रोग नलाग्दै जीवनको मूल्यबोध होस्

मुम्बईको कोलाहल र ब्यस्ततापूर्ण जीवनभन्दा भिन्न बलिउडको उचाइमा पुगेकी नायिका मनीषा कोइराला शान्तिपूर्ण ढंगले रचनात्मक काममा लागेकी छन्। सिनेमा निर्माणदेखि पुस्तक लेखनसम्मका अनेकन योजना दिमागमा घुमाइरहेकी छन् उनी।नेपाली कांग्रेसको १३ औं महाधिवेशनले नयाँ नेतृत्व चयन गरिसकेको यो बेला प्रथम निर्वाचित प्रधान मन्त्री एवं जननेता बिपी कोइरालाकी नातिनी मनिषासँग राजधानीको चक्रपथ, चप्पल कारखानास्थित बोधि बुक्स एन्ड बेक्समा आइतबार गुणराज लुइँटेल र मणि दाहालले गरेका कुराकानी:

अहिले तपार्इँंको स्वास्थ्य कस्तो छ ?

भगवानको कृपाले राम्रो छ । क्यान्सर जुन प्रकारको भइसकेको थियो, डाक्टरले तीन वर्षभित्र पुनः फर्किन सक्ने सम्भावना ९० प्रतिशत हुने बताएका थिए । तिनले तीन वर्षसम्म अलि होसियार हुन भनेका थिए । तीन वर्ष बित्यो । त्यसैले केही राहत महसुस गरेकी छु । अर्को सात वर्ष अलि बढी नै स्वास्थ्यमा ध्यान दिनुपर्ने र सचेत रहनुपर्नेछ ।

त्यत्रो बिरामीपछि तपाईँंमा जीवन र जगतलाई हेर्ने दृष्टिकोण र सोचाइमा ल्याएको परिवर्तन के हो ?

आफूमा व्यापक परिवर्तन आएजस्तो लाग्छ । पहिले मैले आफ्नो स्वास्थ्य र जीवनलाई खासै महत्व दिएकी थिइन । त्यसैअनुसारको जीवनशैली पनि थियो । म आफ्नो स्वास्थ्यबारे भयभीत र चिन्तित भएर बसेँ । आफ्नो जीवनसँग यति धेरै माया थियो भने आफ्नो जीवनशैलीलाई किन राम्रोसँग राखिन ? धेरै कुरा मैले सोच्न थालेँ । मरँे भने पनि कुनै प्रकारको आत्मग्लानिबिना नै मर्न सकियोस् भन्ने सोचँे । मृत्यु नै आयो भने पनि मैले आफ्नो जीवन व्यर्थ गरेँ भन्ने बोध मलाई नहोस् भन्ने लाग्यो । त्यसयता मैले जीवन पूर्णरूपमा बाँचिरहेकी छु ।

म कुनै अलौकिक शक्ति भएको व्यक्ति वा भगवान होइन । म मानव हुँ । मबाट गल्ती हुन सक्छ तर के गल्ती भयो भन्ने बुझ्ने क्षमता भने ममा छ ।

त्यसले जीवनलाई हल्कारूपमा लिन हुने रहेनछ भन्ने बोध गराएको हो ?

निश्चय नै । यो एउटा अनुपम उपहार हो । पाएको कुरा हो । यसलाई कसरी राम्रोसँग जिउने भन्ने हो । मेरो विधि सबैका लागि ठीक छ भनेको होइन । आआफ्नो बाटो र विधि चुन्नुपर्छ । सबैका लागि फरकफरक कुरा हुन्छ । आफूले के गर्नसक्छु, उत्प्रेरित गर्ने विषय के हो ? खोज्नुपर्छ ।

पहिले जीवन अन्त्यहीनरूपमा चल्छ भन्ने लाग्थ्यो । पहिले म यो गरेपछि खुसी, सुरक्षित हुन्छु भनेर प्रोजेक्सन हुन्थ्यो । भविष्यबारे धेरै कुरा हुन्छ । अहिले त्यसतर्फ ध्यान जाँदै जाँदैन ।

