काठमाडौं- प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाले सेक्युरिटी प्रिन्टिङ प्रेस प्रकरणमा पूर्वसञ्चारमन्त्रीले राजीनामा दिएको हप्तादिन वित्दा पनि छानबिन सुरु नहुनु गम्भिर विषयमा भएको बताएका छन्।

प्रतिनिधिसभा बैठकमा समय लिएर बोल्दै देउवाले पूर्व सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री गोकुल बास्कोटाले राजीनामा दिएको हप्ता दिन भन्दा बढी समय भएपनि छानबिन सुरु नहुनुको पछाडि गम्भिर नियत लुकेको बताए। उनको सार्वजनिक भएको अडियोमा 'हामी’ भनेर कसलाई भनिएको हो ? भन्ने विषयमा प्रधानमन्त्रीले प्रष्ट पार्नुपर्ने माग गरे। 'हप्ता पुग्दा पनि छानबिन नहुनुको पछाडि गम्भिर नियत छ। अडियो प्रष्ट सुनिन्छ। हामी भनेर कसलाई भनेका हुन ? हामी भित्र को को पर्छन ? प्रधानमन्त्रीले प्रष्ट पार्नुहोस’, उनले भने।

छानबिन सुरु नहुँदै प्रधानमन्त्रीले अडियो नक्कली हो भन्दै अभिव्यक्ति दिएपछि छानबिन प्रभावित हुन्छ की हुँदैन भन्दै उनले प्रश्न समेत गरे। 'छानबिन गर्ने निकायले छानबिन गर्नुभन्दा पहिले नै प्रधानमन्त्रीले अडियो नक्कली भन्नुभयो। त्यसले छानबिन प्रभावित हुन्छ की हुँदैन्। छानबिन हुनुभन्दा पहिले तपाईले निणर्य दिनुभयो भने तर्पाइको बोलिको विश्वसनियता कमजोर भएन् ?’, देउवाले प्रश्न गरे।

सभापति देउवाले सेक्युरिटी प्रिन्टिङ प्रेस प्रकरणको अनियमितताबाट ध्यान अन्त मोड्न सरकारले नेपाल ट्रष्टको स्वेतपत्र लिएको आरोप समेत लगाए। 'नेपाल ट्रष्टको स्वेतपत्रले सेक्युरिटी प्रेस प्रकरणबाट मुलुकको ध्यान मोड्ने प्रयत्न भएको छ। गोकर्ण रिसोर्टको ध्यान मोड्ने प्रयत्न भएको छ। टेलिकमको प्रकरणमा अर्बो भ्रष्टाचार भएको कुरा आएको छ। एनसेलले ४ अर्बमा सकेको काम एनटिसीर्लाइ १२ अर्ब कसरी लाग्यो ?’, देउवाले प्रश्न गरे।

उनले नेपाल ट्रष्टको स्वेतपत्रमा उल्लेख भएजस्तो आफु प्रधानमन्त्री भएको समयमा कुनै निर्णय नभएको प्रष्टिकरण दिए। राजनीतिक पूर्वाग्रहका कारण आफ्नो नाम जोडिएको उल्लेख गर्दै उनले स्वेतपत्रप्रति आपत्ति जनाए।

देउवाले सरकारले पेट्रोलियम पदार्थमा करले जनतालाई भार बढेको भन्दै तत्काल कर हटाउन आग्रह गरे।

सभापति देउवाले कोरोना भाइरस विश्वका ५० भन्दा बढी देशमा फैलिएको उल्लेख गर्दै आवश्यक पूर्व तयारी गर्न सरकारको ध्यानाकर्षण पनि गए। विश्व स्वास्थ्य संगठन डब्ल्युएचओले समेत नेपाल कोरोनाको उच्च जोखिममा रहेको भनेकाले सरकारले पूर्वतयारीर्लाइ तिव्रता दिनुपर्ने देउवाले बताए। विदेशमा रहेका नेपालीहरुलाई सतर्क रहनपनि देउवाले आग्रह गरे।

बैठकमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली भने अनुपस्थित थिए। संसदीय मान्यता अनुसार प्रधानमन्त्री बोल्दा विपक्षी दलको नेता र विपक्षी दलको नेता बोल्दा प्रधानमन्त्री उपस्थित हुने परम्परा भएपनि प्रधानमन्त्री भने आजको बैठकमा अनुपस्थित रहे।

प्रिय पाठक तथा दर्शकवृन्द

रेडियो नागरिक र नागरिक नेटवर्कको यूट्युव च्यानल शुक्रबार रातीदेखि ह्याक भएको छ। हामी नेपाल प्रहरी र यूट्युवसँग समन्वय गर्दै यो समस्या समाधानको लागि निरन्तर प्रयासरत छौं। अहिले ति दुई च्यानलमा आउने भिडियो सामाग्री हाम्रा आधिकारिक नभएको जानकरी गराउँछौं। यसबाट तपाईहरुमा पर्न गएको असुविधाप्रति क्षमाप्रार्थी छौं।

चितवन– नुवाकोटका पत्रकार शालिकराम पुडासैनीको मृत्यु प्रकरणमा अनुसन्धान गर्न टेलिभिजन कार्यक्रम प्रस्तोता रवि लामिछाने समातिएपछि चितवनमा भएको प्रदर्शनका क्रममा आज प्रहरीले पाँच जनालाई पक्राउ गरेको छ।

उच्छृङ्खलता प्रदर्शन गरी प्रहरीमाथि ढुङ्गा हानेको आरोपमा पाँच जनालाई पक्राउ गरिएको चितवनका प्रहरी नायब उपरीक्षक एकनारायण कोइरालाले जानकारी दिए। उनीहरुलाई कानूनअनुसार कारवाही हुने बताउँदै कोइरालाले प्रदर्शनले अनुसन्धानलाई कुनै फरक नपार्ने बताए।

यसअघि शुक्रबार पनि चितवनमा प्रदर्शन भएको थियो। माउन्टेन टेलिभिजनका पत्रकार पुडासैनी यही साउन २० गते चितवनको नारायणगढस्थित होटल कङ्गारुको कोठाभित्र झुण्डिएको अवस्थामा मृत भेटिएका थिए।

घटना हुनुअघि उनले न्यूज २४ टेलिभिजनको ‘सिधा कुरा जनतासँग’ कार्यक्रमका सञ्चालन रवि लामिछाने, सोही कार्यक्रममा कार्यरत युवराज कँडेल र ओखल्ढुङ्गाकी रुकु भन्ने अस्मिता कार्कीको नाम लिएर आफूलाई यो अवस्थामा पुर्याउन बाध्य बनाएको भन्दै रेकर्ड गरिएको भिडियो सार्वजनिक भएको थियो।

उक्त भिडियोका आधारमा प्रहरीले अनुसन्धानका लागि उनीहरुलाई बिहीबार काठमाडौँबाट पक्राउ गरी चितवन लगेको थियो। उनीहरुलाई प्रहरीले शुक्रबार चितवन जिल्ला अदालतमा पेश गरेकामा अदालतले अनुसन्धानका लागि पाँच दिनको म्याद दिएको छ। रासस

काठमाडाैं– आषाढ शुक्ल पूर्णिमाका दिन मङ्गलबार खण्डग्रास (आधा चन्द्रमा ढाक्ने) चन्द्रग्रहण लाग्दैछ। ग्रहणले राति १ः४६ बजेदेखि आग्नेय कोण (पूर्व र दक्षिणको बीच) बाट स्पर्श गर्ने नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिका अध्यक्ष प्रा डा रामचन्द्र पोखरेलले जानकारी दिए। बिहान ३ः१५ मा ग्रहणको मध्यकाल हुनेछ। बिहान ४ः४५ मा मोक्षकाल अर्थात् ग्रहण सकिने उनले बताए।

उत्तराषाढा नक्षत्रमा लाग्ने ग्रहण धनु र मकर राशिका लागि कष्टकर हुने शास्त्रीय विश्वास छ। यी दुई राशिले ग्रहण हेर्नु हुँदैन। यसैगरी मेष, वृष, मिथुन, सिंह, कन्या र वृश्चिक राशि हुनेले पनि ग्रहण हेर्न नहुने समितिले स्वीकृति दिएको पात्रो (पञ्चाङ्ग) मा उल्लेख छ। कर्कट, तुला, कुम्भ र मीन राशि भएकाहरुले भने ग्रहण हेर्नु हुन्छ।

ग्रहणका समयमा स्नान, दान, श्राद्ध, जप, ध्यान, साधनालगायत कर्म गर्न शुभ मानिन्छ। ग्रहणका समयमा दीक्षामन्त्र लिन पनि उत्तम मानिन्छ। ग्रहणका बेला सकेसम्म तीर्थस्थलमा नसके नजीकका नदी, ताल, तलाउ, पोखरी र सम्भव नभए घरमै स्नान गर्नुपर्ने ‘निर्णयसिन्धु’, ‘हेमाद्रि’ ‘कालमाधव’, ‘वीरमित्रोदय’ लगायत धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख गरिएको छ।

ग्रहणका समयमा सुते रोग लाग्ने, पिसाब गरे दरिद्र, दिसा गरे कीरा भएर जन्मने, मैथुन गरे गाउँको सुङ्गुर भएर जन्मने, सिङ्गारपटार गरे कुष्ठरोगी, भोजन गरे अधोगति, बन्धनमा राखे सर्प भएर जन्मने, काटमार गरे नरकमा बास हुने उल्लिखित धार्मिक ग्रन्थमा वर्णन गरिएको छ। सूर्य ग्रहणमा चार प्रहर (१२ घण्टा) र चन्द्रग्रहणमा तीन प्रहर (नौ घण्टा) अघिदेखि सुतक लाग्ने धर्मशास्त्रविद् गौतमले बताए।

सुतक लागेपछि भोजन गर्न नहुने धार्मिक विश्वास छ। असार ३१ गते अपराह्न ४ः४६ बजेदेखि बालक, वृद्ध र बिरामीलाई बाहेकलाई शास्त्रीय मान्यतानुसार भोजन निषेध गरिएको छ। विश्वप्रसिद्घ वैज्ञानिक आइन्स्टाइनले आफ्नो प्रकाशसम्बन्धी सिद्घान्तको प्रयोग तथा पुष्टि खग्रास सूर्यग्रहण लागेका बेलामा गरेका थिए।

