थिम्पु (भुटान)- भुटानको राजधानी थिम्पुको एक रेष्टुरेन्टमा काम गर्ने ताम्गु दोर्जेलाई नेपाली भाषा सरल लाग्छ । उनी होटलमा आउने धेरै पाहुनासँग नेपालीमै बोल्छन् । भुटानमै जन्मिए पनि यहाँका नेपालीभाषीको संगतले नेपाली भाषा प्रस्टै बोल्न र बुझ्न सक्छन् । ‘नेपाली भाषा सरल लाग्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यहाँ धेरै नेपाली घुम्न आइरहन्छन् । उनीहरूसँग नेपाली बोल्दा आत्मीयता बढ््छ ।’

भुटानमा धेरैले नेपाली भाषा बुझ्न र बोल्न सक्ने भए पनि थोरैले मात्र देवनागिरी लिपीमा लेख्न सक्छन् । भुटानको राजधानी थिम्पुमा प्रायजसोले नेपाली भाषा बोल्छन् । पसल र होटलमा नेपाली गीत नै गुञ्जिरहेका भेटिन्छन् । थिम्पुका ३ लाख जनसंख्यामध्ये २ लाखले नेपाली भाषा बोल्न र बझ्न सक्छन् । थिम्पुमा पर्यटन क्षेत्रमा काम गर्दै आएका लाक्दा नाम्गलले बताए । ‘यहाँ शुद्ध नेपाली भाषा बोल्ने धेरै छन्,’ उनले सुनाए ।
भुटानको राष्ट्रिय भाषा ‘जोङ्खा’ हो । नेपालबाट भुटानमा आएर बसोबास गरेकाबाटै नेपाली भाषा र संस्कृति भुटानभर फैलिएको हो । तर, भुटानी नेपालीमा जोङ्खाको प्रभाव भने देख्न सकिन्छ ।
राजधानी थिम्पुमा २५ वर्षदेखि होटल सञ्चालन गर्दै आएकी गंगामाया दुलाल पनि नेपालीभाषी  हुन् । उनी आफ्नो होटलमा आउने पाहुनासँग नेपाली नै बोल्ने गरेको बताउँछिन् । ‘भुटानमा भारत र नेपालका धेरै पर्यटक आउँछन्,’ उनले सुनाइन्, ‘हामीलाई नेपाली भाषाको बानी अहिलेदेखिको होइन, पुस्तैनी हो ।’ आफ्नो पुस्ता कहिलेदेखि भुटान बस्न थालेको भन्ने यकिन उनलाई छैन । उनका श्रीमान् छ्वाङ्दे वाङ्मा पनि नेपाली भाषामा पोख्त छन्, खरर्र बोल्न सक्छन् ।
आफ्नो होटलमा आउने धेरैजसो ग्राहकसँग नेपाली नै बोल्छन् । उनी भन्छिन्, ‘भुटानका धेरैजसो भागमा बोलिचालीको भाषा नै नेपाली हो तर नेपाली पढ्न र लेख्न भने कोही जान्दैन ।’
भुटानमा विगतमा नेपालीहरू बसाइँ सरेका थिए । तत्कालीन नेपाल र भुटानको दौत्य सम्बन्ध धरै अघिको हो । राजा नरभुपाल शाहको पालामा भुटानी तान्त्रिकहरू गोरखा दरबारमा आउने र यताबाट दक्ष जनशक्ति राजकीय स्तरमै भुटानमा लाने परम्परा थियो । नेपाली माना, पाथीको चलन वैधानिक रूपमै भुटानमा लगिएको हो । अझै पनि स्वयम्भूमा आरती नगरी भुटानी राजाको राज्यारोहण पूरा नहुने परम्परा छ । भुटानमा खेतीपातीका लागि नेपाली समुदायको योगदान छ । यहाँ चापागार्इं, भटट्राई, प्रधान, दुलाललगायत धेरै थरका नेपाली मूलका भुटानी छन् ।
दक्षिणपूर्वी भुटानको सिप्सु, राजधानी थिम्पु र पारो क्षेत्रका धेरै बासिन्दाले नेपाली भाषामै कुराकानी गर्छन् । भुटानमा नेपाली भाषा बोल्ने र बुझ्ने धेरै भए पनि यहाँका स्कुलमा जोङ्खा र अंग्रेजीमात्रै पढाइ हुने भए पनि पछिल्लो पुस्ताले नेपाली बोल्छन् ।
भुटानको राजधानी थिम्पुमा बेलुकीपख नेपाली गीत गुञ्जिन्छन् । यहाँका रेष्टुरेन्ट र सांस्कृतिक कार्यक्रममा नेपाली गीत गाइन्छ । सामाजिक कार्यक्रममा नेपाली गीतमै धेरैले कम्मर मर्काउँछन् । नारायण गोपालदेखि अहिलेका चलेका पप, आधुनिक र रिमिक्स गीत संगित यहाँ गुञ्जिन्छन् ।
पछि पारियो नेपाली भाषालाई
सन् १९८९ मा सानो हिमाली अधिराज्य मानिने भुटानका राजा जिग्मे सिङ्गे वाङचुकले ‘एक भुटान, एक जनता’ नीति ल्याए । नीतिअनुसार भुटानमा बस्ने नेपालीभाषीले एक जाति, एक भाषा, एक सभ्यताको नीति अंगाल्न बाध्य भए । त्यतिबेलादेखि नै सरकारी स्तरबाट नेपाली भाषालाई बहिष्कार गर्न थालियो । यद्यपि आपसी बोलिचालीमा नेपाली भाषा रहिरह्यो ।
दक्षिणी भुटानमा नेपाली मूलका बासिन्दा अधिक थिए, जसलाई लोहत्साम्पा भनिन्थ्यो । सन् १९८९ ताका तिनीहरूलाई मूलधारमा ल्याउने बहानामा ‘एक भुटान, एक जनता’ को नीति अख्तियार गरेर नेपाली भाषा र संस्कतिलाई पाखा पारियो । राजाको नीतिले उनीहरुमाथि जबर्जस्ती ‘ड्रक्पा’ सभ्यता थोपरियो । नेपाली भाषा र संस्कृति अपनाएकै कारण धेरैले देश निकाला हुनुप¥यो । लाखौं नेपालीभाषी भुटानी भागेर पूर्वी नेपालका विभिन्न ठाउँमा शरणार्थी बन्न बाध्य भए ।

प्रकाशित: १९ आश्विन २०७४ ०३:१६ बिहीबार