भविष्यको पनि योजना नहुने भन्ने होइन तर अहिले आजकै दिन मेरा लागि बढी महत्वपूर्ण हो भन्ने लाग्छ । अर्को कुरा, जीवनको एउटा समयावधि हुन्छ र मृत्यु निश्चित छ भन्ने बोध गराउँछ । त्यसले तपाईंलाई आजै राम्रोसँग बाँच्नुपर्छ भन्ने कुरातर्फ बढी ध्यान जान्छ । त्यसमा अर्जेन्सी गराउँछ । आज हो कि भोलि जानु छ भन्ने लागेपछि आजैलाई बढी महŒव दिने कुरामा चेतना आउने रहेछ ।

अहिले जीवनलाई बढी बुझ्न थाल्नुभएको हो कि आध्यात्मिक कुरा बढी आएको हो ?

पहिले पनि अध्यात्मको अभ्यास गर्थें । तर त्यो धेरै जस्तो सिद्धान्तमा थियो । जब आफूले अनुभव गरिन्छ, त्यसले धेरै कुरा परिवर्तन गराउने रहेछ । म अहिले त्यही चेतनामा बाँचेकी छु । फेरि पनि म भन्छु– म पूर्ण छैन । मानिस हुँ र सीमा छन् । तर के थाहा छ भने मैले परिवर्तन हुनुपर्छ । यो स्थिति अनुभवले नै ल्याएको हो ।

मानिसलाई चेतना निकै पछि आउँछ तर तपाईँंले समयमै पाउनुभयो ?

ठीक हो ।

अब योजना के छ ?

धेरै प्रकारका इच्छा छन् । मेरो सबैभन्दा प्राथमिकताको विषय स्वास्थ्य नै हो । मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा बढी ध्यान छ । पौष्टिक आहार, औषधिको मात्रै होइन, कसरी खुसी भएर बाँच्ने, पूर्ण जीवनका लागि कस्तो प्रकारका गुण हुनुपर्छ भनेर आफूले बुझ्ने र आफ्नो जीवनलाई राम्रो राख्ने र अरुलाई भन्ने, ताकि जीवनको मूल्यबोध हुनका लागि क्यान्सर नै हुनुपर्ने अवस्थामा नआओस् । कुनै प्रकारको रोग नलाग्दै जीवनको मूल्यबोध होस् र आनन्दित जीवन बाँच्न सकियोस् । यो नै मेरो जीवनको इच्छा हो ।

कलाकार हुँ । त्यसैले सिनेमा र कलाको क्षेत्रमा काम गर्ने मन छ । कला आफूलाई अभिव्यक्त गर्ने माध्यम पनि हो । फिल्म, पेन्टिङ र लेखनको माध्यमबाट आफूलाई अभिव्यक्त गर्न चाहन्छु ।

त्यसको अर्थ के किताब लेख्दै हुनुहुन्छ ?

एक/डेढ वर्षदेखि किताब लेख्ने कुरा भइरहेको छ । पहिलेदेखि यो विषय मेरो दिमागमा थियो तर काम भइरहेको थिएन । अचेल मैले ब्लग सुरु गरेकी छु– मनिषाकोइरालाडटमी । त्यसमा आफूलाई लागेको कुरा लेख्ने गरेकी छु । मुम्बईमा पेन्गुइन र अर्को एउटा प्रकाशन गृहसँग कुरा भइरहेको छ र यहाँ पनि कुरा भइरहेको छ ।

पहिलो प्रकाशन नेपाली कि अंग्रेजी भाषामा हुन्छ ?

