देशमा केही दिनपछि मनसुन आउने भएको छ। तीन तहका सरकारले वर्षाले उत्पन्न हुने विभिन्न विपद्को सामना गर्न आफूलाई तयार पार्ने बेला आएको छ। तर पनि सिँचाइको पर्याप्त सुविधा नभएको देशको कृषि क्षेत्रका लागि वर्षायाम वरदान हो। यो देशको प्रमुख अन्न बाली धान रोप्ने किसानहरूका लागि मुख्य सिजन हो।
मनसुनमा धेरै पानी पर्दा धान उत्पादन उच्च हुन्छ। त्यसैले वर्षाले कृषकमा खुसी ल्याएको छ। तर देशले अविरल मुसलधारे वर्षाको साक्षी दिँदा मनसुन कमजोर सावित हुन्छ। त्यस्ता वर्षाले हरेक वर्ष नेपालभरको जनजीवन र सम्पत्तिमा ठूलो क्षति पुर्याउँछ।
राष्ट्रले यस अवधिमा धेरै मानवीय हताहत र निजी र सार्वजनिक सम्पत्ति र संरचनाहरूको विनास रेकर्ड गर्दछ। बाढी र पहिरोका कारण मेलम्ची खानेपानी आयोजनालगायत विभिन्न महत्त्वपूर्ण विकास आयोजनामा ठूलो धक्का पुगेको छ। यस्ता आयोजनाले अपूरणीय क्षति बेहोरेको छ।
यी सबै कुरालाई ध्यानमा राखेर सरकारी अधिकारीहरूले प्रत्येक वर्ष उद्धार कार्य गरी पीडित र तिनका परिवारलाई राहत उपलब्ध गराएर विपद्लाई सम्बोधन गर्न योजना र रणनीतिहरू ल्याउने गर्छन्। तिनीहरूले त्यस्ता प्रकोपहरूका कारण घरबारबिहीन भएकाहरूका लागि पुनः एकीकरण र पुनर्वास योजनाहरू पनि अगाडि बढाउँछन्। तर यस्ता योजना प्रभावकारीरूपमा कार्यान्वयन हुन नसकेकोमा दुःख लाग्छ।
कमजोर भूविज्ञान
नेपालको धेरै भूभाग भौगोलिकरूपमा कमजोर मानिन्छ। तसर्थ, राष्ट्रसँग पूर्वतयारी योजना हुनुपर्छ जसले निश्चित सम्भावित खतरनाक घटनाहरू वा आसन्न प्रकोप परिस्थितिहरूमा समयमै, प्रभावकारी र उपयुक्त प्रतिक्रियाहरू सुनिश्चित गर्न आवश्यक प्रबन्ध मिलाउनुपर्छ।
बढ्दो मानव गतिविधिहरू देशको मनसुन प्रकोपहरूको बढ्दो संवेदनशीलताका लागि जिम्मेवार छन्। सडक निर्माण र ट्रयाक खोल्न डोजरको जथाभावी प्रयोग, खोलाको किनार अतिक्रमण, खानी तथा सुरुङ खन्ने काम पहिरो निम्त्याउने प्रमुख कारक बनेको देखिन्छ। पहिरोको बढ्दो जोखिमका लागि वन फँडानी पनि उत्तिकै जिम्मेवार छ किनभने यसले ढलान स्थिरता कम गर्छ र माटोको क्षरणको जोखिम बढाउँछ।
जलवायु परिवर्तनका कारण केही क्षेत्रमा भारी वर्षा जस्ता चरम मौसमी घटनाहरूले पनि मनसुनको प्रकोपमा योगदान पुर्याएको छ। यो स्पष्ट छ कि तयारी विपद् खतराहरूको व्यापक विश्लेषण र सूचना वितरण प्रणाली, विशेषगरी पूर्वचेतावनी प्रणालीसँग उचित सम्बन्धमा आधारित छ।
तयारीमा आकस्मिक योजना, उपकरण र आपूर्तिहरू भण्डारण गर्ने, समन्वय व्यवस्था, निकासी र सान्दर्भिक तालिम र क्षेत्रीय अभ्यास जस्ता अन्य धेरै गतिविधि पनि समावेश हुन्छन्।