खगोलविद् तथा वैज्ञानिकका लागि भने ग्रहण एउटा प्रयोगात्मक प्रक्रियाको पुष्टि गर्ने सुनौलो अवसर भएको वाल्मीकि क्याम्पसका वरिष्ठ खगोलविद् जयन्त आचार्यले बताए। ग्रहणको प्रभाव केवल मानवजातिमा मात्र नभई पशुपन्छीमा पनि प्रत्यक्ष असर परेको अनुभव गर्न सकिने बताइएको छ। एक्काइसौँ शताब्दीमा जम्मा पचासी चन्द्रग्रहण पर्ने जनाइएको छ।

ग्रहणसम्बन्धी आधुनिक एवं वैज्ञानिक धारणा

नेपाल एष्ट्रोनोमिकल सोसाइटीले मौसमले साथ दिएमा नेपालका सबै भागबाट पृथ्वीको छाया चन्द्रमामा आंशिक रुपमा परी ग्रहण लागेको देख्न सकिने जनाएको छ। ग्रेगोरियन पात्रोअनुसार ग्रहण जुलाई १७ तारिखको बिहान र नेपाली पात्रोअनुसार असार ३१ गते राति पर्छ। नेपाली पात्रोअनुसार सुर्योदयदेखि सूर्योदयसम्मको समयलाई एक दिन गणना गरिन्छ। ग्रेगोरियन पात्रोले मध्यरातदेखि मध्यरातसम्मको समयलाई एक दिन गणना गर्ने भएकाले समय फरक पर्न गएको सोसाइटीका अध्यक्ष सुरेश भट्टराईले जानकारी दिए।

चन्द्रग्रहण अवलोकन गर्न चाहनेले निर्धक्क भएर आफ्नो घर वा घर छेउमा रहेको खुला चौरबाटै नाङ्गो आँखाले अवलोकन गर्न सक्ने पनि सोसाइटीले जनाएको छ। वैज्ञानिक मान्यतानुसार चन्द्रग्रहण हेर्दा कुनै हानिनोक्सानी नहुने अध्यक्ष भट्टराईले बताए। मङ्गलबार राति १ः४६ बजे शुरु हुने खण्डग्रास ग्रहणले चन्द्रमालाई ढाक्दै जाने क्रममा राति ३ः१५ बढी ढाक्नेछ। पूरै ढाक्ने भएको भए यसलाई खग्रास भनिन्थ्यो।

अवलोकनकर्ताले १ः४६ बजेदेखि दुई घण्टा ५८ मिनेटसम्म अर्थात् ४ः४४ बजेसम्म चन्द्रमाको केही भागलाई तामा रङमा देख्न सक्नेछन्। यस अवधिलाई नै खण्डग्रास चन्द्रग्रहण भनिन्छ। ग्रहण नेपाललगायत भारत, चीन, मङ्गोलिया, जापान, रुस तथा अफ्रिका, दक्षिण अमेरिका, युरोप र अष्ट्रेलिया महादेशबाट देख्न सकिन्छ। क्यानडा तथा उत्तर अमेरिकामा बसोबास गर्ने मानिसले ग्रहणको अनुभव लिन नपाउने वाल्मीकि विद्यापीठका उपप्राध्यापक आचार्यले जानकारी दिए।

एकाइसौँ शताब्दीमा पने ८५ चन्द्रग्रहणमध्ये यो एक भएको उनले बताए। 'तान्त्रिकहरु तन्त्रको साधना तथा अघोरीमन्त्रहरुको साधना ग्रहणका बेलामा गर्दा सिद्घि हुने कुरामा विश्वास गरी यस्तो समयको उपयोग गर्छन्', उनले भने। सूर्यग्रहण हेर्दा सूर्यबाट आएका किरणलाई आँखाभित्र पस्न नदिन विभिन्न सावधानी अपनाइन्छ। चन्द्रग्रहण जो कोहीले पनि नाङ्गो आँखाले सजिलै हेर्न सक्छन्।

चन्द्रग्रहण टेलिस्कोप, वाइनाकुलर, क्यामरा वा अरु कुनै सामग्रीले हेर्दा केही असर गर्दैन। चन्द्रग्रहणमा आँखालाई हानिनोक्सानी पु-याउने खालका किरण आएका हुँदैनन्।रासस

ती रुसी बुढालाई भन्दा पहिला मैले उनको कामलाई चिनेको थिएँ। उनको त नामै अप्ठेरो – दिमित्री इभानोभिस मेन्डेलिभ । उनको सिद्धान्त र नाम सँगसँगै रट्यौँ हामीले । नभए धर्मपाल सरको चुटाई खाइन्थ्यो। कण्ठै थियो – ‘तत्वहरुको भौतिक तथा रासायनिक गुण उनीहरुको पारमाणविक भारको पेरियोडिक कार्य स्वरुप हुन्छ।’

अर्घाखाँचीको सरकारी स्कुलमा सात कक्षा पढ्दै गर्दा कपिलवस्तु कृष्णनगरका धर्मपाल चौधरी हाम्रा विज्ञान शिक्षक बनेर पुगेका थिए । उनी एक्लै पुगेका थिएनन् । उनीसँगै विज्ञानका केही सामग्री पनि पुगेका थिए – टेस्टट्युब, मेजरिङ सिलेन्डर, आल्मोनियम फ्वाइल, प्यान ब्यालेन्स, बर्नर, एसिडका बोतल, कपर सल्फेट, लिटमस पेपर के–के हो के–के । तिनैमध्ये एउटा थियो, विभिन्न रङमा अंग्रेजी अक्षर लेखिएको तालिका जसको रहस्य हामीलाई थाहा थिएन ।

आठ कक्षामा पुगेपछि विज्ञानको किताबमा अचानक केही नामहरु आए। ती नाम अनौठा थिए र थिए रोचक पनि । अलिकति सरको कुटाईको डरले र अलिकति जिज्ञासाले हामीले रट्यौं ती अनौठा नाम – हाइड्रोजन, हिलियम, लिथियम, बेरेलियम, बोरोन, कार्बन, नाइट्रोजन, अक्सिजन, फ्लोरिन, नियन आदि। यी अनौठा नामको लस्कर पनि अनौठो थियो।

हाइड्रोजनको संख्या एक थियो । हिलियमको दुई । लिथियमको तीन । अनि अक्सिजनको आठ । कक्षामा हाम्रो रोल नम्बर भएजस्तै यी तत्वहरुको पनि किन एउटै संख्या हुन्छ ? हामीलाई थाहा थिएन। कक्षाको हाजिरी पुस्तिकामा त अघिल्लो कक्षामा पहिलो भएकोको नम्बर एक हुन्थ्यो । के हाइड्रोजन पनि यी नामहरुको लस्करमा पहिलो भएको थियो ? ‘त्यस्तो होइन’, धर्मपाल सर भन्थे, ‘यो एउटा नियममा आधारित छ। दश कक्षा पुगेपछि थाहा पाउँछौ। अहिले बेसिक कुरा याद गर ।’

कक्षाको हाजिरी पुस्तिकामा त अघिल्लो कक्षामा पहिलो भएकोको नम्बर एक हुन्थ्यो । के हाइड्रोजन पनि यी नामहरुको लस्करमा पहिलो भएको थियो ?

बस् हामीले दश कक्षा पुग्ने प्रतीक्षा गर्‍यौं। र बेसिक कुरा याद गर्न थाल्यौँ। बेसिक कुरा थिए – तत्व मिलेर यौगिक बन्छन्। यौगिकको सानो भाग अणु हो, तत्वको सानो भाग परमाणु। हाइड्रोजन र अक्सिजन तत्व हुन् । यी दुई मिलेर पानी नामको यौगिक बनाउँछन्। रासायनिक प्रतिक्रियामा यिनै परमाणुहरुले भाग लिन्छन्। जस्तै, हाइड्रोजनका दुईवटा परमाणु र अक्सिजनको एउटा परमाणु मिलेर पानी बन्छ।

यी परमाणु किन मिल्छन्, कसरी मिल्छन्। हामीलाई अत्तोपत्तो थिएन। धर्मपाल सरको एउटै रटान थियो – दश कक्षासम्म पर्ख। अहिले बेसिक याद गर। बेसिक पनि कम थियो र ? नौ कक्षा पुगेपछि हामीले रट्यौं हाइड्रोजन, कार्बन र अक्सिजनको भौतिक र रासायनिक गुण। अनि रासायनिक समीकरणका थुुप्रोहरु।

बल्ल दश कक्षा पुगेपछि आइपुगे यी रुसी बुढा। तर उनको नाम भन्दा पहिल्यै मैले चिनेको थिएँ उनको काम। धर्मपाल सरले शहरबाट बोकेर ल्याएको रंगीन तालिका यिनै बुढाको मगजको उपज थियो। जहाँ एक सय नौ वटा तत्वहरु आ–आफ्ना छातीमा नम्बर टाँसेर भर्तीका लागि लाइन बसेका तन्नेरीजस्तै उभिइरहेथे।

धर्मपाल सरले हामीलाई त्यो तालिकासँग परिचय गराए।
नामः पेरियोडिक तालिका
जन्मः रुस
पिता–माताः दिमित्री इभानोभिस मेन्डेलिभ (एउटै)
जन्म–मितिः १८६९

सात कक्षादेखि जागेका सबै जिज्ञासाको रहस्य यही तालिकाले बोकेको थियो। यसैसँग थियो सबै प्रश्नको जवाफ। तर, धर्मपाल सरले अर्को अनौठो कुरा गरे – ‘मैले देखाएको पेरियोडिक तालिका मेन्डेलिभले बनाएको होइन।’

हामीलाई अर्को झट्का लाग्यो। विज्ञानको किताबमा मेन्डेलिभले बनाएको तालिका पनि थियो। त्यो तालिकामा भएका थुप्रै त्रुटि सुधारेर अहिलेको तालिका बनाएको रे। कथा रेमा कहाँ टुंगिन्थ्यो र! हामीले ती त्रुटी पनि रट्नुपर्‍यो। र रट्नुपर्‍यो मेन्डेलिभको तालिकाका विशेषता पनि।

‘यो कुनै हालतमा पनि कण्ठ पार्नुपर्छ। यसबारे जान्नैपर्छ किनभने रसायनशास्त्रको आधुनिक यात्राको कोशेढुंगा हो यो।’ – धर्मपाल सरले भनेका थिए।विडम्बना धर्मपाल सर हामीमाझ रहेनन्। तर स्नातकोत्तरसम्म रसायनशास्त्रका किताब बोकेर हिँडिरहँदा मैले पटक–पटक उनलाई मिस गरिरहेँ।

कारण, उनले सोह्रै आना सत्य भनेका थिए। रसायशास्त्रको नाभीमा यही तालिका थियो। जसको पिता थिए– मेन्डेलिभ। मेन्डेलिभको भौतिक शरीरको ठूलो हिस्सा प्रकृतिको कार्बनसँग मिल्यो होला। अलिकति म्याग्नेसियम, पोटासियम भए होलान्। उनको अस्थिपञ्जर उनको चिहान मुनिको माटोमा क्याल्सियम बनेर घुल्यो होला। तर उनले कोरेको तालिका अहिले डेढ सय वर्षको लक्का जवान भएको छ। लक्का जवान किनभने रसायनशास्त्रको यात्रा अझै लामो छ। र यो तालिका अझै हजारौं वर्ष बाँच्नेछ। हजारौं वर्षको आयुमा डेढ सय वर्ष त कैशोर्यको शुरुवात पनि होइन कि ?

