सुर्खेत आँखा अस्पतालले आँखा उपचार सेवाअन्तर्गत उपविशिष्टिकृत सेवा सञ्चालनको तयारी गरेको छ।

बाल आँखा उपचार सेवा (नवजात शिशु), ‘रेटिना’ र जलविन्दु उपचार सेवा थालनी गर्न अस्पतालले आन्तरिक तयारीलाई तीव्र बनाएको हो। यसका लागि अस्पतालले नेत्र विशेषज्ञ चिकित्सक, दक्ष स्वास्थ्यकर्मी र उपकरणको व्यवस्थापन गरिरहेको छ। अस्पतालमा आँखा उपचारका ती उपविशिष्टिकृत सेवा थालनी भएमा आँखा उपचारका लागि सङ्घीय राजधानी काठमाडौं जानुपर्ने अवस्थाको अन्त्य हुने जनाइएको छ।

अस्पतालको मेडिकल निर्देशक डा आकाङ्क्षा रानाले भनिन्, 'सुर्खेत आँखा अस्पतालमा उपविशिष्टिकृत आँखा उपचार सेवाअन्तर्गत बाल आँखा उपचार सेवा (नवजात शिशुसहित), रेटिना र जलविन्दु सेवा सञ्चालनको तयारी गरिरहेका छौँ। रेटिना उपचार सुरुआत भइसकेको छ। अन्य सेवा छिट्टै थालनी हुने छ।'

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयका अनुसार अन्धोपनको दर कर्णाली प्रदेशमा उच्च अर्थात् कूल जनसङ्ख्याको एक प्रतिशत छ। पछिल्लो जनगणनाअनुसार यहाँका ७९ पालिकाका ७१८ वडामा १६ लाख ८८ हजार ४१२ जनसङ्ख्या छ।

अस्पतालले बाल आँखा उपचार सेवा र रेटिना उपचार सेवा थालनीका लागि चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीको प्रबन्ध गरेर काठमाडौंस्थित तिलगङ्गा आँखा प्रतिष्ठानमा तालिमका लागि पठाएको छ भने ती सेवा सञ्चालनका लागि आवश्यक उपकरणको व्यवस्थापन गरिसकेको छ।

स्वीस रेडक्रसको आर्थिक एवं प्राविधिक सहयोगमा नेपाल रेडक्रस सोसाटीद्वारा सञ्चालित सो अस्पतालमा हाल कर्णाली प्रदेशका १० जिल्लासहित पछिल्ला समयमा अछाम, बाजुरा र बझाङका आँखाका बिरामी सेवा लिन आउने गर्दछन्। नेपाल रेडक्रसले सुर्खेत आँखा अस्पतालसहित जनकपुरमा पनि आँखा अस्पताल सञ्चालन गरिराखेको छ।

नेत्र विशेषज्ञ रानाका अनुसार हाल अस्पतालले बहिरङ्ग सेवाअन्तर्गत आँखा जाँच, कम्प्युटरद्वारा चश्मा जाँच, मधुमेह र उच्च रक्तचापका कारण हुनसक्ने दृष्टिविहीनको परीक्षण, परामर्श तथा प्रेषण सेवा, प्रयोगशाला, आँखाको अल्ट्रासाउण्ड, याग लेजर सेवा, आँखाको पर्दाको फोटो, औषधि पसललगायत सञ्चालन गरिरहेको छ। शल्यक्रिया सेवाअन्तर्गत मेसिनद्वारा सानो घाउ बनाएर मोतिविन्दुको शल्यक्रिया गरिने आधुनिक पद्धति (पाको), आँशुनली, मासुपलाएको शल्यक्रियासहित अन्य आँखा उपचारसम्बन्धी सामान्य शल्यक्रिया सेवा उपलब्ध गराइरहेको छ।

अस्पताल बिमा कार्यक्रममा आबद्ध भएकाले विपन्न नागरिकलाई आँखा उपचार सेवामा सहज पहुँच भएको मेडिकल निर्देशक डा रानाले बताए।

बिरामीको चाप उच्च : स्थानको अभाव

नेपाल रेडक्रस सोसाइटीका सुर्खेत जिल्ला सभापति रामलाल आचार्यले भने, 'पछिल्लो समय बिरामी चापमा वृद्धि र सेवा विस्तारको तयारी गरेसँगै अस्पतालमा स्थान एवं भवनको अभाव भएको छ। बिरामी बस्ने र जाँच गर्ने स्थानको अभाव हुँदै गएको छ।'

अस्पतालले प्रदेशको सामाजिक विकास मन्त्रालय र वीरेन्द्र नगरको सहकार्यमा भवनमा तला थप गर्ने र अन्य पूर्वाधार बनाउने काम पनि जारी राखेको छ। ‘आँखा स्वास्थ्य महत्वपूर्ण सेवा हो’ भन्ने विषयलाई तीनै तहका सरकार र स्वयं नेपाल रेडक्रसका केन्द्रीय कार्यालय र दाताले महत्व नबुझेको उनले गुनासो गरे।

उनले भने, 'दाताका भरमा अस्पतालको अत्याधुनिक संरचना, उपकरण र दक्ष जनशक्तिसहित सेवा सुरु त भयो, अब कसरी टिकाइराख्ने भन्ने चिन्ता छ। विपन्न जनतामा आँखा सेवाको पहुँच पुर्‍याउन चुनौति छ। नीतिनिर्माता तहका व्यक्तित्वहरु अस्पताल भ्रमण गर्दछन्। अस्पताल हुनु त यस्तो पो भन्दछन्। यहाँको सेवाको प्रशंसा गर्दछन्। तर सहयोग त्यत्ति बढाइदिँदैनन्।'

अस्पतालले बाह्य आँखा उपचार सेवाअन्तर्गत यहाँका अतिदुर्गम स्थानमा आँखा शिविरसमेत सञ्चालन गर्दै आएको छ। यस्ता शिविरमा विशेष गरेर मोतियाविन्दु देखिएका बिरामीका अस्पतालमा ल्याएर शल्यक्रियासमेत गर्दै आएको छ।

अस्पतालले स्थानीय पालिकाको समन्वय र सहकार्यमा नौ स्थानमा आँखा उपचार केन्द्रसमेत सञ्चालन गरिरहेको छ। ती स्थानमा पञ्चपुरी नगरपालिका विद्यापुर, भेरीगङ्गा नगरपालिका छिन्चु, दैलेख नगरपालिका, नारायण नगरपालिका, आठबिस नगरपालिका, भेरी नगरपालिका, चौरजहारी नगरपालिका, आठबिसकोट नगरपालिका, त्रिपुरासुन्दरी नगरपालिका र बनगाडा कुपिण्डे नगरपालिका छन्।

आँखा उपचार केन्द्रसम्म पनि पहुँच नभएकालाई शिविर सञ्चालन तथा विद्यालयका छात्रछात्राको आँखा जाँच कार्यक्रम जारी राखेको छ। सभापति आचार्यले भने, 'विद्यालयका छात्रछात्राको आँखा जाँच कार्यक्रमबाट सिकाइ उपलब्धि उँचो देखिएको छ।'

अस्पतालले गत आवमा एक लाख आँखाका बिरामीलाई सेवा उपलब्ध गराएको थियो भने चार हजारको मातियाविन्दुको शल्यक्रिया गरेको थियो।

