४२ वर्षिय पुष्पराज पौडेल नेपालको राजधानी काठमाडौँको बागबजारमा पुस्तक पसलको व्यवसाय गर्छन्। पुष्पराज नेपालको चितवन सहरका स्थायीबासी हुन्। पौडेल भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्रमोदीका समर्थक रहे पनि अहिले असन्तुष्टी व्यक्त गर्छन्।
२०१४ भदौमा नरेन्द्र मोदी नेपाल आएपछि यहाँका जनताले उनलाई राजा माने तर २०१५ मा नाकाबन्दी गरेर उनको छवि धमिलो बनाएको पौडेल बताउँछन्। पौडेल भन्छन्, ‘मोदीले हिमालयमा ध्यान गरे। उहाँ योगी र ज्ञानी हुनुहुन्छ, उहाँमा एक किसिमको सरलता छ, यी कुराहरू अहिले पनि छन् तर नेपालमा अहिले मोदी त्यति लोकप्रिय छैनन्। नाकाबन्दीका कारण उनको लोकप्रियता घटेको छ।’
‘मोदी नेपालका लागि होइन, भारतका लागि राम्रा छन्, नाकाबन्दीका कारण हामीले धेरै दुःख पाएका थियौँ तर एउटा कुरा राम्रो छ कि मोदीको सन्तान छैन, त्यसैले उनले देशको बारेमा बढी सोच्छन्। हाम्रा केपी ओलीको पनि सन्तान छैनन र उहाँलाई पनि नेपालकै चिन्ता छ।’
पुष्पराज पौडेल भारतको उत्कृष्ट प्रधानमन्त्री कसलाई मान्छन्? यस प्रश्नको जवाफमा उनी भन्छन्, ‘इन्दिरा गान्धी उत्कृष्ट प्रधानमन्त्री थिइन्। उनी निकै साहसी थिइन्। प्रधानमन्त्री मोदीमा त्यति हिम्मत छैन। इन्दिरा गान्धीले दक्षिण एसियाको शीर उँचो गराइन्। इन्दिरा गान्धी अझै पनि पहाडहरूमा लोकप्रिय छिन्। मधेसीहरू अझै पनि मोदीलाई मन पराउँछन् तर मन पराउने सच्चा नेपाली होइनन्। नाकाबन्दीलाई समर्थन गर्ने मधेसीले अहिले पनि मोदीलाई मन पराउँछन्।’
पुष्पराज पौडेलको पसलको छेउमा ३५ वर्षीय धन पोखरेलले १० वर्षदेखि चिया पसल चलाउँदै आएकी छिन्। प्रधानमन्त्री मोदीको बारेमा सोध्दा पोखरेल भन्छिन्, ‘मोदी नेपालका लागि होइन, भारतका लागि राम्रा छन्, नाकाबन्दीका कारण हामीले धेरै दुःख पाएका थियौँ तर एउटा कुरा राम्रो छ कि मोदीको सन्तान छैन, त्यसैले उनले देशको बारेमा बढी सोच्छन्। हाम्रा केपी ओलीको पनि सन्तान छैनन र उहाँलाई पनि नेपालकै चिन्ता छ।’
मोदी र ओलीको तुलना
भारतको नाम सुन्ने वित्तिकै धन पोखरेलको दिमागमा कुन तस्बिर आउँछ? धन भन्छिन्, ‘भारत विकसित देश जस्तो लाग्छ, नेपालभन्दा धेरै अगाडि छ।’ तर, धन कहिल्यै भारत गएकी छैनिन्। धन पोखरेललाई किन मनपर्छ मोदी र ओली?
‘ओली र मोदीको राजनीतिमा धेरै समानता छ, ओलीले आफूलाई कम्युनिष्ट र मोदीलाई दक्षिणपन्थी भन्न सक्छन् तर दुवैमा धेरै समानता छ। मोदीले भारतमा एकरूपता, बहुसंख्यकवाद र पाकिस्तानको विरोधलाई प्रवर्द्धन गरिरहेका छन्, ओलीको राष्ट्रवाद पनि उस्तै छ। ओलीले पनि भारत विरोधी भावनाको शोषण गर्दै नेपाली भाषाबाट भाषिक राष्ट्रवादलाई उकास्छन्।
रमेश पराजुली समाजशास्त्री हुन् र उनी काठमाडौँको मार्टिन चौतारी अनुसन्धान केन्द्रका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता हुन्। मोदी र ओलीको आफ्नै सन्तान नभएको कारणले मात्र धन पोखरेल दुवैलाई मन परेको हो त?