परिचय
पेरियोडिक तालिका संसारमा उपलब्ध तत्वहरुको सूची हो। यसमा हरेक तत्वको परमाणुको संकेत नाम र नम्बर हुन्छ। जस्तैः हाइड्रोजनलाई ज् ले जनाइन्छ र उसको संकेत नम्बर हो, १। उक्त संख्यालाई पारमाणविक संख्या भनिन्छ। तपाईंले पेरियोडिक तालिकामा ध्यान दिएर हेर्नुभयो भने ठूलो अक्षर H मुनि सानो आकारमा १.०१ लेखेको पाउनुहुनेछ। त्यो हाइड्रोजनको एउटा परमाणुको पिण्ड हो जसलाई पारमाणविक भार भनिन्छ।

नोट गरिराख्नुस्, प्राकृतिक रुपमा पाइने सबैभन्दा हलुको तत्व हाइड्रोजन नै हो अनि सबैभन्दा गह्रुंगो चाहिँ युरेनियम जसको पारमाणिक संख्या हो ९२ र पारमाणविक भार हो २३८.०२। संसारमा युरेनियमभन्दा पनि गह्रुंगो तत्व छ – अनअनकोटियम। तर त्यो मानिसले बनाएको हो।

गहिरेर हेर्दा पेरियोडिक तालिका जादू जस्तै छ। एउटा नियम समातेर पछि लागेपछि क्यालेन्डर पल्टाएजस्तै यसमा पनि उस्तै गुण भएका तत्व दोहोरिन थाल्छन्।

पेरियोडिक तालिकाका केही आधारभुत परिचय छन्। सबैभन्दा पहिला, यो अहिलेसम्म थाहा लागेका सबै तत्वहरुको गुणको आधारमा वर्गीकरण गरिएको तालिका हो। यसमा दुई थरी सूची छन्। ठाडो र तेर्सो । ठाडो सूचीलाई समूह (ग्रुप) भनिन्छ। एउटा ग्रुपमा उस्तै खाले गुण भएका तत्वलाई राखिएको छ। भेडा भेडातिर बाख्रा बाख्रातिर भनेजस्तो। जस्तै, हाइड्रोजन भएको समुहमा लिथियम, सोडियम, पोटासियम, रुबिडियम लगायतका तत्व छन्। यी सबै तत्वहरु तालिकाका सक्रिय मध्येका तत्व हुन्। हाइड्रोजनको यो समूहलाई ‘अल्काली धातु’ नाम दिइएको छ।

पेडियोडिक तालिकामा यस्ता १८ वटा समूह छन्। हरेक समूहमा उसैगरी एकैखालका गुण भएका तत्वहरु छन्। सबैभन्दा बाँयातिर धातुहरु छन्। बाँयाबाट दायाँतिर जाँदा धातुको गुण घट्दै जान्छ र अधातुको गुण बढ्दै जान्छ। दायाँतिर अन्तिमको समूह भने हिलियमको समूह हो। यो समूहमा बस्ने तत्वहरु सबै पुगिसरी भएका शहरका छिमेकीजस्ता छन् – गुत्थ फुलेर बसेका, हत्तपत्ती कसैसँग मिल्दा नि नमिल्ने, प्रतिक्रिया नि नगर्नेे। त्यसैले यिनलाई निस्क्रिय ग्याँस नाम दिइएको छ।

तालिकामा सातवटा तेर्सा लस्करहरु छन्। यिनलाई पिरियड भनिएको छ । पिरियड भनेको समय वा अन्तराल हो। जसरी निश्चित अन्तरालपछि उही ऋतु दोहोरिन्छ र त्यही अन्तरालको आधारमा क्यालेन्डर बनेको छ। त्यसैगरी यो तालिकामा पनि निश्चित अन्तराल पार गरेपछि उस्तै गुण भएको तत्व दोहोरिन्छ। र नयाँ अन्तराल अर्थात् पिरियड सुरु हुन्छ।

पेरियोडिक तालिकामा बायाँबाट दायाँ गएपछि जब सबै समूह सकिन्छन् नयाँ पिरियड शुरु हुन्छ र उही गुण भएका तत्व दोहोरिन थाल्छन्। जस्तै पिरियड एक मा हाइड्रोजन र हिलियम छन्। हिलियम पछि आउने तेस्रो नम्बरको लिथियम पिरियड दुईको पहिलो समूह अर्थात् हाइड्रोजन समूहमा पर्छ र यी दुईको गुण मिल्छ। अनि क्रमशः बेरेलियम, बोरोन, कार्बन, नाइट्रोजन, अक्सिजन, फ्लोरिन र निअन राखेपछि फेरी उस्तै गुण भएको सोडियम आउँछ।

गहिरेर हेर्दा पेरियोडिक तालिका जादू जस्तै छ। एउटा नियम समातेर पछि लागेपछि क्यालेन्डर पल्टाएजस्तै यसमा पनि उस्तै गुण भएका तत्व दोहोरिन थाल्छन्।

रसायनशास्त्रको माथिल्लो कक्षाका अध्ययन गर्दैजाँदा यो तालिकाको महत्व अझ बुझ्दै गइयो। हरेक समूह बाँडेर तिनका गुण पढ्दा हरेक पटक लाग्थ्यो, यी सबै तत्वको गुण बेग्लाबेग्लै पढ्नुपरेको भए ढाड कतिपटक भाँचिन्थ्यो होला? तर मेन्डेलिभले पेरियोडिक तालिकाको जग खनिदिए। उनले खनेको बाटोमा हिँडेर पेरियोडिक तालिका यहाँसम्म आइपुगेको छ।

धर्मपाल सरले भनेजस्तै अहिलेको पेरियोडिक तालिका मेन्डेलिभको भन्दा फरक छ किनभने यसको आधारभुत सिद्धान्त नै फरक छ। मेन्डेलिभले ठानेका थिए, तत्वहरुको गुण उनीहरुको पारमाणविक भारको निश्चित अन्तरालपछि दोहोरिन्छ। तर त्यो नियमले धेरै समय काम गरेन। आधुनिक पेरियोडिक तालिकाको नियमले भन्छ– तत्वहरुको गुण उनीहरुको पारमाणविक संख्याको निश्चित अन्तरालपछि दोहोरिन्छ।

नियम फेरियो। तालिका फेरियो। नयाँ तालिका बन्यो। तर मेन्डेलिभले खनेको बाटोमा रसायनशास्त्र हिँड्न छोडेको छैन। यद्यपि यो यात्राको शुरुवात मेन्डेलिभभन्दा पहिल्यै भएको थियो।

पूर्वजन्मकथा :
पेरियोडिक तालिकाको इतिहास कहाँबाट शुरु हुन्छ ठ्याक्कै भन्न कठिन छ। यसको एउटा शुरुवाती बिन्दु सम्भवतः ल्याभोइजर हुन्। फ्रान्सेली क्रान्तिको सफलतापछि ‘गणतन्त्रलाई न त वैज्ञानिकको आवश्यकता छ न रसायनशास्त्रीको’ भन्ने निष्कर्ष सुनाइदै उनलाई गिलोटिनमा काटिएको थियो। उनको दोष थियो, उनी कर खेती गर्थे। उनीसँगै अरु कर संकलक पनि काटिएका थिए।

तर अरुभन्दा उनी फरक थिए। कारण, उनले आपूmले जम्मा गरेको सम्पत्ति युरोपकै सबैभन्दा राम्रो प्रयोगशाला निर्माणमा खर्च गरेका थिए। पेरियोडिक तालिकाको जन्म सम्भवतः त्यहीँबाटै भएको थियो।

ल्याभोइजरले आफ्नी श्रीमती मेरी–एन्नेसँग मिलेर रासायानिक प्रतिक्रियामा पदार्थहरु कसरी फेरिन्छन् भन्ने पत्ता लगाए। त्यस आधारमा उनीहरुले रासायनिक पदार्थहरुको सूची समेत बनाए । सन् १७८९ मा ल्याभोइजरले प्रकाशन गरेका तत्वहरुको सूची रसायनशास्त्रकै इतिहासमा पहिलो सूची हो। त्यो सूचीमा ३३ वटा तत्वको नाम दिइएको थियो । त्यो भनेको अहिलेसम्म पत्ता लागेका तत्वहरुमध्येको पाँच भागको एक भाग हो। सुन, फलाम, सल्फर, चाँदीजस्ता तत्व उतिबेलै पत्ता लागिसकेका थिए।

नियम फेरियो। तालिका फेरियो। नयाँ तालिका बन्यो। तर मेन्डेलिभले खनेको बाटोमा रसायनशास्त्र हिँड्न छोडेको छैन। यद्यपि यो यात्राको शुरुवात मेन्डेलिभभन्दा पहिल्यै भएको थियो।

ल्याभोइजरले गरेको सबैभन्दा महत्वपूर्ण आविष्कार थियो, पिण्डको संरक्षण सिद्धान्त। उनले पत्ता लगाए रासायनिक प्रतिक्रियामा पदार्थहरुको गुण त फेरिन्छ तर प्रतिक्रियामा भाग लिएका सबै पदार्थको जम्मा भार बराबर हुन्छ। यही सिद्धान्तलाई अझै परिष्कृत गर्दै अर्का फ्रान्सेली रसायनशास्त्री लुई जोसेफ प्राउस्टले सन् १७९४ मा ‘निश्चित अनुपातको सिद्धान्त’ प्रतिपादन गरे। यो मान्यताको निर्माण रसायनशास्त्रको विकासमा ठूलो फड्को हो।

