बुटवल – स्थलमार्गबाट मुलुकमा सबैभन्दा बढी पर्यटक भित्रिने बेलहिया–बुटवल सडकलाई ६ लेन बनाउन चालु आर्थिक वर्षमा ७२ करोड रूपैयाँ विनियोजन भयो । २४ किलोमिटर रहेको सडकमा फागुन मसान्तसम्म विनियोजन भएको सबै रकम सकिएको छ । 

बुटवल–बेलहिया व्यापारिक मार्ग आयोजनाका अनुसार असार १५ गतेसम्म काम तीव्र ढङ्गले अघि बढाउन सकिन्छ, अहिलेकै गतिले काम अघि बढाउन थप ४० करोेड रूपैयाँ चाहिन्छ । ‘हामीले सडक विभागसँग आवश्यक बजेट व्यवस्था गरिदिन अनुरोध गरेका छौं, पैसा भए काम अघि बढाउन सकिन्छ,’ व्यापारिक मार्ग आयोजनाका  इन्जिनियर लीलाबहादुर भण्डारीले भने । अन्यत्र विनियोजन भएको रकम खर्च गर्न हम्मेहम्मे परिरेहका बेला यहाँ भने तीव्र कामले थप बजेट माग भएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०६६÷०६७ मा सुरु भएको यो सडक मार्ग विस्तार तीन वर्षमा सक्ने लक्ष्य लिइएको थियो । तर, ठेकेदार कम्पनीको छनोट, रुख कटान र सडकमा भएका विद्युत तथा टेलिफोनका संरचना हटाउन भएको ढिलाइले काम तीव्र गतिमा अघि बढ्न सकेन । अझ निर्माण सामग्रीको अभाव देखाएर दुई वर्षमा काम सुस्त थियो । यो वर्ष निर्माण सामग्रीको व्यवस्थापनमा ध्यान दिइएकाले निर्माण कामले गति लियोे । इन्जिनियर भण्डारीका अनुसार अहिलेको गति अब सुस्ताउँदैन । १० किमी सडकको निर्माण सम्पन्न भइसकेको आयोजनाले जनाएको छ । बाँकी सडक निर्माण धमाधम काम भइरहेको छ । आउँदो असार मसान्तसम्म साढे दुई किमी सडक पक्की हुनेछ । अरु काम पनि धमाधम भइरहेको छ । निर्माण सामग्री र बजेट व्यवस्थापन बेलैमा हुन सके आर्थिक वर्ष २०७५÷०७६ मा यो सडक सम्पन्न हुने इन्जिनियर भण्डारीले जानकारी दिए । उनका अनुसार अहिले बुटवल–बेलहिया यात्रा गर्दा औसत ४० मिनेट लाग्छ । सडक विस्तार सम्पन्न भएसँगै आधा समय घट्ने छ ।
कुल लागत ५ अर्ब ६८ करोड रूपैयाँ रहेको यो सडकमा २ अर्ब २० करोड रूपैयाँ खर्च भएको छ ।

गत वर्ष भूकम्प, मधेस आन्दोलन र नाकाबन्दीले विकास निर्माणका कामले गति लिन सकेका थिएनन् । यो वर्ष पूर्वाधार निर्माणको कामले रूपन्देहीमा गति लिएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, सडक सञ्जाल, औद्योगिक क्षेत्र स्थापना र बिस्तार तथा लुम्बिनी विकास गुरुयोजनाका काम यो वर्ष निकै उत्साहजनक ढङ्गले अघि बढेको अधिकारीको भनाइ छ । पूर्वाधार विकासमा रूपन्देही र आसपासका क्षेत्रमा भएका कामले केही वर्षभित्रमै यो क्षेत्रलाई बृहत् लुम्बिनी सहरको रूपमा विकास गर्दैछ ।