नेपाली भाषामै हुन्छ जस्तो छ । सत्य घटनामा प्रभावित भएर एउटा राम्रो फिक्सन लेखनमा काम गर्दैछु । यो १०–१५ वर्ष पुरानो आइडिया हो । त्यो समयमा मैले गम्भीररूपमा लिएकी थिइन । अहिले काम गरिरहेकी छु किनभने नेपाली समाजमा निकै बढी परिवर्तन देखेकी छु । परम्परागत र आधुनिक दुवै विषयलाई छुने कुरा यो फिक्सनमा हुनेछ । यो मेरो एउटा सपना हो, त्यो पूरा हुने चरणमा छ ।

कोइराला परिवारको सदस्य हुनुहुन्छ । राजनीतिमा आउने चाहना छ कि छैन ?

म सक्रिय राजनीति गर्न सक्दिनँ जस्तो लाग्छ । अलिकति कलाकारहरु निर्दोष प्रकृतिका हुन्छन् । त्यसैले पनि गर्न सक्दिनँ जस्तो लाग्छ । राजनीतिमा चासो नभएको भने होइन । ममा अलि बढी नै कलाकारको प्रवृत्ति छ । यो गर्दा राम्रो हुन्छ कि त्यो गर्दा राम्रो हुन्छ कि भन्ने लाग्छ ।

राजनीतिमा सोच्न सक्ने, योगदान दिनसक्ने क्षमता पनि छ । विश्व राजनीतिको विषयमा चासो छ । राजनीतिक पृष्ठभूमिमा हुर्किएँ । साना केटाकेटीदेखि नै राजनीति सुन्दासुन्दा यो मेरो रगतमै छ ।

घरमा पनि राजनीतिक विषयमा कुरा हुन्छ ?

घरमा बस्दा पनि राजनीतिक कुरा हुन्छ । धेरैजस्तो सुशीला आमासँग हुर्किएको हो । आन्दोलन र अन्य कुराले गर्दा बिपी बासँग त्यति धेरै सम्पर्क हुँदैनथ्यो । तर झुन्डका झुन्ड नेपाली र भारतीय राजनीतिज्ञहरु भेट गर्न आउँथे । म त्यस्तो वातावरणमा हुर्किएकी हुँ । राजनीतिसँग मलाई छुट्टाउन पनि सकिँदैन तर आफूले गरेर पनि हुँदैन । सक्रिय राजनीतिमा आउँछु भन्ने कुरामा आफँंैभित्र शंका छ । किनभने म आधारभूतरूपमा कलाकार हुँ ।

भाइ (सिद्धार्थ) राजनीतिमा आउँछन् ?

उनी राजनीतिमा आउनेछन् । युवा पुस्ता अघि आउनुपर्छ । युवा पुस्ता एउटा आदर्शबाट आउने गर्छ । उनीहरुमा समर्पणको भाव पनि हुन्छ र केही गरेर देखाउनेछु भन्ने चाहना पनि हुन्छ । उनीहरुमा केही गर्न साहस र सपना हुन्छ, त्यसलाई बाटो दिनुपर्छ । त्यसलाई मान्यता पनि दिनुपर्छ । कुनै पनि क्षेत्रमा युवाले योगदान दिन सक्छन् । उनीहरुलाई उत्साहित गर्नुपर्छ । किनभने उनीहरुसँग जत्तिको उत्साह हुन्छ, हामी जस्तो उमेरमा पुग्दा हराइसकेको हुन्छ । जीवनसँग लड्दा लड्दा लड्दा हराइसकेको हुन्छ ।

कांग्रेसको १३ औं महाधिवेशन भएको छ । यसको गतिविधि र नेतृत्वलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?

