समुद्र सतहदेखि तीन हजार पाँच सय मिटरमा अवस्थित फक्ताङलुङ गाउँपालिका-६ घुन्साका पेमा शेर्पा गत मंसिर तेस्रो साता गाउँ छोडेर काठमाडौंतिर लागे। उनी बसाइँ सरेका होइनन उनी हिउँ छल्न काठमाडौं गएका हुन्।

उनी विगतदेखि नै हिउँ पर्ने समयमा हिउँ छल्न गाउँ छोडेर सदरमुकाम फुङ्लिङ बजारसम्म पुग्थे। तर, यस वर्ष भने काठमाडौं नै पुगेका छन्। हिमपात हुँदा धेरै जाडो हुने भएकाले जाडो छल्न सोही गाउँका उटुक शेर्पा पनि घुन्सा गाउँ छोडेर काठमाडौं पुगेका छन्। पेमा र उटुक दुई जनाले मात्र हिउँ छल्न गाउँ छोडेको भने होइन। गाउँका आधा घरपरिवारले हिउँ छल्न गाउँ छोडेर सदरमुकामदेखि काठमाडौंसम्म पुगेका छन्।

विश्वको तेस्रो अग्लो कञ्चनजंघा हिमशिखरको आधार शिविर प्रवेशद्वार हो घुन्सा गाउँ। यहाँको समुदाय प्रत्येक वर्ष हिउँ छल्न गाउँ छोडेर सदरमुकामदेखि काठमाडौंसम्म पुग्ने गरेको घुन्साका स्थानीय टासी तेन्जिङ शेर्पाले बताए। उनका अनुसार घुन्सा गाउँमा ३३ घर परिवार बसोबास गर्दै आएका छन्।

गत मंसिर सुरु भएसँगै २० घरपरिवारले हिउँ छल्न गाउँ छोडेर सरमुकाम फुङ्लिङ बजार कोही पुगेका छन् भने कोही काठमाडौं पुगेका छन्। अहिले १३ घर परिवार मात्र गाउँमा रहेका छन्। यस गाउँका प्रमुख आम्दानीको स्रोत पर्यटन र पशुपालनमा निर्भर छ। जाडोका कारण विश्वको तेस्रो अग्लो कञ्चनजङ्घा हिमशिखर अवलोकन गर्न आउने पर्यटकको आगमन ठप्प छ। केही चौंरी याक गोठ हुने मात्र गाउँ रुँगालो बसेको स्थानीय पेम्पा शेर्पाले बताए।

 ताप्लेजुङको हिमाली क्षेत्रमा विगतका वर्षमा मंसिरको तेस्रो सातादेखि हिमपात सुरु हुन्थ्यो। हिउँले छोपिएर हिमाल सेताम्य हुन्थ्यो। तर, अहिले हिमाली क्षेत्रमा हिमपात भएको छैन। विश्वको तेस्रो अग्लो कञ्चनजङ्घा हिमशिखर दिनदिनै हिउँ बग्लेर कालो चट्टानजस्तै बन्दै गएको छ। मंसिर तेस्रो साता हिउँ छाल्न गाउँ छोडेर काठमाडौं पुगेका पेमा शेर्पाले भने, ‘हिउँ पर्छ भनेर गाउँ छोडेर काठमाडौं पुगेको दुई महिना भयो। तर, अहिलेसम्म गाउँमा हिउँ परेको छैन। मैले हिजो मात्र गाउँमा फोन गरेको थिएँ।’

माघसम्ममा पनि गाउँमा हिमपात नभएमा काठमाडौं छोडेर गाउँ फर्कने योजनामा रहेको शेर्पाले बताए।

समुद्र सतहदेखि चार हजार दुई मिटर उचाइमा अवस्थित फक्ताङलुङ गाउँपालिका-७ याङमा गाउँमा हो ताम्मलिङ शेर्पा समयमै हिमपात नभएसँगै अहिले निराशामा छन्। याङमा गाउँ जिल्लाकै उच्च स्थानमा रहेको बस्ती हो। हिमालको फेदीमा पर्दछ। शेर्पा जाडो छल्न सदरमुकाम फुङ्लिङमा आएका हुन्।

अहिले शेर्पाले हिमालहरू काला पत्थरजस्तै भएको हिमाल हेर्दै दिन बिताउँछन्। चिन्तित हुँदै उनले भने, ‘हिउँ पग्लेर हिमाल सुख्खा हुन थाल्यो। हिमाल सुक्खा भयो भने पानीको मुहानहरू सुक्छ। चौरी याकहरूले पानी खान पाउँदैन। जमिन सुक्खा हुँदै गएपछि घाँस उम्रिंदैन। घाँस नभए  चौंरी याकहरू तिर्खा र भोकले मर्ने छन्’, याङमा गाउँका समुदायको मुख्य पेशा चौंरी याक पालन हो। उच्च हिमाली स्थान भएकाले अन्न हुँदैन। त्यसैले चौरी याक गोठ नै मुख्य आम्दानीको स्रोत हो। त्यसैले सदरमुकाम बसेर ताम्लिङ शेर्पा हिमालमा हिउँ पग्लेर डढेलो लागेको जस्तै कालो पत्थर जस्तै हिमाल हुँदै गएसँगै चिन्ताले पिरोल्न थालेको हो।