अस्पतालको उत्कृष्ट व्यवस्थापन र सरसफाइका कारण पनि सेवाग्राही अस्पतालमा आकर्षित भइराखेका छन्। अस्पतालको भवन बाहिरबाट हेर्दा जति आकर्षित छ, त्यति नै भित्र छिर्दा बिरामी मैत्री देखिन्छ। भेरी नगरपालिका–१ का गङ्गा केसीले भने, 'आँखा जँचाउन सस्तो छ, जँचाउन डाक्टरसँग धेरै समय कुर्नु पर्दैन। अस्पताल सफा पनि छ। म यही भएर यहाँ आएको हुँ।'

पछिल्लो समय बिरामी चाप र सेवा विस्तारको तयारीसँगै अस्पतालमा बिरामी जाँच गर्ने स्थान एवं भवनको अभाव भएको छ। सुर्खेत बजारको मध्य भागमा रहेको अस्पतालले एक बिघा नौ कट्ठा जमिन चर्चेको छ। हाल अस्पतालमा तीन जना नेत्र विशेषज्ञसहित अन्य ४० स्वास्थ्यकर्मी सेवारत छन्। अस्पतालमा कार्यरत चिकित्सक एवं स्वास्थ्यकर्मीलाई अन्यत्र काम गर्न अस्पताल व्यवस्थापनले प्रतिबन्ध लगाएको छ। सभापति आचार्यले भने, 'चिकित्सक एवं स्वास्थ्यकर्मीका समय अस्पतालमा उपयोग गर्दा सेवा प्रभावकारी भएको हो। यहाँ सेवारत चिकित्सक एवं स्वास्थ्यकर्मी अन्यत्र काम गर्न पाउँदैनन्।'

नेपाल रेडक्रस सोसाइटीका कामु कार्यकारी निर्देशक मोना अर्यालले नेपाल रेडक्रस सोसाइटीद्वारा सञ्चालित आँखा अस्पतालको क्षमता वृद्धि गर्न उच्च प्राथमिकता दिइने जानकारी दिइन्।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री डा सुधा शर्मा गौतमले आज भरतपुर अस्पताल चितवनमा नवनिर्मित ट्रमा सेन्टर र कम्पाउन्डिङ फार्मेसी ल्याबको समुद्घाटन गरेकी छन्।

कुल ५० शय्या क्षमता रहेको यस ट्रमा सेन्टरमा हाललाई १५ शय्या सञ्चालनमा आइसकेको छ। ट्रमा सेन्टरको सञ्चालनले आकस्मिक तथा दुर्घटनाका बिरामीहरूको उपचारलाई थप सहज र प्रभावकारी बनाउने अपेक्षा गरिएको छ। सोही अवसरमा मन्त्री शर्माले भरतपुर अस्पतालको कम्पाउन्डिङ फार्मेसी ल्याबको समेत उद्घाटन गरेकी छन्।

अस्पताल प्रशासनका अनुसार यस ल्याबबाट बिरामीको अवस्था हेरेर व्यक्तिगत औषधि तयार गरी उपचारका नतिजाहरूमा उल्लेख्य सुधार आउने विश्वास लिइएको छ।

किशोरकिशोरीको यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यसम्बन्धी सुरक्षित व्यवहार प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले बागमती प्रदेश स्वस्थ्य मन्त्रालयले यस वर्षदेखि नमूनाका रूपमा ‘किशोरकिशोरी डिजिटल पार्क’ सञ्चालन गर्ने भएको छ।

बामगती प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्री किरण थापा मगरले आज यहाँ सञ्चारकर्मीलाई यसबारेमा जानकारी दिँदै किशोरकिशोरीको यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यलाई सुरक्षित गर्ने मूल उद्देश्यले पार्क सञ्चालन गर्न लागिएको जानकारी दिए।

किशोरकिशारीमा असुरक्षित यौन सम्बन्ध, असुरक्षित गर्भपतन, यौन रोगको प्रकोप बढ्दै गएको अवस्थामा सुरक्षित यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यसम्बन्धी शिक्षा आजको आवश्यकता महसुस गर्दै डिजिटल पार्कको अवधारणा ल्याइएको हो। उनले यसै वर्षदेखि नै स्थानीय पालिकासँगको समन्वय र साझेदारीमा कार्यान्वयनमा ल्याउने बताए।

मन्त्री थापाले भने, 'किशारकिशोरीमा यौनिकता र शरीरको विकासका क्रममा देखिने परिवर्तन, रजस्वला र स्वच्छता, बाल विवाह, जबर्जस्ती करणी, र सुरक्षित प्रजनन स्वास्थ्य, धूम्रपान तथा मद्यपानका असरहरू, यौन दुर्व्यवहार, सचेतनाका बारेमा विशेषज्ञ विचार, तथ्य र समाधानसम्बन्धी पडकास्टहरूको निर्माण गर्ने, डिजिटल बोर्डमार्फत किशोरकिशोरी जमघट हुने पार्कमा त्यसलाई राखिनेछ।'

बागमती प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्रालयका सचिव डा सुमित्रा गौतमले किशोरकिशोरीको शारीरिक र मानसिक विकासमा र उचित परामर्श एवं सन्देश प्रवाह गर्ने गरी देशभरमै पहिलो पटक मन्त्रालयले यो कार्यक्रम ल्याएको जानकारी दिइन्।

बागमती प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालयको महातहतमा सञ्चालनमा आउने यस कार्यक्रमका लागि मन्त्रालयले रु २५ लाख बजेट विनियोजन गरको छ। कार्यक्रम सम्बन्धित पालिकाको साझेदारी र समन्वयमा कार्यान्वयन हुने निर्देशनालयका निर्देशक डा नरेन्द्र झाले जानकारी दिए।

उनले कार्यक्रम लागू हुने पार्कमा यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित डिजिटल जानकारीका सहज पहुँच हुने कोठा, हल, बाल, बेलसेप कोठा, एडल्सेन्ट हेल्थ रूम, डिजिटल डिस्प्ले राखे ठाउँ, पोस्टर डिस्प्ले वाललगायतका संरचनाको निर्माण गर्ने र किशोरकिशोरीका लागि उपयुक्त एनिमेटेड भिडियोहरू, इन्फोग्राफिक्स र पोस्टरहरूको विकास गरी सन्देशहरू, वृत्तचित्रहरू र सन्देशमूलक साना भिडियोहरू प्रशारण गरिने बताए।

प्रविधिको अधिकतम प्रयोग गरी स्मार्ट टिभी तथा स्क्रिन, यूपिएस, इन्टरनेट सेवाका साथै प्रतिक्रियाका लागि क्यूआर कोड सिस्टमको प्रयोग गर्दै सुरक्षित सामग्री प्रविधिहरू व्यवस्थापन गर्ने बताए।

निर्देशक झाले किशोरकिशोरी बढी जमघट हुने सदर चिडियाखाना, त्रिभुवन पार्क, फन पार्क जस्ता पार्कलाई रोज्ने र यो कार्यक्रम हेटौँडा वा काठमाडौंको कुनै एक पालिकामा सञ्चालन गर्ने गरी पालिका छनोट भइरहेको जानकारी दिए।

चितवनको भरतपुर अस्पताललले दन्त उपचार सेवालाई थप परिष्कृत गर्दै लगेको छ। संघीय अस्पतालअन्तर्गत पर्ने यस अस्पतालले दन्त विभागमार्फत दैनिक सेवामा परिष्कृत गर्दै लगेको हो।

दन्त रोगका बिरामी बढ्दै गएपछि सेवा विस्तार, उपकरण अभिवृद्धि र विशेषज्ञ चिकित्सकको व्यवस्थापनमा विशेष ध्यान दिइएको दन्त विभागका विभागीय प्रमुख डा. अजय न्यौपानेले जानकारी दिए।

