फेवाताल जोगाउन हर्पन खोलामा बनाइएको सिल्टेसन ड्याम खोलाको भेलसँगै बगेको छ । कमसल र गुणस्तरहीन सामानको प्रयोग गरी ड्याम बनाएको भन्दै आलोचना भईरहँदा पनि वेवास्ता गर्दा करोडौं लागतको पूर्वाधार खेर गएको हो । खोलामा आएको बाढीले पोखरी भत्काएर बस्तीतिर सोझिँदा ६ घर जोखिममा परेका छन् । दुईसय रोपनी धानखेतमा बाढी पसेको छ ।  

बुधबार मध्यरातमा परेको पानीले ड्यामको एकछेउ खोलामा आएको बाढीले भत्काईदिएको हो । अत्यधिक वर्षासँगै खोलामा आएको बाढीले थुपारेको ढुंगामुढा बालुवा जस्ता सिल्ट पोखरीबाट नझिक्दा र कमसल सामानको प्रयोगले भत्किएको स्थानीयको आरोप र गुनासो छ । 

खोलाकै बालुवालाई डोजरको बकेटले उठाएर सिमेन्टको मात्रा नमिलाई प्रयोगमा ल्याउँदा कामले पूर्णता पाएपनि गुणस्तरप्रति ध्यान कसैले नदिएको गुनासो स्थानीयले गर्दै आएका थिए । गुणस्तरहीन काम भएको भन्दै स्थानीयले विरोध जनाउँदै काम समेत रोक्न दबाव समेत दिएका थिए । तर, स्थानीयको गुनासो सुनुवाई नहुँदा करोडौं रकम बालुवामा पानी हाले सरह भएको छ ।  

फेवातालमा मिसिने खोलाले बगाएर ल्याउने सिल्ट थिग्राउन पोखरा महानगरपालिका र गण्डकी प्रदेश सरकारको सहलगानीमा ५ वटा सिल्टेसन पोखरी बनाईएको छ । कमसल सामाग्रीको प्रयोगले फेवातालको आयु लम्ब्याउने नभई झन घटाउने भन्दै स्थानीय बासिन्दा चिन्तित छन् । फेवातालसँग ड्याम नै फुटेर बस्ती नै बगाउने हो कि भन्ने पिरलो गाँउलेको पहिले देखिनै थियो । जुन अहिले पोखरी भत्किएपछि पिरलो थपिएको छ । खोलो बस्तीतिर सोझिएको छ । खोलो तर्काउन नसकिए बस्तीलाई खोलाले फेवामै मिसाउने पक्का छ ।  

‘काम शुरु भएदेखि नै गुणस्तरीय सामान प्रयोग गर्न आग्रह गर्यौं । गुणस्तरहीन भयो भन्दै महानगरपालिकालाई सचेत गरायौं । तर गुनासो कसैले सुनेनन् । पोखरी भत्किएपछि त्यसको प्रत्यक्ष असर स्थानीयले भोग्नुपरेको छ,’ पोखरा–२३ का वडाध्यक्ष विष्णुप्रसाद पराजुलीले भने, ‘स्थानीय स्रोत र साधनको उपयोगको नाममा गुणस्तरहीन निर्माणले बस्तीलाई जोखिममा पुर्यायो ।’ उनका अनुसार पोखरी निर्माण हुदाँ कमसल बालुवाको प्रयोग गरिएको थियो । 

‘स्थानीयले विरोध गरे कसैले सुनेनन् । महानगगर र प्रदेश सरकारसँग हारगुहार गर्यौं । तैपनि सुनिएन । अहिले खोलाले वितण्डा मच्चाएको छ,’ वडाध्यक्ष पराजुलीको भनाई थियो, ‘ड्याम भत्कँदा सरकारी लगानी खेर गएको छ । बालुवामा पानी हाले सरह करोडौं रकमको काम भेलमै बगेको छ ।’

पोखरी भत्किएपछि खोलो तर्काउन स्थानीयलाई सकस परेको छ । निरन्तर पानी परेको छ । ‘बस्ती जोगाउन खोलो तर्काउनुपर्छ । खोलो तर्काउन वडासँग बजेट छैन् । महानगर र प्रदेशसँगै हारगुहार गर्नुको विकल्प छैन्,’ वडाध्यक्ष पराजुलीको भनाई थियो । उनले बस्ती जोगाउन खोलाको दुवै किनारमा तलैसम्म तटबन्ध बाध्नुपर्ने बताए । दोहोरो तटबन्ध लगाउने हो भने बस्तीमा खोलो पस्न पाउँदैन् । उनका अनुसार तत्कालै बस्ती जोगाउन १५÷१६ वटा ग्याभिनको लागि तारजाली आएपनि लगाउन सम्भव छैन् ।  