बुटवल–बेलहिया व्यापारिक मार्गको कामले गति लिएसँगै मुलुककै नमुना सडकको काम अघि बढेको छ । तिनाउ पश्चिम बेलवास–बेथरी २१ किमी लामो यो सडकको विस्तारले यहाँकोे पर्यटकीय र औद्योगिक विकासमा टेवा पुग्ने छ । यो सडकको निर्माणले बुटवल र लुम्बिनीबीचको दुरी आठ किमी घट्ने छ भने ५ नम्बर प्रदेशको प्रमुख औद्योगिक क्षेत्र मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रलाई जोड्ने भएकोले औद्योगिक विकासमा समेत फाइदा पुग्ने देखिन्छ । १ अर्ब २८ करोड रूपैयाँमा सडक ठेक्का भइसकेको छ । सडकको काम तीव्र गतिमा अघि बढेको र असार मसान्तसम्म २५ प्रतिशत सकिने सडक डिभिजन कार्यालय बुटवलका प्रमुख मेघराज मरासिनीले बताए । 

प्रमुख मरासिनीका अनुसार बीचमा नहर रहने यो सडकको दुवैतिर दुई लेनको सडक रहने छ । नहरको दुवै किनारमा हरियाली क्षेत्र र फुटपाथ रहने छ । त्यसपछि बल्ल दुवैतिर दुई लेनको सडक र साइकल लेन रहने छ । ‘यस्तो खालको सडक नेपालमै पहिलो हो,’ मरासिनीले भने ।

त्यसैगरी महेन्द्र राजमार्गको रामापुरबाट लुम्बिनी जोड्ने दुई लेनको सडकलाई पक्की गर्न ९ करोड रूपैयाँमा ठेक्का भएर काम अघि बढेको छ । १८ किमी रामापुर–लुम्बिनी सडकमध्ये १० किमी सडक  पक्की भएपछि ८ किमी सडक लुम्बिनी परिक्रमा सडक आयोजनासँग जोडिने छ । ८ किमीको पक्की काम लुम्बिनी परिक्रमा सडक आयोजनाले गर्ने छ ।

बुद्ध मावली देवदहको शितलनगर हुँदै शिवपुर मणिग्राम, तिनाउ, मोतीपुर फर्साटिकर, मानमटेरिया, सूर्यपुरा हुँदै लुम्बिनीको पर्सा चौराहामा जोडिने यो दुई लेनको सडक ४२ किमी रहेको छ । एक्पोर्ट–इम्पोर्ट बैंक अफ इण्डियाको ऋण सहयोगमा बन्न लागेको यो सडकको लागत ६५ करोड ६४ लाख ४३ हजार रूपैयाँ रहेको छ । सन् २०१७ को नोभेम्बरमा काम सक्ने लक्ष्य लिइएको छ ।

महेन्द्र राजमार्गको मुर्गियाबजारदेखि लुम्बिनी जोड्ने १३ किमी सडकको विस्तार तथा पक्की काम पनि सुरु भएको छ । १३ करोड रूपैयाँमा ठेक्का भएर काम तीव्र गतिले अघि बढेको प्रमुख मरासिनीले जानकारी दिए ।

त्यसैगरी भैरहवा–लुम्बिनी सडकलाई फोर लेन र लुम्बिनी–तौलिहवा सडकलाई दुई लेनको बनाउने गरी काम सुरु भएको छ । यी दुई सडकका लागि एडिबीले २५ वर्षमा तिर्ने गरी १ दसमलब ५ प्रतिशत सहुलियत ब्याजमा २ अर्ब १५ करोड रूपैयाँ ऋण दिएको छ ।
लुम्बिनी आउने पर्यटकलाई ढोरपाटन सिकार आरक्षमा जान सजिलोका लागि सालझण्डी–सन्धिखर्क–ढोरपाटन १ सय ९५ किमी लामो सडकको निर्माण धमाधम अघि बढेको छ । यो पर्यटकीय मार्गको ट्रयाक खोल्ने काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ । २५ किमी सडक निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । दुई लेनको ग्राभेल स्तरीय यो सडकको लागत ३ अर्ब ७ करोड ९१ लाख रूपैयाँ रहेको सालझण्डी–सन्धिखर्क–ढोरपाटन सडक आयोजना कार्यालयको भनाइ छ ।