प्राउस्टको सिद्धान्तले रासायनिक प्रतिक्रियामा सिंगै तत्वले भन्दा पनि तत्व निर्माण गर्ने अरु केही चिजले भूमिका खेल्छ भन्ने अनुमान गर्ने बाटो खोलिदियो।

जोन डाल्टनले त्यस्ता वस्तु परमाणु हुन् भन्ने पत्ता लगाए । उनले भने, कुनै पनि तत्वलाई टुœयाउँदै जाँदा एउटा यस्तो विन्दुमा पुगेपछि टुक्रिन छोड्छ त्यो हो – परमाणु । अर्थात् तत्वको सबैभन्दा सानो रुप परमाणु हो । जस्तै हामीले देख्ने सुन सुनका असंख्य तत्वहरु मिलेर बनेको हुन्छ।

डाल्टनले परमाणु (एटम) नामाकरण गर्नुको पछाडि पनि यही अर्थ लुकेको छ । उनले ल्याटिन भाषाको एटमसबाट एटम नामाकरण गरेका थिए । ल्याटिन भाषामा एटमसको अर्थ हुन्छ टुंग्याउन नसकिने।

उनको सिंगो काम हाइड्रोजनको पारमाणविक भारमा आधारित थियो । डाल्टनको कामलाई तुरुन्तै स्विडिस रसायनशास्त्री ज्याकोब बर्जेलियसले ग्रहण गरे । अहिले रसायनशास्त्रमा प्रयोग हुने सुत्रमा लेख्ने तरिका उनै बर्जेलियसले निर्माण गरेका हुन् । पानीलाई H₂O, सल्फ्युरिक अम्ल (तेजाब)लाई H₂SO_4, खाने नुनलाई NaCl लेख्ने पद्धतिको विकास उनैले गरे।

अर्कोतर्फ बेलायतमा हम्फ्रे डेभीले विद्युत विच्छेदनमा काम गरिरहेका थिए । डेभीले म्याग्नेसियम, क्याल्सियम, स्ट्रोन्टियम, बेरियम, बोरोन जस्ता तत्व पत्ता लगाए । उनले के फेला पारे भने सोडियम र पोटासियमले उस्तै गुण देखाउँछन् । क्याल्सियम, स्ट्रोन्टियमको गुण उस्तै छ । सोडियम र पोटासियमको गुण उस्तै छ ।

सन् १८२९ मा जर्मन रसायनशास्त्री जोहान डोब्रेनियरले सल्फर, सेलेनियम र टेलुरियमको गुण उस्तै छ भन्ने पत्ता लगाए । उनले के पनि फेला पारे भने सोडियम, स्ट्रोन्टियम, ब्रोमिन र सेलेनियमलार्य पारमाणविक भारको आधारमा लहरै राख्ने हो भने बीचको तत्वको भार (पिण्ड) अरु तीनको भारको औसत हुन्छ । यो तथ्य रहस्यको पहिलो उद्घाटन थियो।

सन् १८६४ मा जोन न्युल्यान्ड्स भन्ने अर्का रसायनशास्त्रीले नयाँ तथ्य उद्घाटन गरे । उनले भने, संगीतको सारेगमपधनिसा जस्तै तत्वहरुलाई पनि एउटा शृंखलामा राख्न सकिन्छ । उनले पोटासियमदेखि ब्रोमिनसम्मका तत्वलाई यस्तै आधारमा राखे।

यसरी मेन्डेलिभले पेरियोडिक तालिका बनाउनुभन्दा पहिला एकसरो काम भइसकेको थियो । र, त्यो सबै काम पारमाणविक भारको आधारमा भएको थियो । त्यहीँ मियोलाई समातेका थिए मेन्डेलिभले।

पेरियोडिक तालिकाको जन्मकथा :
पश्चिमी सभ्यताको किनारा भनिने रुसका साइबेरियामा १८३४ फेब्रुअरी ८ मा जन्मिएका थिए मेन्डेलिभ । उनी आफ्ना आमाबाबुका एक दर्जनभन्दा बढी छोराछोरीमध्ये कान्छा थिए । बा हाइस्कुलका रिटायर्ड शिक्षक थिए जसको पेन्सनले ठूलो परिवारलाई खान लाउन पुग्दैनथ्यो । त्यसैले मेन्डेलिभकी आमाले आफ्नो दाइले चलाएको सानो कारखानामा म्यानेजरको काम गर्थिन्।

सन् १८४८ मा त्यो कारखाना जल्यो। त्यही वर्ष मेन्डेलिभका बाबुको पनि निधन भयो । त्यसको अर्को साल आमाले मेन्डेलिभ र उनका दाईलाई लिएर मस्को गइन् । त्यहाँ पनि मामाले उनीहरुलाई सहयोग गरे। सन् १८५० मा मेन्डेलिभ सेन्ट पिटर्सबर्ग विश्वविद्यालयमा भर्ना भए । त्यहाँका प्राध्यापक अलेक्जेण्डर भोस्क्रेन्स्कीले उनलाई रसायनशास्त्र प्रति चासो जगाइदिए।

सन् १८५६ मा उनले स्नातकोत्तर तहको अध्ययन पुरा गरे । त्यसपछि उनी जर्मनीको हेडेल्बर्ग विश्वविद्यालयमा पुगे । त्यहाँ केही समय विभिन्न अनुसन्धानमा सहभागी भए । सन् १८६० मा सोही विश्वविद्यालयमा भएको कार्लस्रुही सम्मेलनमा सहभागी भए । सो सम्मेलनमा इटालियाली रसायनशास्त्री स्टानिस्लाउ क्यान्निजारोले पहिलोपटक पारमाणविक भारको अवधारणा प्रस्तुत गरेका थिए।

सन् १८६१ मा मेन्डेलिभ सेन्ट पिटर्सबर्ग विश्वविद्यालयमा फर्किए । त्यहाँ उनले प्राध्यापन सँगसँगै रसायनशास्त्रका पाठ्यपुस्तक पनि लेख्न शुरु गरे । सन् १८६५ मा विद्यावारिधी पूरा गरेपछि सन् १८६७ मा उनलाई रसायनशास्त्रको प्राध्यापकको रुपमा नियुक्त गरियो । प्राध्यापक भएपछि पनि उनी पाठ्यपुस्तक लेखनमै व्यस्त भए । रुसी भाषमा गतिलो पाठ्यपुस्तक नभएकोमा उनको ठूलो गुनासो थियो।

सन् १८६९ को फेब्रुअरी १४ (रुसी पात्रो अनुसार, ग्रेगोरियन पात्रो अनुसार फेब्रुअरी २६)को दिन पनि उनी पाठ्यपुस्तक लेखिरहेथे । तर शुक्रबारको दिन थियो । उनलाई गाउँतिर जान थियो । त्यहाँ गएर उनले चिज निर्माणमा केही परिस्कार गर्न चाहन्थे।

गाउँमा हिँडिरहँदा पनि उनको दिमागमा भने तत्व र तिनका गुणहरु खेलिरहेथे । त्यहीँ बेलामा उनको दिमागमा क्लिक भयो । तत्वहरुलाई कतै उनीहरुको पारमाणविक भारको आधारमा मिलाउन सकिन्छ कि ?

उनले त्यतिबेलासम्म पत्ता लागेका ६३ वटा तत्वको बेग्लाबेग्लै कार्ड बनाए र तिनलाई एउटा क्रममा मिलाएर राख्ने प्रयत्न गरे। सन् १९०५ मा प्रकाशित ‘प्रिन्सिपल अफ् केमेस्ट्री’ (रसायनशास्त्रका सिद्धान्त) नामक किताबमा उनले पेरियोडिक तालिका बनाउँदाका अनुभव यसरी व्यक्त गरेका छन् –‘मैले भिन्दाभिन्दै कार्डमा हरेक तत्वका पारमाणविक भार, तिनका मुख्य गुण, मिल्दाजुल्दा अरु तत्वहरु लेखेँ । यी सबैलाई राखेर हेर्दा मैले तत्वहरुका गुण उनीहरुको पारमाणविक भारमा भर पर्ने फेला पारेँ ।’

यसरी एउटा यस्तो तालिकाको जन्म भयो जसले संसार नै निर्माण गर्ने तत्वहरुलाई समूहमा हेर्न सिकायो।

मेन्डेलिभले नदेखेको सत्य
रसायनशास्त्रको वर्तमान मञ्चबाट हेर्दा मेन्डेलिभको तालिकामा थुप्रै त्रुटी पाइन्छ। मुख्यतः यसमा हाइड्रोजनलाई सही स्थान दिइएको छैन । सबै तत्वका आइसोटोपलाई एकै ठाउँमा राखिएको छ । पारमाणविक संख्या एउटै तर पारमाणविक भार फरक भएका परमाणुलाई आइसोटोप भनिन्छ । हाइड्रोजनका तीनवटा आइसोटोप छन्। पारमाणविक भारको आधारमा वर्गीकरण गर्दा आउने समस्या नै यस्तै थियो।

मेन्डेलिभको पेरियोडिक तालिकाका यी त्रुटीलाई आधुनिक पेरियोडिक तालिकाले समाधान गरेको छ । त्यसको लागि आधुनिक पेरियोडिक तालिकाले पारमाणविक संख्यामा भर परेको छ । आधुनिक पेरियोडिक तालिको सिद्धान्त हो – तत्वहरुको भौतिक तथा रासायनिक गुणहरु उनीहरुको पारमाणविक संख्याको आधारमा दोहोरिन्छ।

यो निष्कर्षमा पुग्न रसायनशास्त्रले धेरै फड्को हाल्नुप-यो । यो नयाँ तालिका बन्नुभन्दा पहिला रेडियोधर्मी तत्व थाहा पाइयो। इलेक्ट्रोन, प्रोटोन, न्युट्रोनजस्ता उप–पारमाणविक (सब–एटोमिक) कणहरुबारे थाहा भयो। अनि सबैभन्दा ठूलो कुरा रासायनिक प्रतिक्रिया भनेको परमाणुका इलेक्ट्रोनहरु साटफेर हो भन्ने थाहा भयो । सारमा, २०औं शताब्दीको शुरुवातमा पत्ता लागेका नयाँ तथ्यहरुले आधुनिक पेरियोडिक तालिकाको जन्म गराए।

अवश्य पनि १९औं शताब्दीको कमजोरीलाई २०औं शताब्दीले सुधा-यो । तर बाटो त उतिबेलै खनिएको थियो। त्यो काम त्यही रुसी बुढोले गरेका थिए। आज त्यसको पनि डेढ सय वर्ष पुगेको छ। चियर्स पेरियोडिक टेबल !

