काठमाडौं – आज श्रावण शुक्ल पञ्चमी अर्थात नाग पञ्चमी तिथि  हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले घरको ढोकामाथि नागको चित्र टाँसी गाईको दूध, फूल अक्षताको साथमा गाईको गोबर सहित नागको पूजा अर्चना गरी मनाउँदैछन्।

आजको दिन बिहानै उठी स्नान गरी  दिप, कलश, गणेशको पूजा गरी ढोकामा नाग टाँस्नाले  सर्प वा नागको भए हुँदैन भन्ने धार्मिक मान्यता रहेकोछ ।

बैधिक दर्शनमा १२ वटा नागहरुको उपस्थिती पाइन्छ। जसमा अनन्त, वासुकी, शेष, पद्यम्, कम्बला, कारकोटाका, अश्भतरा, ध्रितराष्ट्र, शङ्कपला, कालिया, तक्शका र पिङ्गला पर्दछन्। यी सम्पूर्णको लागी आजकै दिन पूजा अर्चना गरिन्छ।

यसरी दैलो या मूल खाम्बोमा टाँसिएको नागको चित्रले वर्षभरि रक्षा गर्ने जनविश्वास छ।

नाग पञ्चमीको एतिहासिकता महाभारतसँग जोडिएको पाइन्छ। महाभारका अनुसार परिक्षीत नाम गरेका राजालाई तक्शका नाम गरेको नागले डँस्छ र उनको मृत्यु हुन्छ। उनका छोरा जन्मजयले बुवाको मृत्युको प्रतिशोधकालागि संसारका सम्पूर्ण सर्पहरुलाई मार्ने क्रम कार्य प्रारम्भ गरे र यसकालागि उनले महायज्ञ शुरु गर्दछन्। जसमा सिद्द ऋृषिमुनी, साधू र पण्डितहरुलाई उनी आमन्त्रण गर्दछन्।

उक्त यज्ञको हवन कूण्डमा निकै शक्तिशाली आगो प्रज्वलित हुन्छ। तक्शका बाहेकका अन्य सम्पूर्ण सर्पहरु त्यहिं भष्म हुन्छन्। तक्शका स्वर्गमा इन्द्रको शरणमा पुगेको हुन्छ। यो देखेर सबै छक्क पर्छन्। तत्कालै मानसदेवीका पुत्र अस्तिकाले जन्मजयसमक्ष माफिको माग गरेपछि उनले यज्ञ स्थगन गर्छन्। यज्ञमा होमिएका सम्पूर्ण सर्पहरुले त्यस पश्चात् आजैको दिन पुर्नजीवन पाएका हुन्।

यस दिन नागदेवताको पूजा अर्चनाकालागि दुध, मिठाई, फूल अनि धान भुटेर तयार भएको लाभा (अर्थात् भुटेर फूल उठेको धान) चढाइन्छ। सामान्यतया अगाडी सर्पनै राखेर पूजागर्न डरलाग्दो र जोखिमयूक्त हुने भएकाले नाग देवताको प्रतिमा, काठ या चित्रमा पूजा गर्ने परम्परा छ।

प्रकाशित: ३१ श्रावण २०७५ ०१:३७ बिहीबार