लुम्बिनी आउने पर्यटक यो सडक बनेसँगै ढोरपाटनको प्राकृतिक सौन्दर्यतासँग रमाउन पाउने मात्रै नभएर पहाडी जिल्ला अर्घाखाँची,  गुल्मी, पाल्पा र बाग्लुङका बासिन्दाले पनि लाभ लिन सक्ने छन् । बुटवलबाट गोरुसिंगे हुँदै अर्घाखाँची सदरमुकाम सन्धिखर्क पुग्न १ सय १३ किमी पर्छ । यो सडक बनेसँगै बुटवलदेखि सन्धिखर्कको दूरी २० किमी घट्ने छ ।

विमानस्थलले खोल्दैछ ढोका
भैरहवामा निर्माणाधीन गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण सुरु भएसँगै उद्योगी व्यवसायीमा उत्साह जागेको छ । सन् २०१८ जुनमा पूरा गर्ने गरी काम भइरहेको छ । ६ अर्ब २२ करोड ५१ लाख रूपैयाँमा चिनियाँ कन्ट्रक्सन कम्पनी नर्थ वेष्ट सिभिल एभिएसनले ठेक्का लिएको यो विमानस्थल निर्माण कामलाई तीव्र पार्न स्थानीय स्तरबाट दबाब परेपछि ठेकेदार कम्पनी तातेको छ ।

निर्माण सुरु भएको दुई वर्षमा घाँगरा नदीलाई डाइभर्सन गरिएको छ । तीन हजार मिटर कच्ची रनवे तयार भएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय टर्मिनल भवन, कन्ट्रोल टावर र प्रशासनिक भवनको जमिन सतहमुनिको काम तयार भई सतहमाथिको काम भइरहेको छ । उद्धार तथा अग्नि नियन्त्रण भवन र विद्युतको सव स्टेसन भवनको काम पनि धमाधम भइरहेको छ ।

विमानस्थल निर्माणको काम अहिलेसम्म २७ प्रतिशत पूरा भएको छ । ‘जटिल खालको जमिन र जमिनमुनिको काम भइसकेकोले अबको काम अलि छिटो अघि बढ्छ, ठेकेदार कम्पनीलाई पनि काम अलि तीव्र पार्न कडाइ गरेका छौं,’ गौतम बुद्ध विमानस्थल स्तरोन्नति आयोजनाका प्रमुख ओम शर्माले भने ।

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्दा डेढ गुणा ठूलो यो विमानस्थलमा सन् २०३३ मा दैनिक तीन÷तीन मिनेटमा आन्तरिक र प्रत्येक घण्टामा तीन–चार अन्तर्राष्ट्रिय उडान भर्ने गरी तयारी गरिएको शर्माको भनाइ छ । दैनिक आन्तरिक उडानबाट १ लाख २० हजार र  अन्तर्राष्ट्रिय उडानबाट २० हजारले विमानस्थल प्रयोग गर्ने लक्ष्य लिइएको छ ।

गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट उडान सुरु भएपछि यो क्षेत्रको पर्यटकीय विकासमा कायापलट हुने अपेक्षा गरिएको छ । विमानस्थल सुरु भएसँगै लुम्बिनीमा वार्षिक १० लाख पर्यटक ल्याउने योजना अघि सारिएको छ । पर्यटक आवागमनको यही लक्ष्यका आधारमा धमाधम होटलमा निजी क्षेत्रले लगानी बढाएको छ । पाँच तारे आधा दर्जन होटल निर्माणाधीन छन् । बुटवल, भैरहवा र लुम्बिनीमा सुविधासम्पन्न होटल खुलिरहेका छन् । पाँच वर्षमा रूपन्देहीका होटलमा सात अर्ब लगानी भएको होटल व्यवसायीको भनाइ छ ।

