वैज्ञानिकहरू र विश्व स्वास्थ्य संगठनले भारत र विश्वभर ‘डिजिज एक्स’ महामारीको वर्णन गर्ने गरेका छन् जुन देखा पर्न सक्छ र गम्भीर अन्तर्राष्ट्रिय महामारी निम्त्याउन सक्छ। फेब्रुअरी २०१८ मा जब थप अनुसन्धान र विकासका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनको प्राथमिकता रोगहरूको अद्यावधिक गरिएको खाका सूचीमा डिजिज एक्स थपियो, तब यो अवधारणाले ध्यान आकर्षित गर्‍यो।  

नयाँ रोगहरूको उदय एक निरन्तर घटना हो। रोगजनकहरू प्रायः चमेराजस्ता जनावरबाट मानव जनसंख्यामा प्रवेश गर्छन्। वैज्ञानिकहरूले भविष्यवाणी गरेका छन् कि अर्को डिजिज एक्स लगभग २५ भाइरस परिवारमध्ये एकसँग सम्बन्धित नयाँ भाइरसका कारण हुने सम्भावना छ, जसमा मानिसमा रोग निम्त्याउने क्षमता छ।  

डिजिज एक्सको अप्रत्याशित प्रकृतिले खोप र उपचारको विकासका लागि महत्त्वपूर्ण चुनौतीहरू प्रस्तुत गर्दछ। एउटा प्रस्तावित दृष्टिकोण भनेको महामारी सुरु गर्ने सम्भावना भएका भाइरल परिवारहरूविरुद्ध चिकित्सा हस्तक्षेप सिर्जना गर्ने अनुसन्धान प्रयासहरूलाई केन्द्रित गर्नु हो। यो रणनीतिले ज्ञात भाइरल खतराहरूलाई लक्षित गरेर डिजिज एक्स र अन्य अज्ञात रोगजनकहरूको सम्भावित उदयका लागि तयारी गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

हाल, भारत वा अन्यत्र रोग एक्स महामारीको कुनै पनि घटना रिपोर्ट गरिएको छैन, किनभने रोग एक्स आफैँमा एक काल्पनिक अवधारणा हो, जसले भविष्यमा हुने सम्भावित रोगजनकलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ जसले गम्भीर अन्तर्राष्ट्रिय महामारी निम्त्याउन सक्छ। डिजिज एक्स शब्दले उदीयमान संक्रामक रोगहरूसँग लड्न तयारी र अनुसन्धानको आवश्यकतामाथि प्रकाश पार्छ।  

धेरै अन्य देशजस्तै, नेपालले विगतमा विभिन्न संक्रामक रोगहरूको प्रकोप सामना गरेको छ, जसमा सार्स–कोभ–२ (जसले कोभिड–१९ निम्त्याउँछ), सार्स–कोभ–१, एमइआरएस, जिका र अन्य जस्ता भाइरसहरूबाट हुने रोगहरू समावेश छन्। सन् २०२२ मा प्रकाशित अनुसन्धानले कुनै पनि वर्षमा कोभिड–१९ जस्तै महामारी हुने सम्भावना लगभग ५० मध्ये एक रहेको सुझाव दिन्छ। यसको अर्थ जीवनभर यस्तै अनुभव हुने सम्भावना लगभग ३८ प्रतिशत छ।  

दुर्भाग्यवश, वातावरणीय परिवर्तन र निष्क्रिय जीवनशैली रोग एक्सको बढ्दो जोखिममा प्रमुख योगदानकर्ता हुन्। भारत र विश्वभर डिजिज एक्स महामारीको अवधारणा पछ्याउँदै आएका यी प्रकोपले कोभिड–१९ महामारीले हाइलाइट गरेझैं उदाउँदो संक्रामक खतराहरूको सामना गर्न तयारी र सतर्कताको आवश्यकतालाई जोड दिन्छन्।  

रोग एक्स निम्त्याउने विशिष्ट रोगजनकको मायावी प्रकृतिलाई ध्यानमा राख्दै सही लक्षणहरूको रूपरेखा बनाउनु चुनौतीपूर्ण हुन्छ। यद्यपि, सैद्धान्तिक लक्षणहरूमा एक नजर राखौँ:

श्वासप्रश्वास समस्या
डिजिज एक्सले श्वासप्रश्वासका लक्षणहरू, जस्तै सास फेर्न गाह्रो हुने वा दम, सास फेर्न गाह्रो हुने वा छातीमा असुविधा हुने समस्या निम्त्याउन सक्छ। यी लक्षण हल्का, जस्तै सुक्खा खोकीदेखि गम्भीर श्वासप्रश्वास समस्यासम्म हुन सक्छन्, जसलाई चिकित्सा हस्तक्षेप आवश्यक पर्दछ।

उच्च ज्वरो
रोग एक्सको एक सामान्य लक्षण ज्वरो हो, जसमा शरीरको तापक्रम सामान्य दायराभन्दा माथि बढ्छ। ज्वरो भनेको संक्रमण र सुजनप्रति शरीरको प्राकृतिक प्रतिक्रिया हो, जसले आक्रमणकारी कीटाणुहरूसँग लड्न प्रतिरक्षा प्रणालीको सक्रियतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। उच्च ज्वरो, विशेषगरी लगातार वा अन्य लक्षणहरूसहितको ज्वरोमा, भाइरल ज्वरोका लागि सबै घरेलु उपचारहरू प्रयास गरेपछि अन्तर्निहित कारण र उपयुक्त उपचार निर्धारण गर्न चिकित्सा मूल्याङ्कन आवश्यक पर्न सक्छ। 

फ्लुजस्तो लक्षण
डिजिज एक्समा खोकी, घाँटी दुख्ने, थकान, मांसपेशी दुख्ने र टाउको दुख्ने जस्ता फ्लु लक्षणहरू देखा पर्न सक्छन्। यी गैरविशिष्ट लक्षणहरू भाइरल संक्रमणका लक्षणहरूसँग मिल्दोजुल्दो हुन सक्छन्, जसले गर्दा प्रारम्भिक निदान चुनौतीपूर्ण हुन्छ।

ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइनल लक्षण
एक्स रोगबाट प्रभावित केही व्यक्तिमा ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइनल लक्षणहरू जस्तै अनियमित दिसाचाल, वाकवाकी, बान्ता, ग्यास्ट्राइटिस, पखाला वा पेट दुखाइ हुन सक्छ। ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइनल लक्षणहरूले निर्जलीकरण र इलेक्ट्रोलाइट असन्तुलनमा योगदान पुर्‍याउन सक्छ, जसलाई तरल पदार्थ प्रतिस्थापन र एन्टिमेटिक औषधिहरू जस्ता सहायक हेरचाह उपाय आवश्यक पर्दछ।

स्नायुसम्बन्धी लक्षण
गम्भीर अवस्थामा, रोग एक्सले स्नायु प्रणालीलाई असर गर्नेछ। जसले गर्दा तनाव, टाउको दुख्ने, भ्रम, चक्कर लाग्ने वा दौरा लाग्ने जस्ता स्नायुसम्बन्धी लक्षणहरू देखा पर्नेछन्। स्नायुसम्बन्धी अभिव्यक्तिहरू व्यापकरूपमा भिन्न हुन सक्छन् र निदान र व्यवस्थापनमा महत्त्वपूर्ण चुनौती खडा गर्न सक्छन्।

छालामा दाग
रोग एक्ससँग सम्बन्धित केही भाइरल संक्रमणहरूले छालामा संक्रमण निम्त्याउन सक्छ, जसमा दाग वा छालाको घाउ पनि समावेश छ।

स्वाद वा गन्धको कमी
डिजिज एक्सका केही केसमा देखिने एउटा नयाँ लक्षण भनेको स्वाद वा गन्धको कमी हो, जसलाई क्रमशः एनोस्मिया वा डिस्ज्युसिया भनिन्छ। यो लक्षणले घ्राण वा स्नायु मार्गहरूमा भाइरल संलग्नतालाई प्रतिबिम्बित गर्न सक्छ।

सामान्य अस्वस्थता
डिजिज एक्सबाट प्रभावित व्यक्तिहरूले सामान्य असुविधा, कमजोरी, कमजोर प्रतिरक्षा, वा थकान अनुभव गर्न सक्छन्। अस्वस्थताले दैनिक गतिविधिहरूमा बाधा पुर्‍याउन सक्छ र भाइरल संक्रमणको प्रणालीगत संलग्नतालाई संकेत गर्न सक्छ। यसका लागि आराम र सहयोगी हेरचाह उपायहरू आवश्यक पर्दछ।