जुम्ला- जुम्लामा अनशनरत डा. गोविन्द केसीको स्वासप्रश्वासमा गम्भिर समस्या भएको छ। आईतबार राति डा. केसीलाई असहज भएपछि उनले सहयोगका लागि चिकित्सकहरुलाई आग्रह गरेका थिए।

उपचारमा संलग्न चिकित्सकहरुका अनुसार डा. केसीको छातीमा असैह्य पीडा र स्वास प्रश्वासमा गाह्रो भएपछि उनी केहिबेर अत्तालिएका थिए। ‘आईतवार राती देखि उहाँको अवस्था धेरै गम्भिर बनेको छ,’उनका सहयोगी विसद दाहालले भने ‘उहाँलाई राती असैह्य पीडा भएपछि उहाँ आँफैले चिकित्सकको सहयोग माग्नु भएको थियो।’ चिकित्सकहरुका अनुसार डा. केसीको मुटुमा समस्या उत्पन्न भएको छ।

मुटुको चाल बढेको भन्दै चिकित्सकहरुले यसो हुनु मानव स्वास्थ्यमा खतरा भनेका छन्। रगतमा इईलेक्ट्रोलाईट्सहरुको घटबढले मुटुको चाल पनि अस्थिर रहने भन्दै चाल घटबढ भैरहँदा मुटु बन्द हुन सक्ने खतरा रहने चिकित्सकहरुको भनाई छ। यसैगरि औषधि लिन अस्वीकार गरेर डा. केसीको घाँटीमा देखिएको संक्रमण अर्को खतरा बनेको छ। यसैगरि डा. केसीको हात सुन्निएको छ। नशाको संक्रमणका कारण हात सुन्निएको चिकित्सकहरुले बताएका छन्। डा. केसीको स्वास्थ्य अवस्था जटिल बन्दै गएका कारण उनलाई जतिबेलै आईसियुको आवश्यकता पर्ने देखिन्छ। तर उनी अनशनरत कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा आईसियुको सुविधा छैन।

नवलपरासी – वैदेशिक रोजगारीका लागि कतार पुगेर फर्केका पूर्वी नवलपरासीको मध्यबिन्दु नगरपालिका–१५ प्रसौनीका २५ वर्षीय गोविन्द घिमिरे नेपाल उत्रिएपछि सम्पर्कविहीन भएका छन्।

कतारबाट गत फागुन ११ गते हिमालय एयरलाइन्सको जहाजबाट काठमाडौँ विमानस्थलमा उत्रिएका घिमिरे अहिले एक महिनासम्म पनि परिवारको सम्पर्कमा नआएको परिवारिक स्रोतले जनाएको छ।

घिमिरे एउटै कम्पनीमा काम गर्ने सर्लाहीका साथी सोनेलाल दाससँग काठमाडौँसम्म आएको घिमिरेका बुबा मोहोनीलालले बताए। उनले तीन वर्षदेखि कमाएको रकम एकमुष्ट बोकेर फर्किएका थिए।

चार वर्षअघि वैदेशिक रोजगारीका लागि कतार गएका घिमिरे कतारको अल बैयाद कम्पनीमा काम गर्थे। कम्पनीमा रहँदासमेत घिमिरे परिवारको सम्पर्कमा आएका थिएनन्।

रोजगारीमा रहँदा सम्पर्कमा नआएपछि परिवारले खोजी गर्दै कम्पनीमा सम्पर्क गरेको र कम्पनीले परिवारको आग्रहमा घर पठाएको घिमिरेका बुुबाले जानकारी दिए। घिमिरे कतारबाट नेपाल आएको १३ दिनपछि मात्र परिवारले उनी नेपाल आएको जानकारी पाएका थिए।

छोरो लामो समयसम्म घर नआएपछि कम्पनीमा सम्पर्क गर्दा नेपाल फर्किएको जानकारी पाएपछि कम्पनीले उपलब्ध गराएको पासपोर्ट, हवाई टिकटको प्रतिलिपी लिएर विमानस्थल पुगेर सिसिटिभी फुटेज हेर्दा छोरो नेपाल आएको र साथीको बीचमा ठूलो लगेज घिसार्दै बाहिर निस्केको देखिएको मोहोनीलालले बताए।

बाबु मोहोनीलालले छोराले रकम नेपाल नपठाइ एकैपटक बोकेर आउँदा समस्यामा परेको हुनसक्ने अनुमान गर्नुभएको छ। मेरो छोरालाई सँगै आउने साथीहरुले अपहरण गरेको आशंका छ घिमिरेले भने। उसलाई साथीले नै अपहरण गरेको हुनसक्ने भन्दै प्रहरीमा निवेदन दिएको मोहोनीलालले बताए।

उनी नेपाल उत्रिएर पनि घर नपुगेपछि परिवारले खोजीका लागि अरुणखोला र चोरमारा प्रहरी चौकीमा खोजीका लागि निवेदन दिएका छन्। तर त्यहाँबाट खासै कुनै उपलब्धि नभएपछि परिवारले काठमाडौँ गएर गौशालामा प्रहरीलाई निवेदन दिएका छन्। रासस

उपत्यकाभित्र सवारी साधन चलाउनेले सबैभन्दा बढी कुन ट्राफिक नियम मिच्लान् ? तपाईंको अनुमान मापसे (मादक पदार्थ सेवन गरेर सवारी चलाउनु) हुन सक्छ।

त्यसो हो भने तपाईं गलत हुनुहुन्छ। महानगरीय ट्राफिक प्रहरी महाशाखाको तथ्यांक अनुसार उपत्यकामा सबैभन्दा धेरै उल्लङ्घन हुने ट्राफिक नियम लेन मिच्नु हो।

चालू आर्थिक वर्षको १० महिनामा उपत्यकाभित्र लेन मिचेर १ लाख १० हजार १ सय ८१ जना सवारी चालक कारवाहीमा परेका छन्। महाशाखाका अनुसार हरेक महिना करिब १० हजार चालकले यो नियम मिचेर कारबाही भोगेका छन्।

लेन मिच्नेपछि लापरवाही गरेर सवारी चलाउने चालक उपत्यकामा धेरै छन् । १० महिनामा लापरवाही गरेर सवारी चलाउने ६९ हजार ७ सय ६९ जना कारबाहीमा परे । उपत्यकामा हरेक वर्ष सवारी दुर्घटना र त्यसबाट हुने मृत्यु बढ्दो छ ।

महाशाखाका अनुसार लेन मिच्ने र लापरवाही गर्नेपछि लाइसेन्स र ब्लु बुक नबोकी चलाउने, पार्किङ निषेध गरिएका क्षेत्रमा पार्किङ गर्ने, लाइसेन्स नलिने, मापसे गरेर सवारी चलाउने, ट्राफिक संकेत उल्लंघन गर्ने, बिग्रिएका सवारी चलाउने, छतमा यात्रु बोक्ने, वान–वेमा चलाउने, बढी भाडा लिनेलगायत नियम धेरै मिचिन्छन् ।

महाशाखा प्रमुख डिआइजी मिङमार लामा सवारी चालकलाई नियम थाहा नहुँदा समस्या भएको बताउँछन्। ‘अधिकांश सवारी चालकले ट्राफिक नियम नै जान्दैनन्, त्यसले नियम मिच्नेको संख्या बढी देखिन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘अहिले मापसे गर्ने सवारी चालक संख्या भने घटिरहेको छ।’

ट्राफिक इन्जियिर आशिष गजुरेल नियम मिच्नेलाई कारबाही र जरिवाना गरेर मात्रै सुधार्न नसकिने बताउँछन् । ‘सवारी चालकको व्यवहार नै परिर्वतन नगरेसम्म सुधार्न सकिने रहेनछ,’ उनी भन्छन्, ‘विद्यालय तहमा ट्राफिक जनचेतनासम्बन्धी पाठ समावेश गरेर सानैदेखि नियम सिकाउनु पर्छ ।’

उनी ट्राफिक नियमबारे चेतना जगाउन सरकारले ध्यान दिनुपर्ने बताउँछन् । ‘पूर्वाधार बनाएर ट्राफिक जनचेतनासम्बन्धी कार्यक्रम गर्न जरुरी भइसक्यो,’ उनी भन्छन्, ‘जरिवाना र कारबाहीले व्यवहार परिर्वतन हुन सकेन ।’

लामा पनि जनचेतनाका लागि पर्याप्त बजेट नभएको र त्यसका लागि नयाँ तरिका अपनाउनुपर्ने बताउँछन्। विद्यालयको पाठ्यक्रममा नै नियम राख्दा त्यसले भविष्यलाई समेत फाइदा पुग्ने उनको धारणा छ।

नियम मिच्नेलाई ट्राफिकले कसुर हेरी ५ सयदेखि एक हजार पाँच सय रूपैयाँ जरिवाना गर्दै आएको छ।

काठमाडौं—काठमाडौँ र तराई मधेस जोड्ने दू्रत मार्ग (फास्ट ट्र्याक) निर्माणका सम्बन्धमा सुझाव दिन गठित उच्चस्तरीय समितिले सोमबार प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई आफ्नो प्रतिवेदन बुझाएको छ।

डिपिआरका लागि सो कम्पनीले रु ३८ करोड भारु माग गरेको छ। त्यसमा संवाद गरेर कम मूल्यमा पनि लिन सकिने संयोजक डा.श्रेष्ठले बताए

राष्ट्रिय योजना आयोगका उपाध्यक्ष डा.मीनबहादुर श्रेष्ठ संयोजक रहेको समितिले सो प्रतिवेदन प्रधानमन्त्रीलाई बुझाएको हो। सो मार्ग निर्माण नेपाल सरकार स्वयम्ले बनाउने घोषणा भइसकेको सन्दर्भमा विगतमा भारतीय कम्पनीले तयार गरेको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) केही मूल्यमा किनेर आन्तरिक स्रोत जुटाई छिटो निर्माण कार्य आरम्भ गर्न सुझाव दिइएको छ।

