तपाईँको बुझाईमा सहर भनेको के हो?
मानिसलाई सामाजिक जीवन बिताउन आवश्यक पर्ने सबैखाले सेवा सुविधा भएको ठाउँ नै सहर हो । सहरका बस्ती गुजुप्प हुन्छन् । त्यहाँ जनघनत्व पनि बढी हुन्छ । उक्त जनघनत्वलाई सहजै व्यवस्थापन गरेर सहरलाई व्यवस्थित पार्ने सामथ्र्य त्यहाँको राज्यसँग हुनुपर्छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार र अन्य सेवा सुविधाको हकमा पनि सहर अगाडि नै हुन्छ।

घुमेकामध्ये मनपर्ने सहर कुन हो?
पछिल्लो समय अमेरिकाको हवाई सहर घुमेको थिएँ । त्यो सहर निकै रमाइलो र युनिक लाग्यो । त्यहाँको हरेक पक्ष व्यवस्थित र आकर्षित छन्।

काठमाडौं कस्तो लाग्छ?
काठमाडौंको भौगोलिक र ऐतिहासिक पक्ष हेर्ने हो भने यो ठाउँ संसारकै नमुना र फरक सहर हो । काठमाडौंलाई सबै संस्कृति र समुदायको फूलबारी अटेको सहर पनि भनिन्छ । यहाँ अनेकौं कला–कौशल, संस्कृति र परम्परा लुकेका छन् । यहाँको मौसम संसारमै नपाइने किसिमको छ । तर, मानवीय रूपमा भएको विकासका गतिविधि ठिक भएनन् । तिनले सहरको विनास गरे । सहर बनाउने जिम्मेवार निकायले पनि सहरको मौलिकपना बिग्रदा पनि त्यसतर्फ हेक्का नै राखेनन् । पछिल्लो समय काठमाडौंलाई धेरैले जागिरे सहर बनाए । कसैले पनि अपनत्व महसुस हुने गरी सहर बनाउनतर्फ लागेनन् । बरु भएको सेवा–सुविधा उपभाग गर्ने होडबाजी सहरवासीमा चल्यो।

तपाईंको विचारमा सहर कस्तो हुनुपर्छ?
सहरको सार्वजनिक यातायात अति नै व्यवस्थित हुनुपर्छ । सार्वजनिक यातायात निजी सवारी भएका व्यक्तिलाई पनि सार्वजनिक यातायातमै सवार गर्न आकर्षित पार्ने किसिमको हुनुपर्ने हो । तर, हाम्रोमा त अति नै भद्रगोल भयो । सडक त चौडा पारियो । तर, सवारी साधनको संख्या अति नै बढ्यो । के कारणले यातायात भद्रगोल भयो अध्ययन गरेनौं । बाहिरबाट आउनेले झट्ट हेर्दा देख्ने भनेकै सडक र यातायात हो । तर, त्यो व्यवस्थित भएन । त्यस कारण सहर भन्नेबित्तिकै हामीमा व्यवस्थित, शान्त र सुविधायुक्त भन्ने किसिमको भावना आउँछ, वास्तवमा त्यो नै सहर हो । सहरमा सबैखाले सुविधा भएनन् भने त्यसलाई सहर भन्न सुहाउँदैन।

काठमाडौैं किन अव्यवस्थित भएको होला?
हामी सबैको हेलचेक्र््याइँले काठमाडौं कुरूप भएको हो । सरकारले सडक विस्तार, धुवाँधुलो, ट्राफिक जामलगायत विषयलाई समाधान गर्न सकेको छैन । जसकारण यहाँको हावापानी प्रदूषित भएको छ । यसले मानव स्वास्थ्यमा सिधै असर पारेको छ । अब यसप्रति सबै पक्ष होसियार हुन जरुरी छ।

सहर सपार्ने चार उपाय के हुन सक्लान्?
सार्वजनिक यातायात सुधार्ने, खुल्ला ठाउँ तथा पार्क बनाउने, साइकलमैत्री र पैदलयात्रा मैत्री सहर बनाउने तथा बिजुली, खानेपानी, ढललगायत पक्षलाई व्यवस्थापन गर्ने।

सरकारी निकायबीच सानातिना विकासका काममा पनि समन्वय हुँदैन । हरेक निकायले समन्वय नै नगरी लापरबाही पाराले विकासका काम गर्ने प्रवृत्ति छ, यसलाई के भन्नुहुन्छ ?
यो अति नै खराव पक्ष हो । सरकारी निकायबीच समन्वय नहुँदा सहर बिग्रिएको छ । सहर बनाउने छरिएका धेरै निकाय छन् । तर, सडकको खास जिम्मा कस्को हो भनेर थाहा पाउन गाह्रो हुन्छ । जिम्मेवार निकायले सही ढंगले काम गरेको भए यति धेरै टाउको दुखाई हुने थिएन होला।

