चितवन उद्योग संघका पूर्व अध्यक्ष उत्तमलाल चुकेले नारायणीमा डल्फिन हुन्छ भन्ने सुनेका थिए। नारायणीसंगै खेल्दै हुर्किएका चुकेले डल्फिन भने कहिल्यै देखेका थिएनन्।
शनिबार बिहान सवा सात बजेतिर भने उनले नेपालबाट नै लोप हुन लागेको डल्फिन देख्ने सौभाग्य प्राप्त गरे। त्यति मात्र होइन उनले भिडियो र फोटो समेत कैद गर्ने मौका प्राप्त गरेका छन्। त्यो पनि नारायणगढको मुख्य बजार नजिक नारायणी नदी किनारमा।
‘बिहान मर्निङ वार्कमा निस्किएको थिए। नारायणीमा एक्कासि दुई वटा डल्फिन देखेँ’, उनले नागरिक न्युजसँग त्यो खुसीको पल साट्दै भने ‘त्यसको भिडियो र फोटो खिच्न ४५ मिनेट पर्खनु पर्यो।’
उनले एउटा मात्र डल्फिनको मात्र भिडियो खिच्न सफल भएका छन्। ‘एउटा हल्का देखेँ पछि दुई वटा देखियो। कतिखेर मुख मात्र देखाउने, कतिखेर जिऊ मात्र देखाएको थियो। तर प्रस्ट चिनिने अवस्था थिएन’, उनले भने ‘सबै जिऊ र मुख देखाएपछि डल्फिन हो भन्ने निश्चित भयो। पहिला त पहिचान गर्न नै कठिन भएको थियो।’ उनका अनुसार, एउटा कालो र अर्को खरानी रङको डल्फिन देखिएका थिए।
शनिबार डल्फिन देखिएको स्थल बजार क्षेत्र हो। यहाँ कोलाहलसँगै नदीमाथि मोटरबोर्ड हुँईकिरहेका हुन्छन्। यसले संरक्षणमा चुनौती हुने डर चुकेलाई छ। ‘यहाँ मोटरबोर्ड त चाहिन्छ। तर आवश्यक भन्दा बढी छन्। त्यसलाई परिवर्तन गर्न सकिन्छ’, उनले भने ‘पहिला त नेपालबाट नै लोप हुन लागेको डल्फिनलाई संरक्षण गर्नुपर्दछ।’
व्यवसायी दिपक प्रधान नारायणीमा देखिएको वाटरवोटले जलचरहरुको वासस्थान खलबलिएको बताउँछन्। ‘नारायणी नदीमाथिको अतिक्रमण रोक्न अत्यन्तै जरुरी छ। त्यसको साटो र्याफ्टिङ, काठको डुङ्गा, नाउहरु सञ्चालन गरेर संरक्षण गर्न सकिन्छ,’उनले भनेका छन्।
डल्फिन समुद्री स्तनधारी जीव हो। यो जीवको ह्वेलसँग निकट सम्बन्ध छ। यिनीहरूका चार फिटदेखि ३० फिटसम्मका हुन्छन्। ह्वेल माछा जस्तै हुने बताइन्छ। यो खासगरी महाद्वीपीय तख्ताको समुन्द्री क्षेत्रमा यो जीव पाइन्छ।
पछिल्ला वर्षमा नारायणी नदीमा डल्फिन नियमित रुपमा देखिन थालेको संरक्षणकर्मी टेक महत्तो बताउँछन्। ‘बुवाहरुले अमलटारी क्षेत्रमा हजुरबुवा, बुवाहरुले धेरै देखिन्थ्यो भन्नुहुन्थ्यो। बिचमा देखिन छाडेको थियो’, उनले भने ‘मैले सन् २०१८ देखि नियमित देखिराखेको छु।’
त्रिवेणी, बागवन, भेलौची, अमलटारी, गोलाघाटमा क्षेत्रमा देखिने गरेको उनले बताए। पछिल्ला वर्ष त्रिवेणी क्षेत्रबाट माथि माथि आउन थालेको उनले बताए। ‘गतबर्ष देवघाटमा पनि डल्फिन देखिएको थियो’, उनले भने ‘शनिबार नारायणगढमा देखियो। त्यसको दुई दिन अगाडि गोलाघाटमा देखिएका थिए।’ यी डल्फिन नारायणीमा रैथाने जस्तै भएको उनले बताए।
यो मांसाहारी हुन्छ र सानो माछाहरू र समुद्री जीव यसको मुख्य आहार हो। नारायणीमा लुकीछिपी माछा मार्न प्रयोग गरिने तियारी जाली प्रयोग गर्ने भएकाले त्यसमा डल्फिन पर्न सक्ने उनले बताए।
डल्फिन पृथ्वीमा रहेका केही धेरै बुद्धिमान जीवमध्येमा पर्दछ। डल्फिनको सधैँ खुसी रहन बानी र मानिस सँगको मित्रवत् व्यवहारले यो मानिसको प्रिय जीवको रूपमा परिचित छ।
नेपालमा कोशी, बर्दिया नारायणीमा डल्फिन देखिने गरेको उनको भनाइ थियो। नारायणीमा डल्फिन देखिनु संरक्षणर्कीका लागि खुसीको कुरा भएको उनले बताए। यसको संरक्षणका लागि सम्बन्धित पक्षले ख्याल गर्नुपर्ने उनको भनाई छ।
प्रकाशित: ४ चैत्र २०८० १५:१० आइतबार