विकास समिति वा कम्पनीको ढाँचाको कार्यालय स्थापना गरी तत्काल कार्य आरम्भ गरी आगामी पाँच वर्षभित्र आयोजना पूरा गर्न सकिने सुझाव दिइएको छ।

करिब रु सवा खर्ब लाग्ने सो आयोजनाका लागि चालु आर्थिक वर्षका सरकारले रु दश अर्ब विनियोजन गरेको छ। डिपिआरका लागि सो कम्पनीले रु ३८ करोड भारु माग गरेको थियो। त्यसमा संवाद गरेर कम मूल्यमा पनि लिन सकिने संयोजक डा.श्रेष्ठले बताए। उक्त कम्पनीसँगका सम्झौता रद्द भइसकेको छ ।

प्रधानमन्त्री दाहालले सो प्रतिवेदन भौतिक पूर्वाधार तथा यातायतमन्त्री रमेश लेखकलाई हस्तान्तरण गरेका छन्। लामो समयदेखि बहसको विषय बनेको सो आयोजनासम्बन्धी सुझाव प्रतिवेदन तत्काल कार्यान्वयन गर्ने दाहालले बताए। नेपाल सरकारले नै बनाउने भन्ने बारेमा अब कुनै अन्यौल नरहेको जनाउँदै उनले आगामी कामलाई व्यवस्थित गर्न मार्गप्रशस्त भएको उल्लेख गरे।

उनले यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिई छिटो निर्णयमा पुगिने जनाउँदै उनले द्रुतमार्ग निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलसँग पनि अन्तरसम्बन्ध भएकाले यसलाई महत्व दिइने बताए। काठमाडौँबाट एक सय ५९ किलोमिटर दूरी हुने सो मार्गमा नेपाली सेनाले चार वर्षअघि ट्र्याक खोलिसकेको छ।

गत पुस ७ गते सरकारले फास्ट ट्र्याक निर्माण सम्भाव्यताको अध्ययन गरी सुझाव दिन टोली गठन गरेको थियो।

प्रतिवेदन बुझ्दै प्रधानमन्त्री दाहाल (तल)

काठमाडौं– यम बुद्ध युवाबीच लोकप्रिय र्‍यापर थिए। उनको शवमा अन्तिम श्रद्धाञ्जलि दिन शनिबार साँझ प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा भेला हुने उमेर समूहमा पनि युवाकै बर्चश्व देखियो।

उनको भौतिक शरीरमा श्रद्धाका दुई थुँगा फूल चढाउन राजधानी बाहेक झापा, बुटवल र पोखरादेखि शुभचिन्ततकहरु काठमाडौं आएका भेटिए।

‘उहाँको गीतको प्रभाव मेरो जीवनमा निकै परेको छ। त्यसैले यम दाईलाई अन्तिम पटक श्रद्धाञ्जलि दिन बुटवलदेखि साथीहरु मिलेर आइपुगेका हौं,’ झन्डै ३ सय किलोमिटर टाढा बुटवलदेखि आएका एक जना फ्यान रितेश श्रेष्ठले भने। यम बुद्धको आग्रह अनुसार उनले बुटवलमा ‘खतरा’को प्रमोशनको लागि कन्सर्ट गर्ने तयारी समेत गरिरहेका थिए।

शनिबार साँझ धेरै युवाहरुसँगै उनले पनि प्रतिष्ठान परिसरमा भने, 'र्‍यापर यम बुद्ध अमर रहून्।'

यम बुद्धसँगै सांगीतिक यात्रा सुरु गरेका र्‍यापर हाकिम पछिल्लो पटक ‘खतरा’ एल्बमलाई कुराकानी भएको सम्झन्छन्। ‘एल्बम प्रमोशनको तयारीको लागि कुराकानी भइरहेको थियो। नयाँ शैलीले एल्बम रिलिज गर्ने सोचमा उनी थिए। एक्कासी यस्तो खबर आउँदा आश्चर्य लागेको छ,’उनले भने।

उनलाई श्रद्धाञ्जलि दिन राप्रपाका अध्यक्ष कमल थापा, हेमन्त राना, गौरव पहारी, सन्दिप विश्वकर्मा, निर्णय श्रेष्ठ, मनोज आरसी, खुश्वु ओली प्रतिष्ठान पुगेका थिए।

श्रीमती सहित लन्डनमा बस्दै आएका उनले गत माघ १ मा आत्महत्या गरेका थिए। लन्डनस्थित घरको बाथरुममा झुण्डिएको अवस्थामा उनको शव भेटिएको थियो। उनको अन्त्येष्टि आजै पशुपति आर्यघाटमा गरिएको छ। कान्छा हजुरबुबा हरि अधिकारीले पार्थिक शरीरमा दागबत्ती दिने जानकारी अभिनेता रेश मरहठ्ठाले दिए।

झण्डै एक घण्टाको श्रद्धाञ्जलि सभामा सहभागि हुन पुगेका यम बुद्धका बुबा अम्बिकाप्रसाद अधिकारी, आमा लगायत परिवारका सदस्यहरु भावविह्वल थिए।

नयाँ एल्बम ‘खतरा’ सार्वजनिक गर्ने तर्खरमा रहेका २९ वर्षीय यम बुद्धले पश्चिमेली देशमा लोकप्रिय अन्डरग्राउन्ड र्‍यापलाई सर्वप्रथम नेपालमा भित्र्याएपछि 'नेपहप’ युवामाझ लोकप्रिय बन्दै गएको छ। सन् २०१३ मा विवाह गरेका उनको एकादेश, पागलपन, कोही, आमा, र यो प्रशंसा लगायत गीत चर्चित छन्।

तस्बिर/ भिडियो: प्रबिन कोइराला

जाजरकोट– प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले वैशाखको अन्तिम साता स्थानीय तहको निर्वाचन गर्ने तयारी भइरहेको बताएका छन्।

प्रेस सेन्टर नेपाल प्रदेश नं ६ ले मंगलबार सुर्खेतमा आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा उनले भने– “स्थानीय तहको निर्वाचनपछि मात्र संविधान पूर्णरुपमा कार्यान्वयनमा आउने भएकाले सरकार स्थानीय तहकै निर्वाचन गराउने तयारीमा लागेको छ।”

प्रधानमन्त्रीले मधेसी, थारु, जनजातिलगायत पछाडि पारिएका समुदायको भावनालाई संविधानमा लिपिबद्ध गर्न आफूले व्यवस्थापिका–संसद्मा संविधान संशोधन विधेयक दर्ता गराएको स्पष्ट पार्दै नेकपा (एमाले) लाई संसद् अवरुद्ध गर्नुभन्दा संसद्मा दर्ता भएको संशोधन विधेयक फेल गराएर अघि बढ्न चुनौती दिए।

सो अवसरमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले सुर्खेतका बाढीपीडितको सहयोगका लागि मन्त्रिपरिषद्बाट काम अगाडि बढिसकेको बताए। रासस

काठमाडौं– कर्मचारीको कार्यसम्पादन प्रभाबकारी नभएको गुनासो आएपछि आपूर्ति मन्त्रालयले आज माताहतका निकायको छड्के अनुगमन गरेको छ । अनुगमनमा करिब १ सय कर्मचारी अनुपस्थित भेटिएका थिए ।

मन्त्रालय, उपभोक्ता हित तथा आपूर्ति व्यवस्था विभाग, नेपाल आयल निगम, खाद्य संस्थान, साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनमा अनुगमन गरेको थियो । करिब सवा १० पछि गरिएको अनुगमनमा उप—सचिब, निर्देशकसहित अधिकांश तल्लो तहका कर्मचारी नभेटिएको प्रवक्ता सुर्य श्रेष्ठले बताए । ‘समयमा उपस्थित भएर सेवा नदिएको गुनासो आएपछि अनुगमन गरेका हौं,’ श्रेष्ठले भने, ‘बिना जानकारी कार्यालयमा उपस्थित नहुने कर्मचारीलाई कारबाही गर्छौं ।’

रौतहट— संघीय समाजवादी फोरम नेपालका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले संविधान संशोधनमार्फत् मधेसी, मुस्लिम, थारु, आदिवासी, जनजातिका माग सम्बोधन नगरे चुनाब हुन नदिने चेतावनी दिएका छन्।

‘संविधान संशोधनबाट समाधान ननिकालिए कुनै पनि निर्वाचन हुन दिँदैनौं। मुलुक बचाउन संविधान संशोधन आवश्यक छ’

फोरमको रौतहट जिल्ला समितिले सदरमुकाम गौरमा बिहीबार आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै नेता यादवले वर्तमान सरकारले संविधान संशोधन गरेर मुलुकमा उत्पन्न जटिल समस्याको समाधान नगरे देश ठूलो राजनीतिक संकटमा फस्ने चेतावनी दिए।

सरकारलाई समर्थन गर्दाका बखत माओवादी—कांग्रेस गठबन्धनसँग भएको तीन बुँदे सम्झौता पालना गर्दै संविधान संशोधन हुनुपर्नेमा उनले जोड दिए।

‘संविधान संशोधनबाट समाधान ननिकालिए कुनै पनि निर्वाचन हुन दिँदैनौं। मुलुक बचाउन संविधान संशोधन आवश्यक छ’, उनले भने। विगतमा पनि कैयौं संविधान संशोधन भए पनि ती अपूर्ण रहेको उनको भनाइ थियो।

संविधान संशोधन गरेर संघिय गठबन्धनले उठाएका मागहरु पुरा नगरेसम्म देशमा कुनै किसीमको निर्वाचन नहुने र संविधान पनि कुनै हालतमा कार्यान्वयन हुन नदिने उनको भनाइ थियो।

महाअभियोगबारे छलफल गर्न सकिन्छ
मधेसी मोर्चाका शक्तिशाली नेता यादबले अख्तियार प्रमुख लोकमानसिंह कार्कीमाथि संसदमा दर्ता भएको महाअभियोग प्रस्तावबारे कुनै दलका नेताले आधिकारिक रुपमा आफूसँग छलफल नगरेको बताए। ‘कसले किन महाअभियोग लगाउन खोजेका हुन् मलाई थाहा छैन तर आधिकारिक रुपमा कुरा आए महाअभियोगबारे छलफल गर्न तयार छौं’, उनले भने।