तपाईँ कस्तो सहरको परिकल्पना गर्नुहुन्छ?
मलाई जर्मनीको यातायात क्षेत्र एकदमै मनप-यो । त्यहाँ धेरै थरीका सार्वजनिक यातायात गुड्छन् । सडकको आसपासमा हरियाली छ । ठाउँ–ठाउँमा खुल्ला ठाउँहरू छन् । सबैतिर हराभर र सफा सुग्घर छ । ठुल्ठूला सपिङ मल पैदल यात्रा मैत्री छन् । त्यहाँ सवारीसाधन छिर्न दिइन्न । हाम्रा सहर पनि त्यस्तै हो भन्ने लाग्छ । कम्ती सार्वजनिक यातायात अलि व्यवस्थित भइदिएको भए हाम्रा सहर यति साह्रै दिक्क लाग्ने थिएनन् होला।  

विदेशी देशका सहर भन्दा हामी केमा फरक रहेछौं?
नेपाल र अरु देशका सहरबीच धेरै भिन्नता छ । अरु देशका सहर भौतिकरूपमा धेरै नै विकसित भइसकेका छन् । विकास निर्माणको पक्षलाई हेर्दा अरु मुलुुकका देश नेपालभन्दा धेरै अघि पनि छन् । हामीलाई अरु देशजस्तै बन्न ५/६ सय वर्ष लाग्छ । प्राकृतिक सौन्दर्य र मौलिकतालाई हेर्ने हो भने हाम्रा सहर अग्रपंक्तिमा छन्।

सार्वजनिक यातायात भद्रगोल बन्नुको कारण के होला?
सहरका सडक मोटरसाइकलका कारण अव्यवस्थित बनेका छन् । मोटरसाइकल थेग्ने नसक्ने भइसक्यो । यसलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने विषय चुनौतीपूर्ण बनेको छ । यसको व्यवस्थापनको एउटा उपाय सार्वजनिक यातायातलाई व्यवस्थित गर्नु पनि हुनसक्छ।

कुन–कुन देशका सहर घुम्नुभएको छ?
मैले धेरै देशका सहर घुमेको छु । युरोपमा १० बर्ष बसेँ । जर्मनी, फ्रान्स, इन्डोनेसिया, चीन, भारत, अमेरिकातलगायत धेरै देशका सहर पुगेको छु । त्यहाँका सहर अति नै सुन्दर छन् । सहर हेर्दै आनन्द आउँछ । कतै फोहोर देखिन्न । यी देशका सहरको ऐतिहासिक पक्ष र आधुनिक पक्ष राम्रो छ । विश्वका धेरै मानिस यी सहरमा तानिएका छन्।

पछिल्लो समय घुमेको सहर कुन हो?
केही दिनअघि अमेरिका बसेर आएँ । अमेरिका सबैको सपनाको सहर हो । यो सहरमा पुग्ने सबैको सोच हुन्छ।

उपत्यकाको मननपर्ने पक्ष के के हुन्?
प्रदूषण र ट्राफिक जाम यहाँको सबैभन्दा मननपर्ने पक्ष हो ।

मनपर्ने पक्ष?
यहाँको मौसम सदावहार छ । पुराना संस्कृति, परम्परा र दरबार क्षेत्रलाई हेर्दा पनि उपत्यका रमणीय लाग्छ।

उपत्यका नजिक घुम्ने ठाउँ?
नगरकोट, गोदावरी, सुन्दरीजल, शिवपुरी, धुलिखेलतिर जान्छु । हामीकहाँ घुम्ने ठाउँहरु सीमित भए।

सहरवासीको बानी–व्यवहार कस्तो लाग्छ?
सहरवासीमा आँचरण र अनुशासन छैन । अर्को कुरा, सहरवासी अलिकति उत्तरदायी भएको भए सहर यति अस्तव्यस्त र भद्रगोल हुँदैनथ्यो । हामी विकास भएन भनेर भित्रभित्रै गुनासो गर्छौं । तर, जिम्मेवार निकायलाई दबाब दिँदैनौँ । सहरमा जथाभावी फोहर फ्याक्छौं।

मन भएर पनि घुम्न नपाएको सहर कुन हो?
मलाई जोमसोम, मुक्तिनाथ र अन्नपूर्ण भेगतिर जाने मन छ । समय व्यवस्थापन गरेर घुम्ने सोच छ।

सहरको मिठो लाग्ने खानेकुरा?
यहाँको मःमः मिठो लाग्छ।

प्रस्तुति : शिवहरि घिमिरे

प्रकाशित: १९ कार्तिक २०७५ ०४:५६ सोमबार