यो या त्यो रूपमा उत्पादन हुने सुर्तीजन्य पदार्थको लतबाट बालबालिकालाई जोगाउन नसके परिणाम भयावह हुने सक्ने चेतावनी विज्ञले दिएका छन्। विश्व सुर्तीजन्य पदार्थरहित दिवसको अवसरमा शुक्रबार यस्तो चेतावनी दिएका हुन्।
स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना तथा सञ्चार केन्द्रका अनुसार सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन र प्रयोग दुवैमा बालबालिकाको संख्या बढिरहेको तथ्यांक पाइएको छ।
अहिले चुरोट छोड्ने नाममा ई-सिगरेट (भेप) र हुक्का प्रयोगमा बालबालिका र किशोरकिशोरी लागेको केन्द्रका सूचना अधिकारी डा. भक्तबहादुर केसीले बताए। ग्लोबल युथ टेस्ट सर्वेक्षणअनुसार सन् २०२२ मा विश्वमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवनकर्तामध्ये १३ देखि १५ वर्ष उमेर समूहका बालबालिका ३ करोड ७० लाख छन्।
नेपालमा सन् २०१३ मा गरिएको ग्लोबल युथ टेस्ट सर्वेक्षणअनुसार १३ देखि १५ वर्ष उमेर समूहका कुल बालबालिकामध्ये १८ प्रतिशतले कुनै न कुनै प्रकारको सुर्तीजन्य पदार्थ प्रयोग गर्छन्। यो संख्या अहिले बढेको हुन सक्छ । सन् २०१३ यता नेपालमा यस विषयमा बालबालिकालाई मात्र लक्षित गरेर सर्वेक्षण भएको छैन।
सन् २०१९ को स्टेप सर्वेक्षणअनुसार नेपालमा १५ देखि ६९ वर्ष उमेर समूहका २८.९ प्रतिशत अर्थात् ३० लाख मानिसले सुर्तीजन्य पदार्थ प्रयोग गर्छन्, जसमध्ये ४.९ प्रतिशत महिला र ३३.३ प्रतिशत पुरुष छन्। यो उमेर समूहका मानिसले कुनै न कुनै प्रकारको सुर्तीजन्य पदार्थ प्रयोग गर्छन्। उनीहरू सुर्तीजन्य उत्पादन, ई-सिगरेट, गुट्खालगायतको लतमा परेको तथ्यांकले देखाएको छ।
पछिल्लो समय सुर्तीजन्य पदार्थ उत्पादन गर्ने कम्पनीले बालबालिका र किशोरकिशोरीलाई लक्षित गरेर हुक्का, ई–सिगरेट, गुट्खालगायतको भ्रमयुक्त विज्ञापन गरिरहेका छन्। यसले गर्दा नयाँ पुस्ता यसतर्फ छिट्टै आकर्षित हुने गरेको डा. केसीले बताए।
‘चुरोट छोड्ने नाममा ई-सिगरेट र हुक्काको प्रचार तथा अनेक स्वादमा उपलब्ध हुने भएकाले यसतर्फ बालबालिका र किशोरकिशोरी चाँडै आकर्षित भएको देखिन्छ,’ उनले भने।
उत्पादक कम्पनीहरूले सामाजिक सञ्जालमार्फत विज्ञापन गर्ने र नयाँनयाँ स्वरूपका सुर्तीजन्य पदार्थमा युवा पुस्ता फस्ने गरेको छ। सुरुमा लहैलहमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवान गर्ने पछि गएर दुव्र्यसनी नै हुने गरेको पाइएको छ। लत परेपछि छुटाउन गाह्रो हुन्छ।
ई–सिगरेटमा विश्वभरि नै बालबालिका र युवाको आकर्षण बढेको छ। ई-सिगरेट प्रयोगकर्तामा ‘इभाली’ नामक रोग फैलिएको नेपालका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनका नसर्ने तथा मानसिक रोग टिम लिडर डा. गम्पो डोर्जेले बताए। यो रोग लागेपछि श्वास फेर्न गाह्रो हुन्छ, छाती दुख्छ र खोकी लाग्छ।
डोर्जेका अनुसार विश्वमा सन् २०२० मा इभालीका कारण अस्पताल भर्ना भएका दुई हजार ८ सयमध्ये ६८ जनाको मृत्यु भएको थियो। मृतक १८ वर्ष उमेरमुनिका थिए। तथ्यांकअनुसार विश्वमा प्रतिवर्ष ८० लाख मानिसको मृत्यु सुर्तीजन्य पदार्थ सेवनका कारणले हुन्छ। यो संख्या नेपालमा ३९ हजार छ। अध्ययनअनुसार १२ लाख जना अरूले सेवन गरेको धूमपान र अन्य सुर्तीजन्य पदार्थका कारण प्रभावित भएको पाइएको छ।
बालबालिका ई–सिगरेटेको लतमा पर्नुको कारण यसप्रतिको भ्रमपूर्ण बुझाइ, आकर्षक प्रचार हो। ‘ई–सिगरेटमा निकोटिन हुँदैन भन्ने भ्रम फैलाइएको छ, यसमा निकोटिन हुन्छ,’ केसीले भने, ‘बालबालिकामा सही र गलत छुट्टाउने क्षमता हुँदैन। त्यसैले आकर्षक प्रचारको पछि लाग्छन् उनीहरू। ई-सिगरेटमा चुरोटमा जस्तै निकोटिन हुन्छ। यसमा हुने धातु, निकेल र लेड पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ।’
डा. डोर्जेका अनुसार ई-सिगरेटमा हुने निकोटिनले मस्तिष्क विकासमा पनि अवरोध गर्छ। ई-सिगरेटले मानिसलाई कमजोर बनाउने, फोक्सो कमजोर बनाउने, श्वास-प्रश्वासमा समस्या ल्याउने र अन्तिममा फोक्सोको क्यान्सर हुने उनी बताउँछन्।
त्यस्तै सुर्ती उत्पादनमा पनि बालबालिकालाई लगाउने गरेको पाइएको छ। काम गर्ने क्रममा बालबालिका ग्रिन टोवाको सिकनेस (हरियो सुर्तीले लाग्ने रोग) हुने गरेको पाइएको छ। यस्तो समस्या हुँदा बालबालिकामा वान्ता हुने, बेहोस हुने जस्ता समस्या देखिन्छन्।
नेपालसहित ३५ वटा देशले ई-सिगरेटमाथि प्र्रतिबन्ध लगाएको भए पनि यसको लतमा युवा फस्दै गएका छन्। नेपाल सरकारले लामो समयदेखि सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रणका लागि प्रयास गरेको भए पनि अपेक्षित सुधार आउन नसकेको डा. केसीले बताए।
सुर्तीजन्य पदार्थमा ७५ प्रतिशत कर बढाउनुपर्ने विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्ड रहे पनि त्योअनुसार नेपालले गर्न सकेको छैन।
प्रकाशित: १९ जेष्ठ २०८१ ०६:५६ शनिबार