विनायक चतुर्थि पनि भन्दछन्। गणेश या विनायक या गजाधर जे नामले सम्झिए पनि यी सम्पूर्ण नाम भगवान गाणेशकै हुन्। १०८ वटा विभिन्न नाम भएका भगवान गणेशलाई कला र साहित्यको भगवान पनि मानिने चलन छ। उनको जन्मकाबारेमा दुईखाले धारणा पाइन्छ।
स्वस्थानी ब्रतकथामा उल्लेख भएअनुसार पार्वतीले आफ्नो शरीरको मैल जम्मा गरी मैलबाट बनाइएको आकृतबाट गणेश उत्पन्न भएका हुन। एक दिन पार्वती स्नान गर्न जाँदा आफ्नो द्वारपालका रुपमा गणेशलाई राखेका थिए। यी सब कुराबाट भगवान् शिव जानकार थिएन र सोही समय पार्वतीलाई भेटन भगवान् शिव आउँदा द्वारपाल बालक गणेशले रोकेपछि शिवले आफ्नो पुत्र हुन भन्ने चाल नपाएरै गणेशको शिर छेदन गरिदिए। स्नानपश्चात् पार्वतीले पुत्रको यस्तो अवस्था देखेर महादेवसंग अनेक विलौना गरेपछि देवादिदेव महादेव उत्तरतर्फ गई हात्तिको शिर ल्याएर गणेशको शरीरमा प्रतिस्थापित गरेको उल्लेख गरेको छ।
प्रकाशित: १७ भाद्र २०७६ ०२:४० मंगलबार