उनका अनुसार अस्पतालमा दन्त परीक्षण, दन्त सफाइ, फिलिङ, रुट क्यानाल, दाँत उप्काउनेदेखि लिएर जटिल मर्मतसम्मका सेवा उपलब्ध छन्। सेवा सहज र पहुँचयोग्य भएकाले भरतपुर तथा आसपासका जिल्लाका सर्वसाधारणले यस अस्पताललाई प्राथमिक विकल्पका रूपमा लिँदै आएको उनले बताए।

उनका अनुसार दन्त उपचार सेवा अझ प्रभावकारी बनाउन प्रविधि तथा बिरामीमैत्री वातावरण विस्तार गरिएको छ। समयतालिका र अप्वान्टमेन्ट प्रणाली लागु गरिएकाले सेवा लिन सहज भएको उनले बताए।

दैनिक रूपमा दाँत निकाल्ने सेवा, दुखेको दाँतको जरासम्मको सफाइ, सामान्य कम्पोजिट फिलिङ, बालबालिकाका बिग्रिएका दाँतका लागि बेसिस बाइन्डिङ तथा दाँत नभएका ज्येष्ठ नागरिकका लागि कृत्रिम दाँत उपलब्ध गराइँदै आएको उनले बताए।

दन्त विभागमा बिरामीको चाप अत्यधिक हुने भएकाले दैनिक सयौं बिरामी उपचारका लागि आइपुग्ने छन्। रोकथाम र उपचार दुवै सेवा दिनुपर्ने भएकाले समय बढी लाग्ने र चाप बढ्ने गरेको छ। यसलाई व्यवस्थापन गर्न अपोइन्टमेन्ट प्रणाली प्रभावकारी माध्यम बनेको उनले बताए।

हाल दन्त रोग विभागमा २९ जना दन्त चिकित्सक कार्यरत छन्। दैनिक डेढ सय बिरामी उपचारका लागि आउने गरेको उनले बताए।

डा. न्यौपानेका अनुसार अहिले पनि आम नेपालीमा दाँतमा किरा लाग्ने समस्या नै प्रमुख हो, जसले बालबालिकादेखि सबै उमेरका मानिसलाई प्रभावित गरिरहेको छ।

उनले भने, ‘धेरैजसो बिरामी अन्तिम अवस्थामा मात्र दाँत निकाल्न आउनुहुन्छ, तर दन्त रोगका समयमै उपचार गरे धेरै दाँत बचाउन सकिन्छ।’

बालबालिकामा दन्त समस्याबाट जोगिन सुरुदेखि नै रोकथाममा ध्यान दिनुपर्ने उनको सुझाव छ। उनले भने, ‘दिनमा दुईपटक बिहान खानापछि र सुत्नुअघि नियमित ब्रस गर्नु अत्यावश्यक छ। अझै पनि धेरैले बेलुका ब्रस गर्ने बानी बसालेका छैनन्, त्यो अभ्यास बनाउनुपर्छ।’

उनका अनुसार आधुनिक खानपान, प्रशोधित खाद्य पदार्थ र अनियमित जीवनशैलीका कारण दन्त समस्या बढ्दो छ। धेरैजसो बिरामी दाँत दुखेपछि वा समस्या भएपछि मात्र अस्पताल आउने गर्छन् तर दाँत दुखेपछि मात्र नभई समयसमयमा नियमित दन्त परीक्षण गराउन अत्यावश्यक रहेको उनले बताए।

जनस्तरसम्म स्वास्थ्य सेवा पुर्याउने लक्ष्यसहित नेपाली सेनाले टेम्केमैयुङ गाउँपालिका–६ कोटमा सञ्चालन गरेको निःशुल्क स्वास्थ्य शिविरिमा चार सय ४३ जनाले सेवा लिएका छन्। गाउँका सर्वसाधारणलाई सहज र गुणस्तरीय सेवा उपलब्ध गराउने उद्देश्यले भोजपुरमा नयाँ श्रीनाथ गणले शनिबार एकदिने स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरेको हो।

स्वास्थ्य सेवा पहुँचबाट टाढा रहेका ग्रामीण भेगका नागरिकलाई विशेषज्ञ सेवा पुर्याउँदै समुदायसँगको आत्मीयता थप मजबुत बनाउनु शिविरको मुख्य लक्ष्य रहेको नयाँ श्रीनाथ गणका प्रमुख पर्शुराम थापाले जानकारी दिए। शिविरमा नेपाली सेनाको नेतृत्वसँगै, टेम्केमैयुङ गाउँपालिका, जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय, जिल्ला अस्पताल, सिद्धकाली फार्मेसी, जिल्ला आयुर्वेदिक अस्पताल तथा स्थानीय स्वास्थ्य संस्थाको समन्वय र सहकार्य शिविर सञ्चालन गरिएको हो।

शिविरमा कान, नाक, घाँटी, आँखासमेतका विभिन्न रोगका विशेषज्ञ चिकित्सकले स्वास्थ्य परीक्षण तथा परामर्श सेवा प्रदान गरेका छन्। त्यस्तै बालरोग, दन्तरोग, स्त्रीरोग, सामान्य रोगको जाँच तथा आवश्यक औषधिसमेत निःशुल्क उपलब्ध गराइएको छ।

स्थानीय बासिन्दाको दैनिक व्यस्तता र आर्थिक कारणले सदरमुकाम पुग्न नसक्ने अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै सेनाले गाउँमै सेवा पुर्याउनु प्रशंसनीय रहेको गाउँपालिका उपाध्यक्ष रमादेवी राईले बताइन्।

शिविर टेम्केमैयुङ–६ कोटस्थित जनोदय माध्यमिक विद्यालयको सञ्चालन गरिएको हो। नेपाली सेनाले ग्रामीण क्षेत्रमा नियमित रूपमा यस्ता सामाजिक सेवामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ। दुर्गम क्षेत्रका नागरिकलाई लक्षित गरेर नेपाली सेनाले सञ्चालन गरेको शिविरले स्थानीयलाई प्रत्यक्ष लाभ पुगेको प्रमुख जिल्ला अधिकारी शिवलाल तिवारीले बताए।

त्रिपुरेश्वरस्थित नेपाल आँखा अस्पतालले सेवालाई थप गुणस्तरीय बनाउँदै दूरदराजसम्म पुर्‍याउने प्रतिबद्धता जनाएको छ । आज यहाँ आयोजित अस्पतालको २१औँ वार्षिक साधारणसभा अस्पतालका अध्यक्ष डा गोपालप्रसाद पोखरेलले आँखा उपचारका क्षेत्रमा विकसित नयाँ प्रविधि भित्र्याउँदै गुणस्तरीय सेवा र भौतिक पूर्वाधार विकासमा उत्तिकै ध्यान दिइएको बताए।

अस्पतालले नियमित सेवाबाहेक शल्यक्रिया शिविर र विद्यालय आँखा कार्यक्रम सञ्चालन तथा मधुमेहबाट आँखासम्बन्धी हुनसक्ने रोग पत्ता लगाई उपचार गर्दै आएको छ । अध्यक्ष पोखरेलले भने, ‘नेपाल आँखा अस्पतालमा विभिन्न विषयका अनुसन्धान सुरु गरिएको छ, हाल नेत्र विशेषज्ञ र दृष्टि विज्ञेषज्ञहरुबाट २४ वटा शोधपत्र तयार गरिँदैछ ।’