शेरबहादुरजी र शशाङ्कजी दुवै मिलेर जानुभयो भने केही न केही राम्रो होला भन्ने लाग्छ किनभने यो परिवर्तन हो । दुवैमा नेपाली कांग्रेसलाई फरक आयाम र उच्च स्थानमा पु¥याउने चाहना छ । बिपी कोइरालाको सिद्धान्तका आधारमा अघि बढ्नेछन् भन्ने आशा लिएको छु । नेपालमा अहिले जे भइरहेको छ, नेताहरुले त्यसलाई अन्त्य गरी परिवर्तन ल्याउनेछन् ।

दुवै नेताले नेपाली कांग्रेसभित्र के नयाँ कुरा गर्न सक्छन् ? दुवै फरकफरक प्यानलबाट आएका हुन् । आन्तरिक कलह पनि निकै बढी छ । कसरी परिवर्तनको अपेक्षा गर्न सकिन्छ ?

नेपाल गाह्रो समयबाट अघि बढिरहेको छ । भूकम्प आयो, त्यसपछि तराईको आन्दोलन भयो । विभिन्न कारणले जीवनशैलीमै परिवर्तन भएको छ । पेट्रोलको कमी छ, बिजुली छैन । अर्थतन्त्रको अवस्था थाहा छँदैछ । हामी यस्तो अफ्ठ्यारो परिस्थितिबाट गुज्रिरहेका छौं । यो समय हामीले एकजुट भएर अघि बढेनौं भने कहिले बढ्ने ? यस्तो अवस्थामा विभाजित भएर काम गर्न थाल्यौं भने देश टुक्रिन बेर लाग्दैन ।

फरकफरक विचार, एउटा समूह वा अर्को समूह भन्ने अनेक कुरा छन् । तर हामी सबैले सोच्नुपर्ने पार्टीका बारेमा हो । कांग्रेसका बारेमा सोच्नुपर्छ । त्योभन्दा पनि ठूलो देशको बारेमा सोच्नुपर्नेछ । अहिले पनि एकजुट भएर काम गरेनौं भने यसबाट आउने परिणामहरु निकै गम्भीर हुनेछ । आआफ्नो राजनीतिक एजेन्डा, पार्टीको एजेन्डा लिएर हिँड्नुभन्दा पनि राष्ट्रलाई कसरी मजबुत बनाउन सकिन्छ भन्ने विषयमा सोचिनुपर्छ । यस्तो दुःख परेको समयमा धेरै विभाजित भएर सानो चित्त, विचार, स्वार्थ हेरेर अगाडि बढ्न पनि सुहाउँदैन ।

अहिलेको अवस्थामा कांग्रेस नेतृत्व संकट पार लगाएर कसरी अघि बढ्ला र कांग्रेसको आन्तरिक सहकार्य कस्तो होला ?

अहिलेको अवस्थामा नेपाली जनता धेरै सहनशील भएर बसेका छन् । यत्रो समस्या पर्दा पनि आफ्नो मनोबल गिर्न दिएका छैनन् । जनताको आस राजनीतिक नेताहरुमा छ । त्यसैले नेपाली राजनीतिज्ञहरुको दायित्व जनताका आकांक्षा पूरा गर्न र त्यसलाई तोड्न नदिने हो । राजनीतिज्ञहरुले आफूलाई उदाहरणका रूपमा प्रस्तुत गर्दै नेपाली जनताको मनोबल तोड्न दिनुहुँदैन । उनीहरु आफू र पार्टीभन्दा पनि जनताको समस्या समाधान गर्न र देशलाई मजबुत बनाउन नमिली हुँदैन ।

यति धेरै समस्यामा रहेका नेपाली जनताले नेताप्रति धेरै आशा गरेका छन् । देशलाई कस्तो बनाउने, नेताहरुकै हातमा छ । उहाँहरुले राम्रो काम गर्नुहुन्छ भन्ने आशा छ । मार्गनिर्देशन गर्न सक्नुहोस् । परेका समयमा आफ्नो पार्टीको वा व्यक्तिगत स्वार्थ मात्रै नहेरेर पूरै देशका जनताको स्वार्थ हेर्नुहोस् ।

देशमा भइरहेको राजनीतिक र सामाजिक परिवर्तनलाई पनि हेर्र्दै आउनुभएको छ । अबको दस वर्षमा हामी कहाँ पुग्छौं होला ?

