-1200x560.jpg)
सोहन रिजाल
कक्षा – ७,
पद्मोदय माध्यमिक विद्यालय, पुतलीसडक, काठमाडौं ।
हामी हाम्रो विगतप्रति चिन्तित छौ । कहिले र कसरी शुरू भयो समाज ? के हो प्राचीन सभ्यता र कसरी विकास भयो ? प्राचीन सभ्यता र विकास एक अर्काप्रति कतिको अन्योन्याश्रित सम्बन्ध छ ? मानव जातिको इतिहास अध्ययनको एक जटिल विषय हो । यो हाम्रो पूर्वजहरूको इतिहासबाट मात्रै सम्भव छ । मानव समाज निरन्तर प्रक्रिया परिवर्तन गर्दैछ । यो हामीले देख्दै र भोग्दै आएका छौ । तर, हामी निश्चित रूपमा उपलब्ध गराउन पुरातात्विक वस्तुहरू पत्ता लगाउने कुरा भन्न सक्दैनौ । त्यसैले यहाँ समाजको उत्पत्ति र विकासका चरणहरूलाई राख्ने प्रयास गरेको छु ।
समाज उत्पत्तिका चरणहरू –
१) पुरानो ढुंगे युग –
यस युगका मानिसहरू आफ्नो दैनिकी चलाउन शिकार गर्ने र भेला हुने गर्थे । तिनीहरू एक ठाँउबाट अर्को ठाँउ सर्थे । यस युगमा आगो फेला परेको थिएन । त्यसैले मानिसहरू शिकार गरेर ल्याएको काँचो मासु खान्थे । घर बनाउने कुनै उपाय जानेका थिएनन् । गुफा तथा ओडारमा बास बस्दथे । शिकार गर्न ढुंगाको हतियार बनाउँथे जुन निकै कष्टकर काम थियो । यस युगलाई पोलोलिथिक वा शिकार युग भनिन्छ ।
२) नयाँ ढुंगे युग –
मानिसहरूले बिस्तारै घुमन्ते जीवन छाडे र स्थिर जीवन शुरू गरे । तिनीहरू गुफा, मैदान र शिविरहरूमा सानो समूहमा बस्न थाले । तिनीहरूले कोसिस गर्दागर्दै आगो निकाले र बिस्तारै खाना पकाएर खान थाले । यस युगलाई नियोलिथिक युगको रूपमा चिनिन्छ ।
३) पशुपालन र कृषि युग –
सबै समाज वा मानिसहरू आवश्यक्ताको आधारमा परिवर्तन हुन्छन्, मानव उत्पत्ति ढुंगे युगबाट शुरू भएको थियो । बिस्तारै आवश्यकताको आधारमा नयाँ परिवर्तन भयो । घुमन्ते जीवनबाट ससानो समूह हुँदै आगो फेला पारेर खाना पकाएर खाने युगको विकास हुनु आवश्यकताले ल्याएको परिवर्तन हो । जनसंख्याको वृद्धिसँगै मानिसहरूले भोकमरीबाट बाँच्न कृषि तथा पशुपालन गरेको, बढ्ने विरुवाको मात्र खेती गरेको र खानामा शिकारको भरोसा गर्न छाडेको मानव विकासको इतिहासमा पाउन सकिन्छ ।
शिकारीलाई किसान वा शरणार्थीको रूपमा परिवर्तन गरियो। कृषिले एक स्थायी अस्तित्वको माग गरयो । यसरी पहिलो स्थायी समाजको गठन भयो । मानिसहरू माटाको गोलाकार घरमा बसोबास गर्न थाले ।
४) औधोगिक युग –
भनिन्छ आवश्यकता आविष्कारको आमा हो । जनसंख्याको वृद्धिसँगै मानिसको आवश्यकता बढ्यो । कृषि परिवर्तन र आधुनिकीकरणको लागि तिनीहरूले कृषि औजारहरूको निर्माण शुरू गरे । यसले उनीहरूको आवश्यकता पूरा गर्न कपडा, हतियार र गोलाबारुद उद्योग आदिको जन्म दियो । उनीहरूले उद्योगमा रोजगारी पाए र कमाइको स्रोत बन्यो ।
५) आधुनिक युग –
हामी अहिले जुन युगमा बाँचिरहेका छौ, यसैलाई आधुनिक युग भनिन्छ । यसैलाई विज्ञान र प्रविधिको युग पनि भनिन्छ । संसारमा कुनै पनि ठाउँ हामीबाट टाढा छैन । यो सबै हुनुमा यातायात र सञ्चारको आमूल परिवर्तन र विकास हो। हाम्रो आवश्यकताको आधारमा विज्ञान र प्रविधिको सहायताले छिनभरमै विश्वको भ्रमण गर्न सक्छौं, जसको सानो उदाहरण हो – इमेल, इन्टरनेट, फेसबुक, टुइट जस्ता कुराको प्रयोग । हामीलाई आवश्यक पर्ने खानेकुरादेखि लाउने कपडा र मनोरञ्जनका साधनको खरिद वा बिक्री समेत अनलाइन पद्धतिमा गर्न सक्छौ । यो सबै विज्ञान र प्रविधिको विकासमा भएको परिवर्तनले मानव जीवनमा ल्याएको एउटा विकास वा परिवर्तन हो । त्यसैले हामी हाम्रो इतिहास र पुर्खाहरूको योगदानको सधैं सम्मान र उहाँहरूले दिएको योगदानको उच्च कद्धर गर्न चुक्नु हुँदैन । किनकि आज हामी छौ भनेर गर्व गर्नुमा पुर्खाहरूको योगदान रहेको छ ।
प्रकाशित: ५ असार २०७७ ०८:४३ शुक्रबार