अस्पतालले गत आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा बहिरङ(ओपिडी)तर्फ एक लाख ६४ लाख ५७० जनाको आँखा परीक्षण गरेको थियो भने गहन सात हजार ८०४ सहित १० हजार ३९० शल्यक्रिया गरेको जनाएको छ ।

अस्पतालले चालु आर्थिक वर्षमा एक लाख ७७ हजार ५०० लाई बहिरङ सेवा तथा सानाठूलागरी १२ हजार ५३० शल्यक्रिया गर्ने लक्ष्य लिएको छ । हाल अस्पतालमा १६ जना नेत्र विशेषज्ञसहित १४१ जना कर्मचारी कार्यरत छन् । त्यस्तै, अस्पतालका आजीवन सदस्य सङ्ख्या १४१ रहेको छ ।

अस्पताल सञ्चालक समितिका सचिव युद्धध्वज सापकोटाले आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा ७५० बिरामीले उपचारमा निःशुल्क र सहुलीयतपूर्ण सुविधा लिएको बताए ।

गैरनाफामूलक सेवामुखी संस्थाका रुपमा ५२ वर्षअघि स्थापित अस्पतालले सरकार र विश्वस्वास्थ्य सङ्गठनको आँखा उपचारको लक्ष्यप्राप्ति गर्न गुणस्तरीय र सर्वसुलभ रुपमा सेवा प्रवाह गर्दै आएको छ ।

कोषाध्यक्ष अनिलप्रसाद गोर्खालीले गत आव २०८१/८२ मा अस्पतालको कूल सम्पत्ति तथा जायजेथा रु ७२ करोड ५४ लाख ७५ हजार ४५० पुगेको जानकारी दिए । त्यस अवधिमा अस्पतालको आम्दानी रु २५ करोड, २५ लाख, ८० हजार ८७४ गरेको थियो । सोही अवधिमा अस्पतालले रु पाँच करोड ४६ लाख ६० हजार ६७६ मूल्य बराबरको मेसिनरी औजार र सवारीसाधन थप गरेको छ ।

चालु आर्थिक वर्षको प्रस्तावित कार्यक्रमका लागि पुँजीगत खर्चतर्फ रु छ करोड ५१ लाख ४० हजारसहित रु ३४ करोड, ५६ लाख ६२ हजार बजेट खर्चको अनुमान गरेको छ ।

उक्त आर्थिक वर्षसम्ममा अस्पतालको विभिन्न वाणिज्य बैंक र मुद्दति खाता तथा अक्षयकोषमा गरी रु ३१ करोड, ३६ लाख ८९ हजार २१४ नगद रकम रहेको कोषाध्यक्ष गोर्खालीले जानकारी दिए ।

काठमाडौं महानगरपालिकाका पूर्वप्रमुख तथा कार्यसमिति सदस्य राजाराम श्रेष्ठले नेपालको आँखा उपचारका क्षेत्रमा गौरवमय इतिहास रहेको विशिष्टकृत सेवा प्रदान गरिरहेको आँखा अस्पताललाई दक्षिण एशियाकै नमुना अस्पतालका रुपमा विकास गर्न रचनात्मक सहयोगको अपेक्षा गरे ।

अस्पतालले राजधानी बाहिर अघिल्लो आर्थिक वर्षमा १५ वटा आँखाको निःशुल्क शल्यक्रिया शिविर र रु ३५ लाख बराबरको चस्मा र औषधि उपलब्ध गराएको थियो ।

नेपाली सेनाले उदयपुरको बिकट पहाडी लिम्चुङबुङ गाउँपालिकामा नि:शूल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरेको छ । गाउँ मुकाम वडा नं. ३, बाराहास्थित एलबी कार्की स्मृति लिम्चुङबुङ अस्पताल परिसरमा शुक्रबार सेनाले निःशूल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरेको हो।

गाईघाटस्थित पशुपतिप्रसाद गणले गाउँपालिकाको समन्वय तथा सहकार्यमा आयोजित शिविर विहान ९:०० बजेदेखि साँझ ४:०० बजेसम्म सञ्चालन भएको थियो । शिविरमा जनरल फिजिसियन सेवा, दन्त रोग, कान–नाका–घाँटी, आँखा जाँच, प्रजनन तथा जनस्वास्थ्यसम्बन्धी परीक्षण गराइएको गाउँपालपका स्वास्थ्य शाखाले जनाएको छ ।

स्वास्थ्य शाखा प्रमुख कर्णशेर राईका अनुसार शिविरमा १ सय ५१ महिला र १ सय १ पुरुष गरि २ सय ५२ स्थानीय लाभान्वित भएका छन् । ग्रामीण क्षेत्रका बासिन्दाको स्वास्थ्य सेवा पाउने अधिकारलाई सर्वसुलभ र प्रभावकारी बनाउने उद्येश्यले शिविर आयोजना गरिएको नेपाली सेनाले जनाएको छ ।

शिविरमा नेपाली सेनाको सैनिक अस्पताल ईटहरी, नं.१८ फिल्ड अफिस गुल्म भुल्के, जिल्ला अस्पताल उदयपुर र लिम्चुङबुङ ३ बराहस्थित आधारभूत स्वास्थ्य सेवा केन्द्रका स्वास्थ्यकर्मीहरु परिचालित थिए ।

शिविरको प्रमुख जिल्ला अधिकारी धर्मराज जोशी, गणपति मनोज कार्की, जिल्लास्थित सुरक्षा निकायका प्रमुखहरू तथा स्थानीय जनप्रतिनिधिसमेत उपस्थित रहेको गाउँपालिकाका कर्मचारी ज्ञानेन्द्र राईले बताए ।

समापनको अवसरमा गाउँपालिका अध्यक्ष मेजरकुमार राई र उपाध्यक्ष पुष्पलाल राईले शिविर आयोजना गरिदिएकोमा नेपाली सेना र गणपति कार्कीलाई र सेवामा खटेर सहयोग गरेकोमा स्वास्थ्यकर्मी टोलीलाई धन्यबाद दिएका थिए ।

पछिल्लो समय नेपालमा नसर्ने रोगको भार बढ्दै गएको छ। नसर्ने रोगले नेपालमा कुल मृत्युको ७१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ। तीमध्ये २० प्रतिशतको अल्पायुमै मृत्यु हुने गरेको विश्व स्वास्थ्य संगठन स्टेप हेल्थ सर्भेको तथ्यांक छ। यो स्थितिलाई प्राथमिक तहकै स्वास्थ्य केन्द्रमा व्यवस्थापन गर्ने हो भने मात्र अहिलेको मृत्युदर घटाउने सकिने विज्ञ चिकित्सकहरूले बताएका छन्।

बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको केएचडिसी कार्यक्रम, स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय र जेनेभा युनिभर्सिटी जेनेभाको संयुक्त आयोजनामा शुक्रबार सम्पन्न विज्ञहरूको बैठकमा नसर्ने रोगको उचित व्यवस्थापनको माध्यमबारे गहन छलफल भएको थियो।

बैठकमा स्वास्थ्य सेवा विभाग नसर्ने रोग तथा मानसिक रोग शाखाका प्रमुख डा. पोमवती थापाले नेपालमा नसर्ने रोगको भारले मानिसहरूको अल्पायुमै मृत्यु हुने क्रम बढिरहेको बताइन्। ‘कुल नसर्ने रोगले हुने कुल मृत्युमध्ये २० प्रतिशत मानिसको अल्पायुमै मृत्यु भइरहेको छ,’ उनले भनिन्।