भन्ने प्रश्नको जवाफमा रमेश पराजुली भन्छन्, ‘ओली र मोदीको राजनीतिमा धेरै समानता छ, ओलीले आफूलाई कम्युनिष्ट र मोदीलाई दक्षिणपन्थी भन्न सक्छन् तर दुवैमा धेरै समानता छ। मोदीले भारतमा एकरूपता, बहुसंख्यकवाद र पाकिस्तानको विरोधलाई प्रवर्द्धन गरिरहेका छन्, ओलीको राष्ट्रवाद पनि उस्तै छ। ओलीले पनि भारत विरोधी भावनाको शोषण गर्दै नेपाली भाषाबाट भाषिक राष्ट्रवादलाई उकास्छन्। ओलीको पार्टीमा उनको अगाडि कोही छैन। त्यसैगरी भाजपा पनि मोदीको पकडमा छ। यो दक्षिणपन्थी मोदी र वामपन्थी ओलीबीचको उल्लेखनीय समानता हो।’
रमेश पराजुली पनि २०१४ मा प्रधानमन्त्री भएपछि पहिलो पटक नेपाल आएपछि मोदी निकै लोकप्रिय भएको कुरामा सहमत छन्। मोदीको नेपाल भ्रमण निकै चर्चित बनेको छ। उनले नेपालको सार्वभौमसत्ता र स्वाधीनताको बारेमा संसदमा जसरी बोलेका थिए, त्यसलाई त्यहाँ न्यानो स्वागत गरिएको थियो।
मोदीले नेपाललाई महात्मा बुद्धको जन्मस्थल भनेका थिए। मोदीको यी भनाइमा संसदमा निकै ताली बज्यो। कम्युनिष्ट नेताहरुले पनि उनको प्रशंसा गरे। सन् २०१४ को नेपाल भ्रमणमा प्रधानमन्त्री मोदीलाई लिएर आम जनतामा ठूलो उत्साह रहेको नेपालका पत्रकारहरु बताउँछन्। उहाँसँग हात मिलाउन सडकमा ठूलो भीड जम्मा हुन्थ्यो।
नेपालमा हिन्दुत्व
नेपालका वरिष्ठ पत्रकार किशोर नेपाल भन्छन्, ‘नेपालका हिन्दूहरूमा मोदीप्रतिको क्रेज घटेको छ भन्ने मलाई लाग्दैन। नेपालको ८५ प्रतिशत भन्दा बढी जनसंख्या हिन्दू छन् र मोदी मुक्तिनाथ, पशुपतिनाथ, जनकपुर र हिमालयमा ध्यान गर्छन् त्यसैले यहाँका हिन्दूहरूले मन पराउँछन्।’ उनी भन्छन्, ‘नेपालका जनताले आफ्ना राजनीतिज्ञलाई पनि यस्तो गरेको देखेका छैनन्, जनताले ओली र मोदीबीच समानता खोज्छन् तर मैले कुनै समानता देख्दिनँ। ओली अवसरवादी हुन् तर मोदी हिन्दू धर्मप्रति पूर्ण प्रतिबद्ध छन्।’
किशोर नेपाल भन्छन्, ‘मोदीले नेपालको हिन्दुवादी भावनाको दुरुपयोग गरेका छन र त्यसमा उनी सफल पनि भएका छन्। धेरैले मोदीको लोकप्रियता पहाड र मधेसीमा विभाजित भएको भन्दैछन्। तर मलाई त्यस्तो लाग्दैन। नेपालमा पहाडी हुन कि मधेसी हुन, ती दुवै हिन्दू हुन्। उत्तर प्रदेशका मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथको दरबारमा नेपालका धेरै राजनीतिज्ञहरू उपस्थित हुन्छन्। चाहे त्यो पहाडीहोस् या मधेसी। यसपटक मोदी लुम्बिनी जाँदा उनको भव्य स्वागत गरिएको थियो।’
नेपालमा लामो आन्दोलनपछि सन् २००८ मा राजतन्त्रको अन्त्य भइ प्रजातन्त्र स्थापना भयो। सेप्टेम्बर २०१५ मा नेपालले आफ्नो नयाँ संविधान लागू गर्याे र नेपाल हिन्दू राष्ट्रबाट धर्मनिरपेक्ष राज्य भयो। बीजेपीले नेपालको हिन्दू राष्ट्र पहिचानलाई नष्ट गरियो भन्दै विरोध गर्याे। मे २६, २००६ मा तत्कालीन भाजपा अध्यक्ष राजनाथ सिंहले भनेका थिए, 'नेपालको मौलिक पहिचान हिन्दू राष्ट्र हो र यो पहिचान ओइलाउन दिनु हुँदैन। नेपालले आफ्नो मौलिक पहिचान माओवादीको दबावमा मेटाइदियो भने भाजपा खुसी हुनेछैन।’