नेपालमा धेरै नै राम्रो हुन्छ भन्ने अपेक्षा लिएकी छु । मलाई क्यान्सर भयो । करिबकरिब मर्न लागेकी थिएँ तर अहिले पहिलेभन्दा राम्रो भएको ठानिरहेकी छु । किनभने मैले के–के गल्ती गरेकी थिएँ त्यसबाट पाठ सिकें । त्यसप्रति मैले क्षमा मागें र त्यो गल्ती दोहो¥याउँदिन भनेर दृढ प्रतिज्ञा गरँे । त्यसपछि राम्रो जीवन जिउँदै आएकी छु । त्यस्तै, संकटले नै राम्रो अवसर दिन्छ । यसले हाम्रो कमजोर र राम्रो पक्ष के छ भनेर जान्ने अवसर पनि दिन्छ । संकटले नै त्यो देखाउँछ । हामीले कमजोरी हटाउने र पहिले गल्ती कहाँकहाँ भएको थियो, त्यसलाई हटाउँदै जाने हो । देश अघि बढिहाल्छ । संकटमा विकास गर्ने सम्भावना पनि हुन्छ तर आफूलाई परिवर्तन गर्न क्षमता पनि चाहिन्छ ।

मैले गल्ती गरेको छु भन्ने बोध पनि हुनुपर्छ । गल्तीबाट पाठ सिक्यौं भने विकास हुन्छ । होइन झनै विभाजित हुने, टुक्रिने र झनै बिलाउँदै जाने सम्भावना हुन्छ ।

यस्तो हो भने नेपालले अघि बढ्ने राम्रो अवसर छ ?

निश्चितरूपमा । अहिले विश्वको आँखा नेपालमाथि छ । सबैतिरबाट नेपाललाई हेरिरहेका पाएकी छु । नेपाली नेतृत्वबाट धेरै अपेक्षा लिएको समेत देखँे । अहिले नै देखाउने, काम गर्ने, निर्णय लिने समय आएको छ । नेपाली नेताहरुले त्यो आशा पूरा गर्नेछन् भन्ने धेरै आशा लिएकी छु ।

प्रसंग बदलौं । लामो समय बलिउडमा सक्रिय रहनुभयो । अहिले के गर्दै हुनुहुन्छ ?

यो वर्ष दुई तीनवटा सिनेमामा काम गर्छु । एउटा साउथ, एउटा बंगाली र एउटा हिन्दी । यो वर्ष नै नेपाली सिनेमाको स्क्रिप्टको काम पनि सुरु हुन्छ । म अभिनय र फिल्म करिअरलाई निरन्तररूपमा लैजानेछु । नेपाल–भारत दुवैतिर बसाइ बराबरी जस्तो हुन्छ ।

भारतमा लामो समय बस्नुभयो । भारतको नेतृत्व र प्रगतिलाई पनि हेर्नुभएको छ । नेपाल र भारतबीच तुलना गर्दा के पाउनुहुन्छ ?

भारत धेरै अघि बढिसकेको छ । भारतको विकासको दर निकै उच्च छ । नेपाल अहिले पनि राजनीतिक स्थायित्वका लागि संघर्षरत् छ । स्थायित्व नहुन्जेल केही हुँदैन । नेपाली कांग्रेस होस् वा नेकपा एमाले वा अन्य कुनै दललाई पूरै अवधि सरकार चलाउन दिनुपर्छ । एउटा दलले केही काम गर्न खोजेको हुन्छ, अर्को सरकार आउँछ, त्यो टुक्रिन्छ । त्यसले नै गन्जागोल भइरहेको छ । स्थायित्व प्राप्त नहुन्जेल नेपालको वृद्धिदर निकै सुस्त हुनेछ ।

प्रजातन्त्रलाई संस्थागत गर्न केचाहिँ कमी भयो जस्तो लाग्छ ?