नेपालमा बढ्दो सहरीकरण, सवारीसाधनको पहुँच र अस्वस्थ जीवनशैलीका कारण उच्च रक्तचाप, मुटु तथा रक्तनलीजन्य रोगहरू मधुमेह, मिर्गौला, क्यान्सरजस्ता रोगहरूको वृद्धि भई नसर्ने रोगको कारणले हुने मृत्यु बढेको उनले जानकारी दिइन्। मदिरा, धूमपान, प्रदूषण, व्यायामको कमी, श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, क्यान्सर, स्नायुसम्बन्धी रोगहरू, मधुमेह, मुटु तथा रक्तनलीजन्य रोगहरू र अस्वस्थ खानपान नसर्ने रोगको प्रमुख कारक रहेको उनको भनाइ थियो।

नसर्ने रोगहरूले सुरुमै लक्षण नदेखाउने तर भित्रभित्रै अंगहरूमा असर गरी एक्कासि मृत्यु हुने कारण यी रोगहरूको उचित व्यवस्थापनमा ध्यान दिनुपर्ने बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका मिर्गौला रोग विशेषज्ञ तथा केएचडिसी कार्यक्रमका संयोजक डा. सञ्जीवकुुमार शर्माले बताए। ‘औषधि खाए पनि नखाए पनि लक्षण देखाउँदैनन् तर भित्रभित्रै मुटुका भल्भहरू बन्द भइरहेका हुन्छन्। मिर्गौला बिग्रिरहेको हुन्छ,’ उनले भने।

यी रोग बढिसकेपछि सहज उपचार सम्भव नहुने र भए पनि अत्यन्त धेरै आर्थिक भार पर्ने हुनाले नसर्ने रोगबारे जानकारी दिने व्यवस्था नागरिक तहमै अर्थात् आधारभूत अस्पतालमै गर्न सके मात्र यस्ता रोगबाट हुने मृत्यु घटाउन सकिने र यसको जनस्वास्थ्यमा पर्ने असरसमेत कम गर्न सकिने डा. शर्मा बताउँछन्।

‘नसर्ने रोगले असर गर्नुअघि नै नागरिकलाई सूचना प्रवाह गर्ने, समुदायस्तरमा सचेतना वृद्धि गर्ने, उपचारमा पहुँच पुर्‍याउने, औषधि उपलब्ध गराउने र आवश्यक परे टर्सरी अस्पतालमा रेफर गर्ने हो,’ उनले भने।

यी रोगले सुरुमै लक्षण नदेखाउने हुनाले स्वास्थ्यकर्मी नै समुदायको नजिक पुगेर जनेचतना प्रवाह गर्ने र खोज गरी स्वास्थ्य सेवा प्रवाह गर्ने प्रणाली रहेको उनले बताए। यो प्रणालीले नसर्ने रोगको मृत्यु घटाउन बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानले २०६० सालदेखि नै प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा नसर्ने रोग सुदृढीकरण कार्यक्रम मेची नगरपालिका, फुप्लिङ नगरपालिका र दमक नगरपालिकामा सञ्चालन गरेको हो।

यो कार्यक्रमअन्तर्गत आवश्यक उपकरण व्यवस्थापन, स्वास्थ्यकर्मीको दक्षता अभिवृद्धिका लागि तालिम, औषधिको व्यवस्थापन र आवश्यकताअनुसार अनलाइन तथा टेलिमेडिसन सेवामार्फत सहकार्य गरेको डा. शर्माले जानकारी दिए।

सरकारले नसर्ने रोग सदृढीकरण कार्यक्रम ‘पेन’ २०१६ देखि सुरु गरे पनि समयसापेक्ष प्रभावकारी बन्न नसकेको स्वास्थ्य सेवा विभाग नसर्ने रोग विभागकी प्रमुख डा. थापाले बताइन्।

हाल ७७ वटै जिल्लामा यो कार्यक्रम सञ्चालन भइरहेको भए पनि नीतिगत जटिलता, औषधि खरिद प्रक्रियाको झंझट, बजेटको स्पष्ट जिम्मेवारी र जनशक्ति व्यवस्थापन हुन नसक्दा अपेक्षित सुधार हुन नसकेको डा. थापाले बताइन्। ‘कार्यक्रम हालसम्म ७७ वटा जिल्लामा पुगेको छ। स्वास्थ्यकर्मीलाई तालिम मात्र दिइएकोछ, फलोअप गर्न सकिएको छैन,’ उनले भनिन्, ‘औषधि छैन। औषधि खरिद प्रक्रिया झन्झटिलो बन्यो।’

प्रदेश सरकारलाई औषधि खरिद गरी स्थानीय तहमा पठाउनुपर्ने यो काम राम्रोसँग हुन नसकेको, केन्द्र सरकारले पठाउने बजेटको सीमितता रहेकाले नसर्ने रोगको बजेटको जिम्मेवारी स्थानीय सरकारले लिन सके सम्भव हुने र तालिमप्राप्त जनशक्तिलाई फलोअप तालिम दिए कार्यक्रम प्रभावकारी हुने उनले सुझाइन्।

नसर्ने रोग सुदृढीकरण कार्यक्रम विभिन्न निकायले आ–आफ्नो तरिकाले सञ्चालन गर्दा स्रोतसाधनको अन्योल, मापदण्डमा दोहोरोपना भएकाले यसको एकीकृत र एकरूपताको व्यवस्थापनले मात्र सुधार गर्न सम्भव हुने डा. शर्माको सुझाव छ।

‘आआफ्नो ढंगले नसर्ने रोगको कार्यक्रम सञ्चालन हुनुभन्दा नेपाल सरकारको स्थानीय तहलाई जिम्मेवारी हुने गरी सहयोग र मापदण्ड हुनुपर्छ,’ उनले भने।

सो क्रममा नेपाल सरकारका जिम्मेवार विभाग, बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको केएडिसी कार्यक्रम, विज्ञ चिकित्सक र जेनेभा युनिभर्सिटी हस्पिटलका चिकित्सकहरूले प्राथमिक तहमा नसर्ने रोग सुदृढीकरण नमुनाहरूको प्रस्तुति गरेका हुन्।

हरेक नागरिकलाई समुदायमै सहभागी बनाएर नसर्ने रोगबारे सचेतना जगाउन सके नसर्ने रोगलाई नियन्त्रणमा राख्न सकिने डा. शर्माको सुझाव दिए। ‘मुख्य कुरा नियमित व्यायाम, स्वस्थ भोजन, नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गरे मिर्गौला, मुटु बिग्रिनबाट बच्न सकिन्छ,’ उनले भने।

कार्यक्रमको थप व्यवस्थापनका लागि नसर्ने रोगको उपचारलाई बलियो बनाउने, नसर्ने रोगको व्यवस्थापनका लागि स्थानीय तहलाई जवाफदेही बनाउने, नसर्ने रोगको लागि स्पष्ट बजेट विनियोजन गर्ने, नसर्ने रोगको तथ्यांकीय व्यवस्थापन गर्नुपर्ने, नसर्ने रोग भएका बिरामीको सूचकका आधारमा कार्ड बनाएर प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्न सकिने डा. थापाको सुझाव छ।

कार्यक्रममा जेनेभा युनिर्भर्सिटी अस्पतालका चिकित्सकहरू, स्वास्थ्य मन्त्रालय, स्वास्थ्य सेवा विभाग र अन्य अस्पतालका विशेषज्ञ चिकित्सकहरूले प्रस्तुति दिएका थिए। उनीहरूले नसर्ने रोगलाई समुदाय स्तरमै व्यवस्थापन नियन्त्रणका लागि उचित नमुना भएको औंल्याए।

