मुलुकको राजनीतिमा युवा वर्चस्वको अपेक्षा भए पनि निकट भविष्यमै तिनले जिम्मेवारी लिन पाउने सम्भावना कम छ। यतिबेला ७० को दशकका नेताहरू राजनीतिको केन्द्रमा छन्। यो उमेर समूहका नेताहरू नै सर्वेसर्वा भएका कारण युवा नेतृत्व तत्काल आउन सक्ने देखिँदैन। तैपनि थोरै युवा पनि यसमा आउँदा उत्साहको सञ्चार भने हुने गर्छ। नेपाली कांग्रेसको जारी १४ औँ महाधिवेशनका क्रममा दैलेख, अछामलगायतका केही जिल्लामा युवाहरू वडा तहको नेतृत्वमा पुगेका खबरले समेत रोमाञ्चित तुल्याएको छ।युवा वयमै राजनीति बुझेर आफूलाई सेवामा लगाउन सक्ने वातावरण बन्ने हो भने निःसन्देह त्यसको सकारात्मक प्रभाव पर्छ।

युवाको राजनीतिमा अपेक्षा किन भइरहेको छ ? यसको सहज उत्तर हो– अहिलेका आकांक्षा पूरा गर्ने गरी काम गर्न अक्षम राजनीतिक नेतृत्व। युवाहरू केही होस् भन्ने हतारमा हुन्छन्। उमेरले नेटो काटिसकेका व्यक्तिका निम्ति उत्साहभन्दा बढी सावधानी हुन्छ। तिनले तत्कालै कुनै निर्णय गरेर तात्तातै काम गर्न तत्परता देखाउँदैनन्। एक, ती सकारात्मक सोचतर्फ लागिसकेका हुन्छन्। दुई, युवामा जस्तो परिवर्तनका निम्ति तिनमा छटपटी देखिँदैन। हाम्रो मुलुकमा कामका निम्ति अनेकन अवसर छन्। ती अवसर गुमाउँदै अहिले ज्येष्ठ नागरिक बनिसकेका नेताहरूबाट ती अवसरलाई उपयोग गरी मुलुकलाई अग्रगमनतर्फ लैजाने गरी आफूलाई सक्रिय राखेको देखिएको छैन।

त्यसैले दैलेखकी १९ वर्षीया स्वस्तिका महत, अछामकी २२ वषीया जानकी रावल जस्ता युवाहरू यसपटक कांग्रेस महाधिवेशनबाट छानिएर स्थानीयदेखि केन्द्रीय निकायसम्म पुग्न सकून् भन्ने अपेक्षा आम रूपमा भइरहेको छ। स्वस्तिका र जानकी प्रतिनिधि पात्र हुन्। 

स्वाभाविक ढंगले युवा नेतृत्वमा पुग्ने र वरिष्ठ नेताहरूले तिनका लागि बाटो छाड्दै जाने परिपाटी बस्न सकेको भए स्थिति यति खराब हुँदैनथ्यो। दलको आन्तरिक लोकतन्त्रले युवालाई प्रवेश गराउँदै जाने र ज्येष्ठ नागरिकहरूले क्रमशः आफूलाई तिनको ‘मेन्टर’ हुँदै अवकाशतर्फ लैजानुपर्छ। लोकतन्त्रको जग राम्ररी बसेको मुलुकमा आर्यघाट पुग्नुअघिसम्म कुर्सीको लालसा गरिँदैन।

सिंगापुरका नेता लि क्वान यु आफैँले चाहेका दिनसम्म त्यहाँको प्रधानमन्त्री बनिरहन सक्ने ल्याकत थियो। उनलाई कसैले हटाउन सक्ने थिएनन्। तर उनी आफैँ ‘मिनिस्टर मेन्टर’ भन्ने पद सिर्जना गरी नेतृत्व हस्तान्तरण गर्न तयार भए। भलै उनका छोराले प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी पाए। 

तैपनि वृद्ध नेताका हातमा शासन रहिरहेन।यहाँ पनि विस्तारै आफूलाई नयाँ पुस्ताका नेतालाई अगाडि बढाउने, तिनलाई आफ्ना अनुभवबारे सिकाउने र नेतृत्व तयार पार्नेतिर ध्यान पुग्नु उचित हुन्छ। त्यसो भएन भने ७० को दशकका नेताले मात्र आपसमा प्रतिस्पर्धा गरिरहने स्थिति आउँछ।

कांग्रेसमा यतिबेला गगन थापा जस्ता केही नेता नेतृत्वमा पुग्ने ल्याकतमा छन्। तर अहिलेकै जस्तो परिपाटी आउने हो भने तिनले कहिले मुलुकको कार्यकारी पदमा पुगेर आफूले अगाडि बढाउने मौका पाउनु ? यो स्थिति निकै कठिन देखिन्छ।