‘हिमालमा हिउ पग्लदै गएको छ। खेतबारीहरू सुक्खा हुँदै छ।’ सिरिजंघा गाउँपालिका-६ मामांखेका लोकेन्द्र लिम्बूले भने, ‘बारीमा जौं  गहँ खेती उम्रने बाला लाग्न नपाई सुक्दै गएको छ। केही कसैले त पाइपमा पानी ल्याएर स्प्रीङकल(सिंचाई गर्ने एकप्रकारको मेसिन) खेतबारीमा घुमाउँदै छन्।’

अहिले लिम्बूको दैनिकी नै अलैंची बगानमा सिंचाई गर्न व्यस्त छन्। पानी नपर्ने र हुरीबतास मात्र चल्ने भएकाले खरेडीबाट अलैंची बगान जोगाउन बिहानबेलुका अलैंची बगानमा सिंचाई गर्न व्यस्त भएको लिम्बूले बताए।

जिल्लाका किसानलाई यतिखेर आलु रोप्न समय भए पनि तर हिमाल हिउँ पग्लदै गएर कालो पत्थरजस्तै हुँदै गएको छ, पानी परेको छैन। रोपेको आलु उम्रन नपाई सुक्ने पो हो कि भन्ने चिन्ताले सताउन थालेको फक्ताङलुङ गाउँपालिका-६ का किसान विर्खबहादुर फेम्बूले बताए।

विगतमा मंसिरको दोस्रो सातादेखि नै हिमाली क्षेत्रमा हिउँ पर्न सुरु हुन्थो। तर, यस वर्ष भने माघ लाग्दा समेत हिउँ नपरेको समुद्र सतहदेखि तीन हजार ५ सय मिटरमा अवस्थित फक्ताङलुङ गाउँपालिका-६ फलेका पेम्पा फुटी शेर्पाले बताए।

विगतमा यातायातका साधनहरूको चाप कम हुन्थ्यो। बिस्तारै विकास निर्माणसँगै मानिसको चाप र यातायातको चाप समेत बढ्दै गएकाले मधेशतिरको हुस्सु हिमाली क्षेत्रमा फैलिन थालेको फुङ्लिङ नगरपालिका–५ का निर्मला विक्रम माबोहाङको भनाइ छ।

अहिले हिमालमा स्नो लाइन(हिम रेखा) भन्दा माथिसम्म हिउँ पग्लदै गइरहेको कञ्चनजङ्घा संरक्षण क्षेत्रका कार्यक्रम सहायक चितेन चेम्जोङले बताए। उनले भने,‘जलवायु परिर्वनले गर्दा वातावरणमा प्रतिकूलता आएको छ। हिउँ समयमै नपर्नुले प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष वातावरणमा असर परुयाएको हुन्छ।’

कञ्चनजङ्घा हिम श्रृंखला क्षेत्रमा विश्वकै दुलर्भ जनवार हिउँ चितुवाको विषेश बासस्थान मानिन्छ। हिउँ नै पग्लदै गएपछि हिउँ चितुवा संकटमा पर्न सक्ने चेम्जोङले चिन्ता पोखे। विकाससँगै शहरदेखि गाउँगाउँमा औद्योगीकरण, यातायात साधनको चाप बढेसँगै वायु प्रदूषण बढ्दै गएकाले समयमा पानी नपर्ने समय हिउँ नपर्ने जस्ता समस्या देखापर्न थालेको लामो समयदेखि जैविक विविधता क्षेत्रमा काम गर्दै आएका हिमाली संरक्षण मञ्चका कार्यक्रम संयोजक रमेश राईको भनाइ छ। समयमै हिउँ नपरेकाले जोखिम पनि त्यतिकै बढ्दै गएको उनको भनाइ छ।

हिमताल सुक्ने, पानीको मुहान सुक्दै जाने, वनजंगल सुक्खा हुने भएकाले वनजंगलमा डढेलो लाग्ने ठूलो सम्भावना रहेको कार्यक्रम संयोजक राईले बताए। वनजंगलमा रहने वन्यजन्तुको स्थानान्तरण हुँदै‍  जाने उनको भनाइ छ। रासस  

प्रकाशित: १५ माघ २०७९ ०३:५९ आइतबार