अघि बढ्दै लुम्बिनी गुरुयोजना 
केही वर्षअघिसम्म लुम्बिनी विकास कोषका अधिकारी लुम्बिनी गुरुयोजनामा मागअनुसार बजेट विनियोजन नहुँदा दिक्क थिए । अहिले समय फेरिएको छ, हिजो न्यून बजेटले दिक्क हुने कोषका पदाधिकारी कर्मचारी अहिले विनियोजन भएको बजेट खर्च गर्ने सामथ्र्य जुटाउन नसक्दा हैरान छन् । यो वर्ष लुम्बिनी गुरुयोजनाको काम अघि बढाउन ६६ करोड रूपैयाँ विनियोजन भयो । त्यसमध्ये पुस मसान्तसम्म ११ करोड रूपैयाँ मात्रै खर्च भएको छ । जापानी प्रो केञ्जो टांगेले सन् १९७८ मा लुम्बिनी गुरुयोजना बनाएर हस्तान्तरण  गरेको ३९ वर्षमा ७४ प्रतिशत पूरा भएको कोषका सदस्य–सचिव अजितमान तामाङले जानकारी दिए । कोषका इन्जिनियर सरोज भट्टराईका अनुसार लुम्बिनी गुरुयोजना पूरा गर्न ५ अर्ब ९० करोड रूपैयाँ लाग्छ । पछिल्लो एक दशकमा लुम्बिनी गुरुयोजनाको काम धेरै अघि बढेको हो । विमानस्थल निर्माण सुरु भएसँगै लुम्बिनी गुरुयोजना पूरा गर्न दबाब परेको छ ।

मुहार फेर्दै सिद्धार्थनगर र बुटवल 
सिद्धार्थनगर अर्थात भैरहवाको चमक पहिले अर्कै थियो । समय बित्दै जाँदा बुटवल चम्कियो । भैरहवा सदरमुकाम भएकाले मात्रै धानिएको हो भन्ने यहाँका उद्योगी व्यवसायी तीन वर्षमै सिद्धार्थनगरले चमक देखाउन थालेकोमा दङ्ग छन् । अहिले अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण सुरु भएसँगै लुम्बिनीको प्रवेशद्वार भैरहवा बौरिएको छ । विमानस्थल निर्माणले मात्रै नभएर सहरमा निर्माण भइरहेका सडक र ढलले भैरहवाको स्वरूप बदलिएको हो । 

सिद्धार्थनगर नगरपालिकाका इन्जिनियर यमलाल पाण्डेका अनुसार एसियाली विकास बैंकको सहयोगमा सञ्चालित एकीकृत सहरी विकास आयोजनाले सिद्धार्थनगर स्वरूप फेरेको हो । एडिबीले पहिलो चरणमा १ अर्ब ७१ करोड रूपैयाँ लगानी गरिसकेको छ । यो लगानी नगरमा फोहरमैला प्रशोधन केन्द्र, सडक र ढल निर्माणमा खर्च गरिएको छ । त्यसमध्ये ३५ करोडको लगानीमा पट्खौलीमा फोहरमैला प्रशोधन केन्द्र बन्दैछ । ८९ करोड सडक र सतह ढल निर्माणमा खर्च गरिएको छ । जसअन्तर्गत साढे १० किमी सडक बनिरहेको छ । त्यसको दायाँ–बायाँ २१ किमी ढल निर्माण भएको छ । २२ किमी नाला खोल्ने काम भएको छ । सडकको दायाँ–बायाँ पाइप लाइन विस्तार गरिएको छ । ‘अब सडक खनेर पाइप लैजानुपर्ने समस्याको अन्त्य भएको छ,’ इन्जिनियर पाण्डेले भने ।

पहिलो चरणको काम उत्साहजनक ढङ्गले अघि बढेपछि एडिबीले थप कामको लागि २ अर्ब ३८ करोड रूपैयाँ दिने सहमति भएको छ । इन्जिनियर पाण्डेका अनुसार यो रकमले २५ किमी सडक, दुवैतर्फ बिजुली पोल, खानेपानी पाइप लाइन, टेलिफोन लाइन, फुटपाथ र सम्भव भए हरियालीसमेत बनाइने छ । त्यसैगरी ६२ किमी ढल र पहिले बनेको सडकमा फुटपाथ बनाइने छ ।

विमानस्थलको विस्तार भएसँगै अहिलेको दुई बिघामा रहेको बसपार्कलाई विस्तार गर्ने काम अघि बढाइएको छ । थप दुई बिघा  गरी चार बिघामा बसपार्क हुने छ । त्यसका लागि १७ करोडमा ठेक्का भई काम अघि बढेको छ । त्यसैगरी सरकारले यो वर्षदेखि तराईका जिल्ला सदरमुकामको विकासका लागि दिन लागेको ५० करोड रूपैयाँ पनि सडक निर्माणमा खर्च गर्ने योजना अघि सारिएको छ । बहुवर्षीय ठेक्कामा दिने गरी ३५ किमी सडक र बसपार्क विस्तारको लागि दुई अर्बको ठेक्का भएको छ।