विश्व स्वयमसेवक दिवसको अवसरमा ललितपुर महानगरद्वारा ८५ स्वयमसेविका सम्मानित भएका छन्।

‘स्वस्थ समुदायको निर्माण, महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको योगदान’ नारासहित ललितपुर महानगरपालिकाद्वारा शुक्रबार यहाँ आयोजित २२औँ राष्ट्रिय महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविका दिवस २०८२ का अवसरमा आयोजित कार्यक्रममा ललितपुर महानगरपालिकाका प्रमुख चिरीबाबु महर्जनले महानगरका २९ वटै वडाका २९ उत्कृष्ट महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविका, २९ उत्कृष्ट टोल स्वास्थ्य उत्प्रेरक र एक उत्कृष्ट टिभी ट्रेसर र एचआइभी काउन्सलरलाई सम्मानसहित पुरस्कृत गरेका हुन्।

त्यस्तै महर्जनले महानगरमा लामो समय काम गरेर अनिवार्य अवकाश भएका ६ जना महिला स्वास्थ स्वयंसेविका र २० जना टोल स्वास्थ्य उत्प्रेरकलाई नगद एक लाख रुपैयाँसहित सम्मान गरे।

स्वयमसेविकालाई सम्मान पश्चात् महानगरप्रमुख महर्जनले महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको लगनशीलता र योगदानले स्वास्थ्य क्षेत्रमा धेरै काम र उपलब्धि हासिल गर्न सकेकोले ललितपुरले प्रत्येक वर्ष दुई-तीन वटा पुरस्कार प्राप्त गरिरहेको बताए।

‘तपाईंहरुको कारणले ललितपुर महानगरको स्वास्थ्य क्षेत्रमा उत्कृष्ट काम भएको छ, हामी तपाईंहरुको कामको प्रशंसा गर्न चाहन्छु, महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको समस्या समाधान गर्न तीन महिनाभित्र एउटा कार्यविधि निर्माण गर्नेछौँ, ७५३ स्थानीय तहमध्ये हामीले उत्कृष्टस्तरको काम गरेका छौँ, ललितपुर महानगर भन्नासाथ राम्रो काम गर्ने नगरपालिका भनेर चिनिन्छ, स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्राप्त सुझावलाई ग्रहण गरेर कार्यान्वयन गर्छौँ, हामी बोल्ने मात्रै हैन, बोलेको कुरा काम गरेर देखाउन सक्छौँ,’ उनले भने।

ललितपुर महानगरको भगिनी सम्बन्ध कायम भएको सल्यानको शारदा नगरपालिकाका प्रमुख प्रकाश भण्डारीले धेरै चर्चा गर्नेभन्दा पनि जनताको हीतमा उत्कृष्ट काम गर्ने जनप्रतिनिधिका रूपमा ललितपुर महानगर प्रमुखको भूमिका रहेको भन्दै ललितपुर महानगरले उत्कृष्ट काम गरिरहेको धारणा राखे। उनले ललितपुर महानगरले मानव संशाधनको विकास, सम्पदाको संरक्षण, शिक्षा, स्वास्थको विकासमा अनुकरणीय काम गरेको भन्दै शारदा नगरपालिकाले पनि ललितपुर महानगरको समन्वय र सहयोगमा उत्कृष्ट उपलब्धि हासिल गर्ने बताए।

कार्यक्रममा महानगरको सामाजिक विकास समितिका संयोजक प्रवक्ता एवम् वडा नं ९ का अध्यक्ष राजु महर्जनले धेरै वडामा खुला आकाशमुनि बसेर भिटामिन ए खुवाउनु परेकोमा अवदेखि २९ वटै वडामा टेवल, आवश्यक सामग्रीको व्यवस्थापन गर्ने बताए।

ललितपुर महानगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रेखा दास श्रेष्ठले स्वयंसेवकको योगदानले स्थानीय समुदायदेखि विश्वले महत्त्वपूर्ण उपलब्धि हासिल गर्ने भन्दै सरकारले निर्धारण गरेको लक्ष्य हासिल गर्न र आमसर्वसाधारणको स्वास्थ क्षेत्रमा उल्लेखनीय सुधार ल्याउन महत्त्वपूर्ण काम भएको बताइन्। महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको कारण मातृमृत्युदर, बालमृत्युदरमा कमी आएको भन्दै महिला स्वास्थ स्वयंसेविकाको योगदानले सुरक्षित मातृत्वको लागि अतुलनीय योगदान भएको भन्दै महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविका महानगरको स्वास्थ क्षेत्रको मेरुदण्ड भएको धारणा राखिन्।

जनस्वास्थ्य शाखा प्रमुख सरिता महर्जनले महिला स्वास्थ स्वयंसेविकाको योगदानले नेपालले स्वास्थ क्षेत्रमा दक्षिण एसियामा नै उत्कृष्ट स्थान हासिल गर्न सकेको धारणा राखिन्। रासस

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्यामन्त्री डा सुधा गौतमले स्वास्थ्य बिमा सुधार गर्नका लागि गर्नुपर्ने पहलबारे सरोकार भएका निकायका प्रतिनिधिसँग छलफल गरेकी छन्। मन्त्रालयमा आज उनले सामाजिक सुरक्षा कोष र स्वास्थ्य बिमा बोर्डका पदाधिकारीसँग स्वास्थ्य बिमा सुधारका लागि गर्नुपर्ने पहलका सम्बन्धमा छलफल गरेकी हुन्।

मन्त्रालयका प्रवक्ता डा प्रकाश बुढाथोकीले छलफलमा सामाजिक सुरक्षा कोषद्वारा सञ्चालित कार्यक्रमको असल अभ्यास र समस्याबारे छलफल भएको जानकारी दिइन‍्। 'नेपालमा स्वास्थ्य बिमाको पहुँच र गुणस्तर बढाउन मन्त्रालय, कोष र बोर्डबीच सहकार्यका विषयमा गहन छलफल भएको छ। जसले स्वास्थ्य बिमामा थप सुधारका लागि मार्गदर्शन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ,' उनले भनिन्।

छलफलमा मन्त्रालयका सचिवद्वय डिल्लीराम शर्मा र डा विकास देवकोटा, स्वास्थ्य सेवा विभागबाट महानिर्देशक डा केशरबहादुर ढकाल, सामाजिक सुरक्षा कोषका कार्यकारी निर्देशक कविराज अधिकारी र स्वास्थ्य बिमा बोर्डका कार्यकारी निर्देशक डा रघुराज काफ्लेलगायत सरोकार भएका निकायका प्रतिनिधिको उपस्थिति थियो।

स्वास्थ्य प्रणालीको आधारस्तम्भ मानिने महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको योगदान सम्झिँदै आज जुम्लामा ‘राष्ट्रिय महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविका दिवस’ विविध कार्यक्रमसहित मनाइयो। ‘स्वस्थ समाजको निर्माण, महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाको योगदान’ भन्ने मूल नाराका साथ सम्पन्न कार्यक्रममा स्थानीय प्रशासन, स्वास्थ्य विशेषज्ञ र स्वयंसेविकाहरूले उनीहरूको भूमिका अपरिहार्य भएको बताए।