अहिले कांग्रेस, नेकपा (एमाले), नेकपा (माओवादी केन्द्र) नेकपा (एकीकृत समाजवादी), राष्ट्रिय जनता पार्टीलगायतका दल मुलुकमा क्रियाशील छन्। सबै दलको नेतृत्वमा रहेका नेताहरूको अवस्था समान छ। ती सबैले युवा नेतृत्वलाई अगाडि बढाउने हो भने मात्र अहिलेको प्रणाली राम्ररी अगाडि बढ्न सक्छ। नत्र ढाँट, छल र तिकडमकै आधारमा राजनीति गर्ने परिपाटीले मुलुकमा उत्साहको सञ्चार गर्न सक्दैन।

कांग्रेस सभापति एवं प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा फेरि पनि पार्टी सभापति बन्न चाहन्छन्। ७५ वर्षीय देउवा सभापति बने भने आगामी निर्वाचनमा पनि उनकै दलले जितेका आधारमा आगामी २०८० सालसम्म देउवाले काम गर्ने मौका पाउँछन्। ८० वर्षको उमेरसम्म उनले क्रियाशील हुँदा मुलुकमा के तात्विक परिवर्तन आउँला ? आज परिवर्तनको अपेक्षा गरेर पार्टीमा लागेका युवा पनि त्यतिबेलासम्ममा वितृष्णाको स्थितिमा पुगिसक्छन्। पदमा मात्र अडिरहने र खासै काम गर्न नसक्ने राजनीतिक नेतृत्वबाट ठूलो अपेक्षा गर्न सकिँदैन।

एमाले अध्यक्ष खड्गप्रसाद शर्मा ओली, नेकपा (एस) अध्यक्ष माधवकुमार नेपाललगायतका नेता पनि सत्तरीको दशकमा हिँडिरहेका छन्। यी सबै नेताले जीवनमा सबै भन्दा धेरै उपलब्धि उनको युवाकालमै गरेका हुन्। तिनीसँग निरंकुश शासनविरुद्ध लड्ने ताकत थियो। तिनमा जागरको पनि कमी थिएन। त्यो बेला उनीहरूले आफूलाई ५० वर्षको उमेर नपुग्दै सक्रिय राख्न पाएका थिए। तिनले क्रान्ति गरे। 

आफूले भनेजस्तै गरी मुलुकमा परिवर्तनका निम्ति तिनले आफूलाई तत्पर गराइ आमनागरिकलाई पनि सहमत गराए। अहिले आएर हेर्दा तिनले आमनागरिक त के आफ्नै कार्यकर्तालाई समेत सहमत गराउन नसक्ने स्थिति आइरहेको छ। उनीहरूबाट धेरै काम हुन सक्दैन भन्ने विश्वास आमनागरिकमा भइसकेको छ।

महाधिवेशनको प्रक्रियामा रहेका कांग्रेस नेता तथा कार्यकर्ताले कसरी युवालाई राजनीतिमा ल्याउन सकिन्छ भन्नेमा ध्यान दिनु उचित हुन्छ। वरिष्ठ नेताहरूबाट हुनुपर्ने जति योगदान भइसकेको छ। युवाले नेतृत्व लिन सके भनेमात्र देशमा काम हुन्छ। प्रणालीगत सुधार पनि हुन्छ र अहिलेको परिस्थितिमा सुधार पनि आउँछ। अन्यथा, युवा पुस्ताको राजनीतिमा प्रवेश भइदेओस् भन्ने अपेक्षा गरेरै समय बर्बाद हुनेछ। आयुको एउटा निश्चित सीमा काटेपछि आफैँले अवकाश लिनेतर्फ सोच्नुपर्छ।

आफैँ नसोच्ने हो भने युवाले जबर्जस्ती भए पनि तिनलाई घरमा बसाउने वा ‘मेन्टर’को भूमिकामा रहने व्यवस्था गर्नुपर्छ। हाम्रा नेताहरूले राजनीति गरिरहेका बेला कलेजमा रहेका विश्वका अन्य नेता अहिले अवकाशको जीवनमा गइसकेका छन्। हामीकहाँ किन अवकाश लिन गाह्रो भएको ? बिरामी भएर, राम्ररी हिँड्न नसकेर र युवालाई आशा दिन नसकेर पनि राजनीति गरिरहन्छु भन्ने अपेक्षा किन ? युवालाई अगाडि लगाउनेतिर यिनको ध्यान जानु उचित हुन्छ। 

प्रकाशित: २१ भाद्र २०७८ ०१:५८ सोमबार