खड्क, कृष्ण पिके जेभी दाङ घोराहीले पोखरी निर्माण गर्ने जिम्मेवारी पाएको हो । फेवाताल संरक्षण र सम्वद्र्धन गर्ने उद्देश्यसहित महानगरपालिकाले गण्डकी प्रदेश सरकारसँगको समन्वयमा २८ करोड १६ लाखको पाँच वटा पोखरी निर्माण गरिएका हुन् । निर्माण गरिएको पोखरीमध्ये हर्पन खोलामा ७ करोड ८८ लख रुपैयाँको लागतमा बनाइएको पोखरी भत्किएको पोखरा महानगरपालिकाका इन्जिनियर विमल आचार्यले बताए । ‘चेक ड्याम बन्नुपर्ने थियो । पिसिसी गरिएको छैन् । केवल ढुंगाको जोडाईको गारो मात्रै छ,’ उनले भने, ‘हामीले पनि त्यतिबेलै ल्याब टेष्ट गरेका थियौं । मापदण्ड भित्रै थियो । अर्थात यत्तिको जोडाईले धान्न सक्छ भन्ने थियो । सुपरभिजन गरेका हौं । पानीको सतहसम्म राखिएको ढुंगामाथिबाट सिमेन्ट प्रयोग गरिएको थियो । बेस कंक्रिट त्यतिबेला नै थिएन् ।’  

गतवर्ष पोखरीको मर्मत सम्भार गरिएको थियो । पोखरीमा जम्मा भएको सिल्ट झिक्न ढिलाईले समस्या निम्तिएको उनको भनाई थियो । ‘गतवर्ष मर्मत हुँदा सिल्ट कलेक्ट भएको थिएन् । अहिले ढुंगा, बालुवा र माटो बढी थिग्रियो । त्यसको प्रेसर ड्याममा पर्यो । थेग्न नसक्दा फुट्यो,’ उनले भने, ‘पुरै सिल्ट झिक्न नसकेको कारणले क्षति हुन पुग्यो ।’ पोखरी खोलाको सतहभन्दा दुई फिट तल गहिराईबाट जग उठाईएको उनले जानकारी दिए । पोखरी चार मिटर अग्लो १ सय मिटर लम्बाई र १ सय मिटर चौडाईको थियो ।

तालको सिरान घाँटीछिना, अँधेरी खोला, लौरुक खोला र बेतनी खोलामा ड्याम बनाईएको छ । महानगरकै तथ्यांक अनुसार खोलाहरुबाट वार्षिक १ लाख ४२ हजार घनमिटर सिल्ट तालमा जम्मा हुने गरेको छ । फोताल संरक्षण गर्न बनाईएको पोखरीबाट जम्मा भएको सिल्ट झिक्ने र व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी महानगरपालिकाले फेवा सिल्टेसन प्रालिलाई दिएको छ । जिम्मेवारीसँगै प्रालिले पोखरीबाट सिल्ट झिक्न शुरु गरेको थियो । महानगरसँग प्रालिले जेठ १७ गते सम्झौता गरेको थियो । 

‘पोखरीबाट सिल्ट झिकेर हामीले दुई ठाँउमा डम्पिङ गरेका छौं । पोखरी भरिएर भत्किएको होईन् । गुणस्तरहीन र कमसल सामानको प्रयोगले भत्किएको प्रष्टै देखिन्छ,’ फेवा सिल्टेसन प्रालिका निर्देशक शिव अधिकारीले भने । उनका अनुसार प्रालिले दैनिकजसो नै सिल्ट झिकेर व्यवस्थापन गरिएको छ  । ‘गुणस्तरीय नहुदाँ बाँध भत्कियो  त्यसको दोष थुप्रिएको सिल्ट नझिकेर भन्ने सरासर गलत हो’ उनको भनाई थियो । 

प्रकाशित: २४ असार २०७८ १०:४३ बिहीबार