काठमाडौं– नेपालमा १३ औं अन्तर्राष्ट्रिय ‘क्वाजीक्रिस्टल’ आइसीक्यु–१३) सम्मेलन आयोजना हुने भएको छ। असाेज २ गतेदेखि ८ सम्म काभ्रेको धुलिखेलमा सञ्चालन हुने सम्मेलनमा ‘क्वाजीक्रिस्टल’ (विशेष किसिमको ठोस पदार्थ) पत्ता लगाउने नोबल पुरस्कार विजेता प्राध्यापक ड्यानिल सेफ्टमेन उपस्थित हुने आयोजकले जनाएको छ ।

‘क्वाजीक्रिस्टल’ पत्ता लगाउने नोबल पुरस्कार विजेता प्राध्यापक ड्यानिल सेफ्टमेनलगायत विश्वका १५० वैज्ञानिक भेला हुँदै

नेपाल, भारत, युरोप र अमेरिकाका करिब १ सय ५० वैज्ञानिक उपस्थिति हुने सम्मेलनका अध्यक्ष डा. हेमराज शर्माले जानकारी दिए । ‘६ दिनसम्म चल्ने सम्मेलनमा तीन वर्षदेखि हालसम्म उक्त क्षेत्रमा वैज्ञानिकले गरेका कामको लिखित तथा मौखिक प्रस्तुति हुनेछ,’ उनले भने‚ ‘भविष्यमा ‘क्वाजीक्रिस्टल’को क्षेत्रमा गरिने कामको बारेमा पनि सम्मेलनबाटै थाहा हुनेछ।’

नौ वर्षदेखि लिभरपुल विश्वविद्यालय, भौतिकशास्त्र विभागमा सहप्राध्यापक डा. शर्माले आफूले अध्ययन–अनुसन्धान गरेको विषयमा केही गरौं भन्ने उद्दश्यले नेपालमा सम्मेलन आयोजनाका लागि तीन वर्षअघि आवेदन दिएका थिए। सोहीअनुसार सम्मेलनको सल्लाहकार समितिले नेपालमा ‘आइसिक्यु–१३’ आयोजना गर्ने निर्णय गरेको थियो।

स्वदेशी तथा विदेशी नेपाली वैज्ञानिकका लागि तीन वर्षभित्र पदार्थ विज्ञानको क्षेत्रमा अनुसन्धान गर्ने वातावरण बनाउन लागिपरेको डा. शर्माले जनाए। त्यो हुन सकेमा विदेशी संघसंस्था खोजिरहनुपर्ने अवस्था नआउने उनको भनाइ छ।

विश्वका सयौं विश्वविद्यालयमा नेपाली वैज्ञानिकको जमात छ। ‘उनीहरूले नेपालका लागि अनुसन्धानमा सहयोग गर्ने वातावरण बनाउन छलफल चलाउनेछौं। त्यसका लागि ‘नेपाल साइन्स फाउन्डेसन’ बनाएर काम गर्न लागिरहेका छौं,’ उनले भने।

६ दिनसम्म चल्ने सम्मेलनमा भौतिकशास्त्री‚ रसायनशास्त्रीका साथै पदार्थविज्ञान तथा गणितमा काम गरिरहेका वैज्ञानिक सहभागी रहने
आयोजकले जनाएका छन्।

वीरगन्ज– आन्दोलन स्थगित गरी संविधान संसोधनमार्फत मधेशको माग सम्बोधन गराउन नेकपा माओवादी केन्द्र र नेपाली काँग्रेस नेतृत्वको सरकारलाई समर्थन गरेको संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेशी मोर्चाका नेताहरुले माग पूरा नभए सरकारविरुद्ध उत्रने चेतावनी दिएका छन्।

मोर्चाले शनिवार वीरगन्जमा आयोजना गरेको अन्तरक्रिया कार्यक्रममा मोर्चामा आबद्ध दलका स्थानीय नेताहरुले संबिधानभित्र मधेश आन्दोलनले उठान गरेको मुद्दा समेट्न प्रमुख राजनीतिक दलहरु अहिले पनि सकारात्मक नदेखिएको आरोप लगाउँदै आन्दोलन आफूहरुको बाध्यता भएको बताए।

‘सरकारको नेतृत्वमा रहेका दलहरुले प्रतिबद्धता अनुरुप संसोधन प्रस्ताव सरकारमार्फत नल्याए, हामी आन्दोलनमा जानुको विकल्प छैन,’ कार्यक्रममा संघीय समाजवादी फोरम नेपालका पर्सा जिल्ला अध्यक्ष प्रदीप यादवले भने, ‘संशोधन प्रस्ताव आएपछि संविधनलाई मधेशी, जनजाती, उत्पीडित वर्ग र सबै नेपालीको साझा बनाउन राजनीतिक दलहरुले जिम्मेवार हुनु पर्ने आजको आवश्यकता हो।’ मधेश आन्दोलनको पर्सा, वीरगन्जस्थित जनपरिचालन समिसितका संयोजक रहेका उनले संविधान संसोधनको प्रस्तावमा साथ नदिने दलविरुद्ध जनता उत्रिनेसमेत चेतावनी दिए।

कार्यक्रममा अधिवक्ता दिपेन्द्र झाले मधेशमा प्रान्तीय राजधानी र उच्च अदालत काँहा राख्नेजस्ता विषयहरु ल्याएर नेकपा एमालेले संघीयताविरुद्ध षडयन्त्र गर्न लागेको आरोप लगाए। प्रदेशको संरचना बनेपछि मधेशका जनताले राजधानी आफै टुंगो लगाउने उनको धारणा थियो। उनले गाउँपालिका, नगरपालिकाजस्ता स्थानीय निकायमा र संसदको क्षेत्र निर्धारणमा विभेद गर्न लागिएको समेत आरोप लगाए। कार्यक्रममा पर्सास्थित मधेशवादी दलका नेता कार्यकर्ताहरुको उपस्थिति थियो।

काठमाडौं– दुई टर्किका नागरिक त्रिभुवन अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलबाट पक्राउ परेका छन्। नेपालबाट अवैध रुपमा दुर्लभ जरायोको सिङ तस्करी गर्दै रहेको अवस्थामा दुबैजना पक्राउ परेका हुन्।

विमान सुरक्षा गार्डले टर्किस एयरलाईन्सको उडान नम्बर टिके ७२७ बाट काठमाण्डौंदेखि स्तानबुल जान लागेका दुबै बिमान स्थलको डिपाचर होल्ड ब्यागेज चेकिङकाक्रममा पक्राउ परेका हुन्। प्रहरीले चेकिङको १ नम्बर एक्स रे मेशिनमा दुबैको झोलामा केही शकांस्पद वस्तु देखिएपछि दुबैलाई नियन्त्रणमा लिएर खोजतलास गरेको हो।

विमानस्थल सुरक्षा गार्ड प्रमुख डिआईजी गोविन्द निरौलाले राहदानी नम्बर यु ०२२७९७९१ बाहक महरम मुर्जा र यु ०२२९०१९५ बाहक कावुल जाक्सी मुर्जा पक्राउ परेको जानकारी दिए। उनले पक्राउ परेका दुबैलाई शुक्रबार नै थप कारवाहीका लागि जिल्ला वन कार्यालय काठमाडौंमा बुझाएको बताए।

प्रहरीका अनुसार महरम मुर्जाको रातो रङ्गको लगेजबाट जरायोको सिङ २ थान र कावुल जाक्सी मुर्जाको लगेजबाट अर्को एकथान जरायोको सिङ फेला परेको हो।

काठमाडौँ– अधिकांश सञ्चार प्रतिष्ठानमा श्रमजीवी पत्रकार ऐनले निर्दिष्ट गरेका श्रमजीवी पत्रकार, कर्मचारी, कामदारको सेवा, सर्त र सुविधा कार्यान्वयन अवस्था कमजोर रहेको पाइएको छ।

नेपाल पत्रकार महासङ्घ केन्द्रीय समितिको आयोजनामा काठमाडौँ उपत्यकास्थित जिल्ला र प्रतिष्ठान शाखा तथा एसोसियट संस्थाका पदाधिकारीको आज सम्पन्न भेलाले गत साउन १ गतेदेखि लागू भएको न्यूनतम पारिश्रमिकको कार्यान्वयनमा पनि प्रायः सबै सञ्चार प्रतिष्ठान व्यवस्थापनले अटेर गरेको ठहरसमेत गरेको छ।

श्रमजीवी पत्रकार ऐनले तोकेका सेवा, सर्त, सुविधा एवम् नेपाल राजपत्रमा प्रकाशन गरी लागू गरिएको न्यूनतम पारिश्रमिक र सो अनुसार सबै तहमा पारिश्रमिक समायोजन गरी तत्काल कार्यान्वयन गर्न महासङ्घका सवै शाखा तथा एसोसियट संस्थाले सम्बन्धित सञ्चार प्रतिष्ठानमा लिखित आग्रह सहित संवाद अघि बढाउने निष्कर्ष भेलाले निकालेको महासङ्घका महासचिव उजीर मगरद्वारा जारी विज्ञप्तिमा जनाइएको छ ।
भेलाले सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालय, प्रेस रजिस्ट्रारको कार्यालय, न्यूनतम पारिश्रमिक निर्धारण समिति र पत्रकार महासङ्घका साथै मिडिया व्यवस्थापन सम्बद्ध संस्थाका प्रतिनिधि सहितको अनुगमन समिति बनाई श्रमजीवी पत्रकार ऐन र न्यूनतम पारिश्रमिक कार्यान्वयनको अवस्था एवम् सञ्चारगृहमा रहेका समस्याको सन्दर्भमा सबै राष्ट्रिय मिडियामा तत्काल अनुगमन गरी समस्या समाधानको सामूहिक पहलका लागि आग्रह गर्ने निर्णय गरेको छ। रासस

डोटी– सुदूरपश्चिम पृतना हेर्डक्वार्टरमा कार्यरत हबल्दार गणेशबहादुर घरमा नआएको २४ दिन भयो। परिवार स्रोतका अनुसार फोनमा पनि सम्पर्क नभएको शुक्रबार १९ दिन पुगिसक्यो। यसरी सम्पर्कमै नआउँदा उनको परिवार चिन्तित बनेको छ।

दिपायल सिलगढी नगरपालिका–७, कुमालिकोटमा रहेको घरमा बिहीबार राति अकस्मात सेना र प्रहरीको टोली आएर खानतलासी गरेपछि परिवार झनै आतंकित बनेको छ। ‘खै, हतियार हराएको र त्यसका अनुसन्धानका लागि थुनामा राखेको भन्ने सुनिन्छ,’ कठायतकी श्रीमती उत्तमा कठायतले भनीन्, ‘थुनामा कुटपिट र यातना दिएको भन्ने पनि सुनिन्छ। यस्ता कुराले सुर्ता लागिरहन्छ। घरमा पनि आउन थाले अब त डर लाग्न थाल्यो।’