‘पूर्वाधार निर्माणले सिद्धार्थनगरको मुहार फेरिएको छ, हराउँदै गएको सहरको चमक आएको छ,’ सिद्धार्थनगर उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष रामकुमार श्रेष्ठले भने ।

सिद्धार्थनगर मात्रै होइन, सडकले बुटवलको मुहारसमेत फेरिएको छ । राजमार्ग चौराहादेखि गोलपार्क र अस्पताल लाइनदेखि तिनाउपुलसम्म बनेको फोर लेन सडकले बुटवललाई आर्कषक देखाएको छ ।

एडिबीको सहयोगमा बुटवलमा मझौला सहर एकीकृत सहरी वातावरणीय सुधार आयोजना अघि बढेको छ, जसअन्तर्गत ८८ करोड रूपैयाँका तीन आयोजना अघि बढेका छन् । फोहर प्रशोधन केन्द्र, खानेपानी आयोजना र अटो भिलेज सुधार आयोजनाका काम   
अघि बढेका छन् ।

बुटवलको खानेपानी समस्या समाधान गर्न झुम्सा खानेपानी आयोजना अघि बढाइएको छ । पाल्पाको झुम्साबाट तिनाउको पानी ल्याउन १६ करोड रूपैयाँ खर्च भइसकेको छ । यति मात्रै नभएर बुटवलको खानेपानी सुदृढीकरण आयोजना गर्न एक अर्बको बजेट विनियोजन भएको छ । यो बजेट खानेपानी पाइप लाइन सुधार र पानी प्रशोधन केन्द्र निर्माणमा खर्च गर्ने गरी काम भएको खानेपानी संस्थान बुटवलका प्रमुख मोहनदत्त भट्टले बताए ।

त्यसैगरी बुटवलमा अहिले नेपालकै नमुना अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन  केन्द्र बनिरहेको छ । बुटवल मण्डपको १० बिघा क्षेत्रफलमा दुई अर्बको लागतमा बनिरहेको सम्मेलन केन्द्र काठमाडौंको वीरेन्द्र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र भन्दा बढी सुविधा सम्पन्न हुने डिभिजन भवन कार्यालय भैरहवाका इन्जिनियर घनश्याम श्रेष्ठले दाबी गरे । नेपालको राष्ट्रिय झण्डाको आकृतिमा बन्न लागेको सम्मेलन केन्द्र २०७४ असार मसान्तसम्म सक्नुपर्ने सम्झौता छ । यो सम्झौता एक वर्ष थप हुने छ । पहिलो चरणको काम ४४ प्रतिशत सकिएको छ ।

पूर्वअर्थ सचिव रामेश्वर खनाल रूपन्देहीमा पूर्वाधार विकासका कामले गति लिनुमा तीन कारणले काम गरेको ठान्छन् । उनका अनुसार पहिलो लुम्बिनीलाई केन्द्रमा राखेर पूर्वाधार विकास गर्ने सरकारको नीति बन्यो, दोस्रो दातृ निकायको चाहनाले काम गर्याे तेस्रो स्थानीय राजनीतिक नेतृत्वको जाँगर र सक्रियताले पनि यहाँको पूर्वाधार विकासले गति लिएको हो ।

रूपन्देही–४ का सभासद्समेत रहेका एमाले नेता बिष्णु पौडेल केपी ओली प्रधानमन्त्री हुँदा  अर्थमन्त्री थिए । उनले यसअघि प्राथमिकतामा परेका आयोजनालाई पर्याप्त बजेट पारिदिए, प्राथमिकतामा नपरेकालाई प्राथमिकतामा पारेर बजेट विनियोजन गरे । ‘हामी यो क्षेत्रलाई विकासका लागि मुलुककै रोलमोडेल बनाउन चाहन्छौं,’ उनले भने । अहिले निर्माणाधीन आयोजना पूरा हुनेबित्तिकै रूपन्देही पूर्वाधार विकासमा नमुना देखिने छ । 

प्रकाशित: ११ वैशाख २०७४ ०९:११ सोमबार