चन्दननाथ नगरपालिका स्वास्थ्य शाखाका जनस्वास्थ्य निरीक्षक क्षेत्र बहादुर महतले भने, 'निरन्तर सेवा र समर्पणका कारण नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै स्वयंसेविका सेवा–प्रणालीको मान्यता प्राप्त गरेको छ। आगामी दिनमा पनि यही आत्मबल र निष्ठाका साथ सेवा जारी राख्न आवश्यक छ।'

कार्यक्रममा सहभागी महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविका राधिका भण्डारीले साझा अनुभव सुनाउँदै भनिन्, 'हामी समुदायमा निस्वार्थ भावनासहित सेवा पुर्‍याउँदै आएका छौँ, तर अझै धेरै काम बाँकी छ।'

यस्तै राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग कर्णाली प्रदेश कार्यालय जुम्लाकी प्रमुख कल्पना नेपाल (आचार्य)ले भनिन्, 'गर्भवती महिला, प्रसूति र जटिल अवस्थाका बिरामीलाई सुरक्षित राख्न स्वयंसेविकाको भूमिका अपरिहार्य छ। उनीहरू ‘गाउँको कुनामा बल्ने दियो’ जस्ता हुनुहुन्छ, जसले मातृ मृत्युदर घटाउन निर्णायक भूमिका खेल्छन्।'

चन्दननाथ नगरपालिकाका निमित्त प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत क्षेत्र बहादुर बुढाथापाले स्वास्थ्य र सरसफाइ आपसमा प्रत्यक्ष रूपमा सम्बन्धित रहेको उल्लेख गर्दै नगर क्षेत्रमा व्यवस्थित फोहर व्यवस्थापनको आवश्यकता औंल्याए। उनले भने, 'स्वयंसेविकालाई स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थाको तल्लो तहको आधारस्तम्भको रूपमा लिने हो भने उनीहरूको योगदान सदैव अमूल्य छ।'

नगरपालिका कार्यबाहक मेयर रबि थापाले गर्भवती महिला र बालबालिकाको स्वास्थ्य सुरक्षामा स्वयंसेविकाको योगदान अत्यन्त महत्त्वपूर्ण रहेको बताउँदै, 'उनीहरूको दक्षता र समर्पण आगामी दिनमा अझ प्रभावकारी बन्नेछ' भन्ने शुभकामना व्यक्त गरे।कार्यक्रमको अन्त्यमा चन्दननाथ नगरपालिकाका १० वडाबाट १० महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकालाई पछौँरा र सम्मान-पत्र प्रदान गरियो।

महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूले परिवार नियोजन परामर्श, अस्थायी साधन वितरण, झाडापखाला तथा श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोगको प्राथमिक उपचार, खोप कार्यक्रम सञ्चालन र स्वास्थ्य शिक्षा जस्ता महत्वपूर्ण सेवा समुदायमा निरन्तर प्रदान गर्दै आएका छन्।

जुम्लामा ५ सय ५२ महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविका रहेका छन् भने ७३ भन्दा बढी स्वास्थ्य संस्थाहरू सञ्चालनमा छन्, जनस्वास्थ्य कार्यालय जुम्लाका सूचना अधिकारी प्रेमबहादुर सोमाईले जानकारी दिए। राष्ट्रिय महिला सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेविका दिवस हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय स्वयंसेवक दिवसको अवसरमा डिसेम्बर ५ मा देशभर विविध कार्यक्रमसहित मनाइन्छ।

बुद्धजन्मस्थल कपिलवस्तुको कुदनामा भएको आँखा शिविरमा ३ सय १५ जनाको निःशूल्क मोतिया बिन्दुको अप्रेशन गरिएको छ । यस्तै शिबिरमा ९ सय ७६ को आखाको जाच सतेत गरिएको छ ।

रोयल थाई मोनेस्ट्री लुम्बिनी, तिलगंगा आँखा प्रतिष्ठान काठमाडौं, स्वर्णभूमि फाउन्डेशन तथा वाट थाई निग्रोधरामको पहलमा र नेपाल अर्बुद रोग निवारण संस्था कपिलवस्तुको सहयोगमा शिविर भएको हो ।

शिविरमा गरीब र बिपन्न परिवारको आखाको जाच र मोतिया विन्दुका अप्रेशन गरिएको लुम्बिनी विकास कोषका निवर्तमान सदस्य तथा वाट थाई कपिलबस्तुका अध्यक्ष राजेश ज्ञवालीले बताए ।

रोयल थाई मोनास्ट्री लुम्बिनीले कपिलबस्तुमा रहेका गरीब, दलित असाहय परिवारलाई विगत आठ बर्षदेखि निःशुल्क शिविर सञ्चालन गर्दै आएको उनले बताए । कपिलबस्तुमा ८ बर्ष अघि देखि नै आँखा शिविर लगायतको विभिन्न शिविरहरु गरिदै आएको रोयल थाई मोनास्ट्रीका प्रमुख भिक्षु सुपोतले बताए ।

निःशुल्क मोतिया बिन्दुको अप्रेशन सेवा पाए पछि गरीब र बिपन्न परिवार खुशी भएका छन । विगतमा कपिलबस्तुमा हाडजोर्नी शिविर, विद्यार्थीहरुको लागि झोला वितरण, कोरोना कालमा खद्यान्न तथा स्वास्थ्य सामाग्री लगायतको सहयोग गर्दै आएको उनले बताए ।

जुम्लाको सिंजा गाउँपालिका-६ रुघाकी तारा रोकाया गतमंसिर १२ गते राति अचानक पेट र ढाड दुख्ने, अत्यधिक वान्ता हुने तथा हातखुट्टा दुख्ने समस्या लिएर सदरमुकाम खलंगास्थित कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान पुगेकी थिइन्।

स्वास्थ्य अवस्था जटिल बन्दै गएपछि उनलाई तत्कालै आईसीयूमा भर्ना गरी चार दिनसम्म उपचार गरियो। चिकित्सकले पाठेघर शल्यक्रिया आवश्यक देखाएपछि रगत अभाव पर्न सक्ने भन्दै ‘ओ पोजेटिभ’ रगतको व्यवस्था गर्न परिवारलाई सुझाव दिएका थिए। उनका श्रीमान् शेरबहादुर रोकायाले आफन्त सम्झाएर दुई जनालाई तयारी अवस्थामा राखे पनि अन्ततः रगत हालै प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्था भने आएन।

अहिले तारा उपचारपछि नजिकै कोठा लिएर स्वास्थ्य सुधारको प्रतीक्षामा छिन्।यसअघि पनि सोही गाउँपालिका -६ भाडगाँउकी कोइरे रावत दीर्घकालीन पेट दुखाइका कारण स्थानीय स्वास्थ्यचौकी हुँदै अन्ततः प्रतिष्ठान पुगेकी थिइन्।

उनको पाठेघरमा मासु (ट्यूमर) बढेको भेटिएपछि शल्यक्रियाको तयारी गरिँदा रगत अभावको समस्या दोहोरियो। बजारमा परिचय नभएकाले उनका पति लोगबहादुरले रगत खोज्न निकै दौडधुप गर्नुपरेको थियो।

‘जेनतेन आफन्तकै सहयोगमा उपचार गर्न सक्यौं,’ लोगबहादुर सम्झन्छन्। तर, यस्ता समस्याबाट जुम्लाबासी अब मुक्त हुने अपेक्षा गरिएको छ। कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान शिक्षण अस्पतालमा ब्लड बैंक सञ्चालनका लागि आवश्यक मेसिन जडान भइसकेको छ।

