धानपछि सर्वाधिक खेती गरिने मकैमा आशा मार्ने किसान उनी एक्ला होइनन् । खासगरी सिँचाइ प्रबन्ध नभएको र पर्याप्त आकाशे पानी पनि नभइरहेका कारण मकै खेतीको अवस्था नाजुक मोडमा पुगेको छ । यसबाट सयौं किसान निराश छन् । धेरैतिरबाट यस्तै गुनासो आइरहेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले पनि जनाएको छ । 'आँप, लिचीजस्ता फलफूलका लागि पनि झापा उर्वर ठाउँ हो तर खडेरीले तिनका चिचिला सबै झर्न थालेका छन्,' कृषि प्राविधिक शालिकराम भट्टराई भन्छन्, 'मकैका लागि पनि खडेरीले ठूलो क्षति गरेको छ ।'
कृषि क्षेत्रका जानकारका अनुसार जिल्लाको पूर्वोत्तर क्षेत्रका ठाउँमा खडेरीको प्रभाव बढी छ । बाहुनडाँगी, शान्तिनगरलगायत क्षेत्रमा मकै खेती लगभग नष्ट हुने अवस्थामा छ । जिल्लाको दक्षिण क्षेत्रमा थोरै भए पनि सिँचाइ सुविधा छ तर मकैलाई सिँचाइको भन्दा पनि मौसमी अनुकूलता बढी लाभदायी हुने भट्टराई बताउँछन् । 'यसपटकको मौसम मकैका लागि पटक्कै अनुकूल भएन,' प्राविधिक भट्टराईले थपे, 'यसर्थ पनि धानपछि सर्वाधिक उत्पादन हुने मकै उत्पादन घट्ने निश्चित छ ।'
जिल्लामा ९८ हजार ७ सय १६ हेक्टर क्षेत्रफलको जमिन खेतीयोग्य मानिन्छ । तर, त्यसको आधाभन्दा बढी क्षेत्रफलमा सिँचाइका लागि आकाशे पानीको विकल्प छैन । जसका कारण खडेरीले सबैतिरको मकै खङ्ग्रङ्ग पारेको छ । कूल खेतीयोग्य जमिनमध्ये ३८ हजार ५ सय हेक्टर जमिनमा सिँचाइ उपलब्ध छ । १२ हजार ८४ हेक्टरमा बेला–बेला मात्रै सिँचाइ सुविधा पुग्ने भएकाले त्यसलाई अर्धसिँचित क्षेत्र भनिएको छ । तर, ६० हजार २ सय १६ हेक्टर जमिनको अवस्था यस्तो छ कि यति क्षेत्रफलको जुनसुकै फसलले पनि सिँचाइका लागि आकाशे पानीकै भर पर्न बाध्य हुनुपर्छ । ४ हजार २ सय ८० हेक्टर क्षेत्रफलमा भएको फलफूल खेती पनि खडेरीले नष्ट हुन थालेको छ । केही साताअघि सामान्य वर्षा भए पनि दिनहुँ बढिरहेको तापक्रमले जमिन सुक्खा बनाउने र भएको हरियाली पनि मास्ने काम गरिरहेको छ । यसको असर किसानको खेतबारीमा बढी छ ।
किसानको खेतबारी खडेरीले खाइरहेको छ, सँगसँगै तापक्रम लगातार बढ्दो छ । झापामा शुक्रबारको अधिकतम तापक्रम ३८ देखि ३९ डिग्री सेल्सियससम्म थियो भने बिहीबार ३८ डिग्री थियो । केही वर्ष अघिसम्म अधिकतम तापक्रम ३७ डिग्री सेल्सियस हुँदा त्यो नै सबैभन्दा उच्च गर्मीको दिन मानिन्थ्यो । अचेल केही दिनयता तापक्रम अचाक्ली बढ्न थालेको छ ।
सातायता आकाशमा खण्ड–खण्ड बादल लागेको छ । वर्षा हुनै सकेको छैन । गर्मी यति धेरै छ कि घरबाट बाहिर निस्किने आँट कसैले गर्दैन । चर्को घाम लागेर वायुमण्डल तापिलो बन्दा जनजीवन अस्तव्यस्त भएको छ । तापक्रम मापन केन्द्र गैडैँका अनुसार आइतबार झापाको तापक्रम ३३ डिग्री सेल्सियस थियो । सोमबार ४३ डिग्री, मंगलबार ३० डिग्री, बुधबार ३३ डिग्री र बिहीबार ३८ डिग्री सेल्सियस थियो । उच्च तापक्रमको असरले खेतीबालीमा नकारात्मक असर गरिरहेको छ ।
लामो खडेरीले झापामा चियाको हरियो पत्ती उत्पादन पूरै घटेको छ । हरियो पत्ती उत्पादनको सुरुआती सिजन किसानका लागि सबैभन्दा लाभदायी मानिन्छ । यसपटक खडेरीले उत्पादन ह्वात्तै घटेपछि किसानका लागि सिजनको सुरु नै खल्लो रह्यो । खासगरी साना किसान खडेरीको मारमा छन् किनभने उनीहरूले सिँचाइको वैकल्पिक प्रबन्ध गर्ने सामथ्र्य राख्दैनन् । अन्नबाली मासेर पाँच कट्ठादेखि दस विघासम्मको क्षेत्रफलमा किसानले चिया लगाएका छन् । तीमध्ये लगभग २० प्रतिशत किसानसँग मात्रै सिँचाइ सुविधाको भरपर्दो उपाय छ । अरुले आकाशे पानीको भरमा बस्नुपर्छ । वार्षिक रूपमा सरदर साढे ६ करोडदेखि ७ करोड केजीसम्म हरियो पत्ती उत्पादन हुँदै आएको झापामा यो वर्ष गिरावट आउने निश्चित भएको किसानको भनाइ छ ।
प्रकाशित: १७ वैशाख २०७३ २३:१७ शुक्रबार