उनको घरमा श्रीमती उत्तमा, उत्तमाकी भाउजु चन्द्रा साउद र ४ जना बालबालिका मात्रै छन्। त्यही अबस्थामा अबेर राति आएका सेनाप्रहरीले घर खानतलासी गर्दा आफन्तसमेत बोलाउन नदिएको परिवार स्रोतले बतायो। ‘त्यसमा १८÷२० जना सैनिक र ४ जना पुलिस थिए। पुलिसमध्ये एक महिला थिई,’ उत्तमाकी भाउजु चन्द्राले भनिन्, ‘सिधै गेटभित्र पसेर खोतलखातल पार्न थालिहाले। केही आफन्त बोलाउँछु त्यसपछि गर्नुहोला भन्दा पनि मानेनन्।’

उल्टै ‘धेरै हल्लाखल्ला नगर्नुस् । अरुलाई थाहा दिने काम नगरेकै राम्रो । त्यसैले धेरै हल्ला नहोस् भनेर राति आएका हौ’ भनेको कठायतकी श्रीमती उत्तमाले बताइन्। ‘ओछ्यानमा सुतेका बच्चाहरुलाई समेत जड्याम–जुडुम उठाएर ओछ्यान खानतलासी गरे,’ उनले भनिन्। अन्तमा उनलाई एक पत्रमा दस्तखत् गराएर गएको उनले बताइन्। घरभित्रका सबै सामान खोतल–खातल पारेपछि बाहिर राखेको बालुवापनि उधिनेर हेरेका थिए।

अन्तमा जानेबेला सो टोलीले ‘सफाइको प्रमाणपत्र’ कठायत पत्नी उत्तमालाई दस्तखत गराइ थमाएर गएको थियो। त्यो पत्रमा लेखिएको छ– ‘बिशेष कारणबस मेरो आफ्नै रोहवरमा खानतलासी भएको र खानतलासी पश्चात मेरो सम्पूर्ण सर–सामानहरु सावुत हालतमा रहेको छ। खानतलासी टोलीले कुनै हानी÷नोक्सानी वा क्षती नपु¥याएको भनी यो सफाई पत्रमा हस्ताक्षर गर्दछु। पछि कुनै किसिमको उजुर÷बाजुर गर्ने छैन गरेमा यसै पत्रका आधारमा उजुर खारेज हुने छ।’

त्यस पत्रमा जसमा खानटलासीमा खटिने अधिकारीका रुपमा गरुण दल गणका सह–सेनानी प्रेम बोगटीले दस्तखत गरेका छन्। टोली गएपछि आफूहरु रातभर सुत्न नसकेको परिवारका सदस्यहरुले बताए।

फेरि शुक्रबार बिहानै ‘अर्को किसिमको हल्ला’ बाहिर आउन थाल्यो। जसले कठायत परिवार थप तनावमा पा¥यो। पुरै गाउँभरीका मान्छे उनको घरमा थुप्रिए। ‘एक महिना हुन लागिसक्यो। न त, भेट गर्न पाइन्छ, न कुरा गर्न नै,’ कठायत पत्नी उत्तमाले भनीन्, ‘उल्टै अनेक किसिमका हल्ला आउँछन्। कसरी मन बुझाउनू।’

त्यसपछि कठायत परिवार भेट्न पाइने झिनो आशा बोकेर पृतना हेडक्वार्टरको गेटमा पुग्यो। गेटमा नायक राजेन्द्र केसीलगायतका सैनिक कर्मचारीहरु थिए। नायक केसीले ‘बुझ्छु’ भनेर प्रतिक्रिया दिए। केही समय कुरेपछि कठायत परिवार सामु आएर ‘माथिको आदेश आज नमिल्ने भन्ने आयो’ प्रतिक्रिया दिए।

त्यसपछि एकपटक श्रीमतीलाई ‘आधा मिनेट मात्रै फोनमा कुरा गर्नदिन’ भनेर कठायत परिवारले अनुनय गरे। त्यो पनि ‘माथिको आदेश’बाटै ईन्कार भयो। कठायत पत्नी उत्तमाले २२÷२३ दिनदेखि सम्पर्कै नभएको दुखेसो सुनाउँदै पीडा पोख्न थालिन्। त्यसमा नायक केसीले सबैको यस्तै अबस्था रहेको प्रतिक्रिया दिए। आफूले पनि आफ्नो घर रामेछापमा फोन सम्पर्क गर्न नपाएको भन्दै ‘केही समयमा सबै ठिक हुन्छ। अनि घर आउनुहुन्छ,’ भनेर ढाढस दिएर फर्काए।

कठायत परिवारजस्तै अबस्था अन्य सैनिक परिवारहरुको पनि छ। हतियार गायब भएको दिन (साउन २१) गतेदेखि पृतनाभित्र रहेका गरुणदल गण, हवाई सुरक्षा ब्याट्रि र पृतनाको कोतखानामा कार्यरत सैनिक जवानहरुलाई कडा निगरानीमा राखिएको छ। उनीहरुसँग त्यही दिनदेखि सम्पर्क हुन नसकेको र भेट्न पनि नदिइएको सैनिकका परिवारहरुले जनाएका छन्। तर, ती परिवारहरुको अबस्था ‘आतंकित’ देखिन्छ। उनीहरु सम्पर्क नभएको कुरासमेत खोल्न डराइरहेका छन्। ‘कतै पत्रकारलाई यो कुरा भन्यो भनेर उल्टै झन् पीडा दिन सक्छन्। जागिर चट् गरिदिन सक्छन्,’ थुनामै रहेका एक सैनिकका दाईले भने, ‘उसै त, पीडा छ। केही गरी बोलेको भरमा झन् पीडा दिए के गर्नेरु त्यसैले मेरा भाईको बारेमा केही नलेखिदिनुहोला।’ ती दाई ‘भाईलाई भेट्न पाईन्छ की भनेर पृतनाको गेटसम्म पुगेका थिए । तर, ‘माथिकै आदेश’ अनुसार भेट्न पाएनन्।

त्यस्तै पीडा एक अर्को सैनिक परिवारको पनि छानविनका लागि निगरानीमा राखिएको भनिएका ती सैनिकको श्रीमतीसँग कुराकानी गर्न खोज्दा कुरै गर्न मानिन् । जवाफमा ‘तपाईसँग कुरा गरे उल्टै फसाद हुनसक्छ । के गरौं भनेर प्रतिक्रिया दिइन्।

यसअघि हतियार गायब प्रकरणपछि निगरानीमै रहेका कञ्चनपुर पिपरैयाका सैनिक हबल्दार दीपकबहादुर खड्काको गोली लागि मृत्यू भएको थियो । उनले आफैले गोली हानेर आत्महत्या गरेको सुरक्षा निकायहरुले बताइरहेका छन्। उनको शवमा निलडामहरु पनि देखिएको परिवार स्रोतले जनाएको छ। यससँगै निगरानीमा रहेका भनीएका सैनिक कर्मचारीहरुलाई ब्यापक यातना दिईएको स्रोतले जनाएको छ।

नेपाली सेनाको पृतनाबाट भएका यी घटनाहरुले मानवअधिकारको चरम उलङ्घन भएको र हालसम्म मानव अधिकारबादी संघसंस्थाहरुले पनि कुनै ध्यान नदिएको आरोप पीडित पक्षको छ।

यसै बिषयमा मानवअधिकारबादी संस्था अनौपचारीक क्षेत्र सेवा केन्द्र९ईन्सेक० क्षेत्रीय प्रमूख खड्कराज जोशीले जस्तोसुकै कानुनले, जस्तोसुकै अपराध गरेका मानिसहरुलाई पनि परिवारको सूचनाभन्दा बाहिर राख्न नमिल्ने बताए।

‘सैनिक ऐन, प्र्रहरी ऐन जेसुकै भए पनि परिवारसँग सूचनाभन्दा बाहिर राख्न पाईंदैन। यदि राखिएको छ, भने त्यो मानवअधिकारको गम्भीर उलंघन हो,’ उनले भने। परिवारले आफ्नो मान्छे कहाँ र कस्तो अबस्थामा छरु त्यसबारे जान्न पाउनुपर्ने उनले बताए। त्यसबारेमा आफूकहाँ वा राष्ट्रिय मानबअधिकार आयोग जहाँ पठाए पनि मानवअधिकारको ग्यारेण्टी गर्न सबै तयार रहेको उनले प्रतिक्रिया दिए।

काठमाडौं—नेपाली कांग्रेसबाट थप हुने मन्त्रीको सपथ ग्रहण भोलि शुक्रबार बिहान हुने भएको छ। प्रधानमन्त्री कार्यालयले राष्ट्रपति कार्यालयसँग सम्पर्क गरी शपथका लागि शुक्रबार बिहान ९ बजेको समय मागेको छ। स्रोतका अनुसार राष्ट्रपति कार्यालयले साेही समयका लागि ९ बजेको तयारी गरेको छ। कांग्रेका १३ नेताले शुक्रबार बिहान मन्त्री पदकाे सपथ लिने छन्।

कसले पाए कुन जिम्मेवारी ?

• सीतादेवी यादव –शान्ति तथा पुनर्निर्माण
• प्रकाशशरण महत –परराष्ट्र
• अर्जुननरसिंह केसी –सहरी विकास
• बालकृष्ण खाँड –रक्षा
• सुर्यमान गुरुङ –श्रम
• जीवनबहादुर शाही –पर्यटन तथा नागरिक उड्यन
• गगन थापा –स्वास्थ्य
• केशवकुमार बुढाथोकी –सामान्य प्रशासन
• दीपक गिरि –सिँचाई
• रोमी गौचन थकाली –वाणिज्य
• नविन्द्रराज जोशी –उद्योग
• हृदयराम थानी –सहकारी तथा गरिवी निवारण
• शंकर भण्डारी –वन

यसअघि कांग्रेसका तर्फबाट विमलेन्द्र निधि उपप्रधान तथा गृह मन्त्री र रमेश लेखक भाैतिक पूर्वाधार तथा यातायात व्यवस्था मन्त्री भइसकेका छन्।