सन् २०२० मा बीबीसी हिन्दीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा नेपालका तत्कालीन परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले भारत र नेपालका बहुसंख्यक जनता हिन्दू भए पनि द्विपक्षीय सम्बन्धमा धर्म र संस्कृतिलाई मिसाउन नसकिने बताएका थिए।
अखण्ड भारत
पूर्वप्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' नेतृत्वको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)का विद्यार्थी नेता शिशिर वश्यालले काठमाडौँस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालयको रत्नराज्यलक्ष्मी क्याम्पसबाट अर्थशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्दैछन्।
प्रधानमन्त्री मोदीको बारेमा उनी भन्छन्, ‘नरेन्द्र मोदी आफ्नै देशका लागि त राम्रो होइनन् भने नेपालका लागि के राम्रो होलान्? मलाइ लाग्छ मोदी भारत जस्तै नेपालमा धर्मको राजनीतिको जग बलियो बनाउन चाहन्छन्।
‘यदि तपाईं गर्नुहुन्छ भने, तपाईं अतिवादी वामपन्थी हुनुहुन्छ। पहाडीहोस् वा मधेसीमा प्रधानमन्त्री मोदी अझै लोकप्रिय छन्। भारत विरोधी कम्युनिस्टहरूले पनि नरेन्द्र मोदीलाई मन पराउँदैनन्।’
धर्मको मामिलामा नेपाल भारतभन्दा बढी सहिष्णु छ भन्ने मलाई लाग्छ। तर बीजेपी र आरएसएसले नेपालमा पनि आफ्नो राजनीतिक भूमि उर्वर बनाउन खोजिरहेका छन्।'
शिशिर वश्याल भन्छन्, ‘आरएसएस र नरेन्द्र मोदीको नीतिमा अखण्ड भारतको दर्शन छ। यिनीहरू नेपाललाई पनि अखण्ड भारतको हिस्सा मान्छन्। तर नेपाल सार्वभौमसत्ता सम्पन्न राष्ट्र हो र यसको स्वतन्त्रता कुनै ठूला देशभन्दा कम छैन।’
नेपालका पूर्व परराष्ट्रमन्त्री उपेन्द्र यादवले सन् २०१५ को नाकाबन्दीपछि नेपालमा प्रधानमन्त्री मोदीको लोकप्रियता घटेको कुरा अस्वीकार गर्छन्। उनले बीबीसी हिन्दीलाई भने, ‘यस्तो पटक्कै होइन। संविधानमा भएको भेदभावका कारण नाकाबन्दी भएको हो। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी पनि संविधानमा मधेसीमाथि भएको भेदभावप्रति खुसी थिएनन्। मलाई लाग्छ, त्यही मानिसहरूले भारत वा नरेन्द्र मोदीको विरोध गर्छन्। यदि तपाईं गर्नुहुन्छ भने, तपाईं अतिवादी वामपन्थी हुनुहुन्छ। पहाडीहोस् वा मधेसीमा प्रधानमन्त्री मोदी अझै लोकप्रिय छन्। भारत विरोधी कम्युनिस्टहरूले पनि नरेन्द्र मोदीलाई मन पराउँदैनन्।’
भारतीय सेनाको गोर्खा रेजिमेन्टबाट अवकाश पाएका कुलबहादुर केसी नेपालको बुटवलमा बस्छन्। उनी नेपालमा भारतीय सेनाबाट अवकाश प्राप्त सैनिकहरूको संगठन संयुक्त पूर्वसैनिक कल्याण महासंघका अध्यक्ष हुन्। मैले कुलबहादुर केसीलाई सोधेँ, नेपालमा सेवानिवृत्त सैनिकमा भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको छवि कस्तो छ?
यसको जवाफमा उनले भने, ‘निवृत्त सैनिकहरूमा नरेन्द्र मोदीको छवि धेरै राम्रो छ। उनले भारत र हिन्दूहरूलाई पहिचान दिएका छन्। उनले हिन्दू धर्मको रक्षा गरेका छन्। उनी नेपाल आएपछि पनि मुक्तिनाथ, पशुपतिनाथ, जनकपुर र लुम्बिनी गएर ध्यान गर्छन । नेपालमा प्रधानमन्त्री मोदीको यो भक्ति हिन्दुहरुलाई मन पर्छ।’
(बीबीसी हिन्दीका संवाददाता रजनीश कुमारले काठमाडौँमा तयार गरेर शुक्रबार प्रकाशित गरेको अनलाइन रिपोर्ट)
प्रकाशित: १७ भाद्र २०७९ १४:१७ शुक्रबार