हामीले केही विषयलाई विचार गर्नुपर्ने हुन्छ । हाम्रो प्रजातन्त्र भर्खरको हो । यसमा समस्या छ, ठूला दुई देशबीच सानो देश छ । नेपालीले असंख्य समस्या सामना गर्दै आएका छन् ।

नेपालमा नराकात्मक कुरा मात्रै छैनन्, सकारात्मक कुरा पनि छन् । नेपाली जनताले अग्रगामी सोचका छन् । त्यसलाई अभिवृद्धि गर्न र संस्थागत गर्न आवश्यक छ । परम्परागत मान्यतालाई कायम राख्दै समाजका सबै पक्षलाई स्थान दिने र युवा पुस्तालाई अघि बढाउनु आवश्यक छ । नयाँ आइडियालाई स्थान दिनुपर्छ । तर सबैभन्दा महŒवपूर्ण विषय राजीतिक स्थायित्व नै हो ।

स्थायित्वका लागि कसबाट समस्या देख्नुहुन्छ ?

जनताबाट होइन, नेताहरुबाटै समस्या हो ।

चीन र भारत जस्ता ठूला देशबीच रहेको नेपालले दुवैतिर सम्बन्धलाई सन्तुलन गर्न नजानेको कुरा आउने गरेको छ । नेपालले नजानेकै हो त ?

नेपालीले नजानेको होइन । यो विषयमा विज्ञहरु पनि जानकार छन् । सन्तुलनमा जान सजिलो पनि छैन । हामीले एक÷दुईवटा कुरा ध्यान दिनैपर्छ– छिमेकी परिवर्तन गर्न सकिँदैन । त्यसैले कसरी उनीहरुसँग आत्मसम्मानसाथ अघि बढ्ने भन्ने विषयमा नेपालीले केही गर्न सक्छौं भन्ने लाग्छ ।

यो विषयमा हाम्रा छिमेकीले पनि सहयोग गर्नुपर्छ । सानो र गरिब छ भन्दैमा दबाउन खोज्नु पनि भएन । हामीले पनि छिमेकीलाई कसरी खुसीसाथ रहन सक्छौं, त्यो खोज्नुपर्छ । किनभने हामीसँग विकल्प पनि छैन ।

भारतसँगको सम्बन्ध जहिले पनि शंकाको अवस्थामा रहन्छ । त्यस्तो अवस्थाबाट पार पाउने उपाय के हो जस्तो लाग्छ ?

म यो विषयको विज्ञ होइन । लामो समय भारतमा बस्दै आएकी छु । भारतीय जनता सधैँ नेपालको पक्षमा रहँदै आएका छन् । भूकम्प गएको समयमा हजारौं मानिसले व्यक्तिगत स्तरमा मलाई एप्रोच गरे, कसरी सहयोग गर्न सकिन्छ भनेर । उनीहरु मायाले आएका हुन् ।

नेपालको नेतृत्वले पनि परेका बेला भन्न सक्नुपर्‍यो– कृपया हाम्रो सम्मान, प्रतिष्ठा, स्वतन्त्रतालाई ओभरराइट नगरिदिनूस् भनेर । तपार्इंँहरुलाई हामी सम्मान गर्छौं, माया गर्छौं र हाम्रोमा ठाउँ पनि दिन्छौं । तर हामी आत्मसम्मानका साथ बाँच्न चाहन्छौं । किनभने आत्मसम्मान जीवनको सबैभन्दा आधारभूत कुरा हो । दबेर बस्न सकिँदैन । तर यस्तो कुरा राम्रोसँग सञ्चार गर्न आवश्यक छ । यसरी भन्न सक्नुपर्छ कि अर्को पक्षले त्यसलाई त्रासका रूपमा नलिओस् ।

प्रकाशित: १ चैत्र २०७२ २२:०३ सोमबार