विपद्को अवस्थालाई राम्रोसँग सामना गर्नका लागि यी व्यवस्थालाई संस्थागत, कानुनी र बजेटीय आयामहरूद्वारा समर्थन गर्न आवश्यक छ। धेरै ठाउँमा प्रारम्भिक चेतावनी प्रणालीहरू स्थापना गर्दा विपद् अवस्थाहरू रोक्नका लागि ठूलो मद्दत पुग्न सक्छ।
गत वर्ष झण्डै ९२ जनाले वर्षाका कारण ज्यान गुमाएका थिए। यद्यपि, त्यस्ता विपत्तिले निजी र सार्वजनिक सम्पत्तिहरूमा ठूलो क्षति पुर्यायो, सयौँ मानिस घरबारबिहीन भए। तर देशमा जल तथा मौसम विज्ञान विभागले गरेको प्रक्षेपणअनुसारको वर्षा भने भएको छैन।
यो गर्मीमा देशमा औसतभन्दा ३५ देखि ५५ प्रतिशत बढी वर्षा हुने मौसम पूर्वानुमान महाशाखाले जनाएको छ। यदि पूर्वानुमान सही भयो भने वर्षा–प्रेरित प्रकोपहरू अझ बढी हानिकारक हुने सम्भावना छ।
यसले वास्तवमा राम्रो विपद् तयारी बनाउनका लागि सहयोग गर्दछ। गृह मन्त्रालयअन्तर्गतको राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण (एनडिआरआरएमए) ले मनसुनी प्रकोपले देशका करिब चार लाख १२ हजार घरपरिवार प्रभावित हुने अनुमान गरेको छ। तीमध्ये झण्डै ८३ हजार घरपरिवार प्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित हुने अनुमान गरिएको छ र लगभग १८ लाख मानिसलाई उद्धार र राहत सेवाहरू आवश्यक पर्ने सम्भावना छ।
अन्तर–एजेन्सी समन्वय
दक्षिणी छिमेकीले सडक, बाँध र रेलमार्ग निर्माण गरेकाले भारतसँग सीमा जोडिएका कतिपय ठाउँ गर्मीमा जलमग्न हुने जोखिममा छन्। फलस्वरूप, धेरै नेपाली बस्तीहरू डुबानको जोखिममा छन्। यो गम्भीर विषय भएकाले ढिलाइ नगरी यसलाई समाधान गर्न सरकारले पहल गर्नुपर्छ।
कर्णाली प्रदेश र सुदूरपश्चिम प्रदेश पनि वर्षाका कारण हुने विपद्को जोखिममा छन्। भूकम्पमा यी प्रदेशका धेरै भागमा दरार परेको छ। धेरै भूकम्पपीडित अझै पनि आफ्नो घर पुनर्निर्माण गर्न नसक्दा भत्किएका घर र अस्थायी शिविरमा बस्न बाध्य छन्। सम्भावित मनसुन प्रकोपहरूले तिनीहरूलाई थप पीडा निम्त्याउन सक्छ।
विपद्लाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न अन्तर–एजेन्सी समन्वयलाई बलियो बनाउन आवश्यक छ। स्थानीय सरकार जनताको सबैभन्दा नजिक भएकाले राहत सामग्री वितरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्। विपद्सम्बन्धी जानकारी तुरुन्तै प्राप्त गर्छन्। तसर्थ, उनीहरूलाई विपद्को सामना गर्न आवश्यक साधन र स्रोतहरूद्वारा सुसज्जित गर्नुपर्छ।
प्रकाशित: २ असार २०८१ ०६:१९ आइतबार