विभिन्न सामग्री खरिद पूरा भएसँगै केही दिनमै सेवा सुरु हुने तयारी भएको प्रतिष्ठानका उपकुलपति डा. पुजन रोकायाले बताए। ‘रगत परीक्षणदेखि ब्लड–सिल गर्ने सबै उपकरण तयार छ,’ उनले भने, ‘अब समस्या रगत दिने व्यक्तिको कमी हो, न कि प्रविधिको।’

ब्लड बैंक सञ्चालनपछि बिरामीले आवश्यकतानुसार पातलो, बाक्लो, सेतोलगायत आवश्यक प्रकारको रगत अस्पतालमै पाइनेछ। ब्लड बैंकका लागि उपयोगी मेसिन अमेरिका–नेपाल मेडिकल फाउण्डेशनले उपलब्ध गराएको हो।अहिले प्रतिष्ठानमा नियमित रक्तदान गर्नेमा अस्पतालका कर्मचारी, स्वास्थ्यकर्मी र नेपाली सेना प्रमुख स्रोत छन्।

उपकुलपति रोकायाका अनुसार, ‘रक्तदान गर्न चाहनेको संख्या कम छ। सभा–समारोहमा फलफूल बाँड्ने परम्पराभन्दा रक्तदानलाई प्राथमिकता दिने चेतना अब फैलिनुपर्छ।’

ब्लड बैंकमा एक महिनासम्म रगत सुरक्षित राख्न सकिनेछ। हाल प्रतिष्ठानसँग २ सय भन्दा बढी पोका अट्ने आधुनिक फ्रिजसमेत छ। बिरामीलाई ठूलो मात्रामा रगत आवश्यक नपरे पनि अचानक पर्ने माग पूरा गर्नका लागि दाता तयारी अवस्थामा राख्नुपर्ने अवस्था यथावत् छ।

स्थानीय धन्नलाल रावत भन्छन्, ‘पहिले रगत खोज्नै ठूलो चुनौती थियो। सेना–प्रहरी धाउनुपथ्र्यो। कसैले नचिनेको बिरामी त झन् जोखिममा पर्थ्यो। ब्लड बैंक सुरु भएपछि यो समस्या हट्ला भन्ने विश्वास छ।’

रगत अभावकै कारण उपचारमा ढिलाइ भोग्दै आएका जुम्लाबासीका लागि ब्लड बैंकको सुरुवात ऐतिहासिक राहत सावित हुने अपेक्षा गरिएको छ। अब आवश्यक रगत खोज्न दौडधुप गर्नु पर्ने होइन।अस्पतालबाटै सुरक्षित, जाँचिएको र चाहिएको समूहको रगत प्राप्त हुने छ ।

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्यामन्त्री डा सुधा गौतमले पछिल्लो समय मानसिक स्वास्थ्यको जोखिम बढ्दै गएकाले यसको न्यूनीकरणका लागि मनोपरामर्शसँगै आध्यात्मिक जीवनपद्धतिमा जोड दिनुपर्ने बताइन ।

तरङ्गीनि फाउण्डेशनले आजदेखि काठमाडौंमा आयोजना गरेको दुईदिने ‘नेशनल कम्युनिटी मेन्टल हेल्थ कन्फ्रेन्स’ मा उनले विज्ञ चिकित्सकको परामर्शसँगै दैनिक जीवनमा योग र ध्यानमा जोड दिनुपर्ने सुझाव दिइन ।

मन्त्री डा गौतमले मानसिक स्वास्थ्य समस्याकै कारण हरेक वर्ष सात हजार व्यक्तिले आत्महत्या गर्ने गरेको तथ्याङ्क पेस गर्दै यसको न्यूनीकरणका लागि सरकार, समुदाय र परिवार सँगसँगै अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता औँल्याइन ।

‘तनाव, बेचैनी, एक्लोपन र आफ्नो भावना अभिव्यक्त गर्ने उपयुक्त वातावरण नहुँदा मानिसहरूमा आत्मविश्वास घट्दै गएको छ । आत्मविश्वास नभएपछि जुनसुकै गलत कदम उठाउने जोखिम हुन्छ’, उनले भनिन्, ‘त्यसैकारण सकारात्मक सोचको वृद्धि गर्न सबैको भूमिका अपरिहार्य छ । सरकारले आफू मातहतका निकाय, अस्पतालमार्फत सरल र सहज सेवा प्रवाह, नीतिगत सुधारमार्फत काम गर्न खोजिरहेको छ । अरु सरोकार भएकाहरुले पनि यस विषयलाई गम्भिरतापूर्वक लिएर काम गर्न आवश्यक छ ।’

मन्त्री डा गौतमले आफूले मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेपछि मानसिक स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राखेर व्यवस्थापकीय र नीतिगत सुधारको काममा लागिरहेको उल्लेख गरे ।

त्यसका लागि मातहतका स्वास्थ्य संस्थामा मनोपरामर्श सहायता कक्ष, ‘टेलिभेडिसिन’ सेवामार्फत विदेशमा रहेका श्रमिकहरूलाई पनि परामर्श दिने र स्वास्थ्य नीतिअनुसारका काम तथा सुधारमा आफू लागिरहेको उनले जानकारी दिए ।

‘नेपालमा पछिल्लो समय थुप्रै मनोपरामर्श सेवा दिने व्यक्ति तथा संस्थाहरू छन् । विभिन्न शैक्षिक संस्थाले दक्ष जनशक्ति पनि उत्पादन गरिरहेका छन्, तर पर्याप्त दरबन्दी नभएकाले तिनको उपयोग गर्न सकिएको छैन । त्यसैले जनशक्ति व्यवस्थापन, राष्ट्रिय स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना तथा सञ्चार केन्द्रमार्फत सचेतनामूलक सामग्रीको व्यापक प्रचार र मानसिक स्वास्थ्यमा सबैको समान र सहज पहुँच बिस्तारमा दीर्घकालीन नीतिगत काममा लागिरहेका छौं’, मन्त्री डा गौतमले भनिन् ।

कार्यक्रममा वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा पुष्पराज शर्मा, मनोपरामर्शदाता सुनिता श्रेष्ठलगायतले सामुदायिक मानसिक स्वास्थ्यबारे आफ्नो धारणा राखिन् ।

दुई दिनसम्म हुने सम्मेलनमा मानसिक स्वास्थ्य समस्याका कारण, चुनौती, उपचारको अवस्था र समाधानबारे बृहत्त् छलफल हुने जनाइएको छ ।

विश्वका कतिपय जातजाति आफ्नै नजिकको नाता पर्नेमा विवाह गर्ने प्रचलन छ। यस्तो प्रचलन नेपालका केही जातजातिमा पनि देखिन्छ, तर नजिकको नातामा विवाह गर्ने प्रचलन भने आनुवंशिक असन्तुलनजन्य रोग निम्त्याउने मुख्य कारक रहेको चिकित्सकहरूले बताएका छन्। वीर अस्पतालकी जेनेटिक रोग विशेषज्ञ डा. निलम ठाकुरका अनुसार नेपालमा पनि नजिकका नातामा हुने विवाहका कारण विभिन्न आनुवंशिक रोग भेटिन्छन्।

नेपालका विभिन्न ठाउँमा बढी देखिने थालसीमियाँ, सिकलसेल एनिमिया, जन्मजात मुटु, कलेजो, मस्तिष्क, आँखामा दृष्टि समस्या र हातखुट्टाको अपांगता, डाउनसिन्ड्रोम, क्यान्सर, ओठ फाट्ने, नाकको संरचना राम्रो नबन्ने, बौद्धिक अपांगतालगायत आनुवंशिक रोग हुन् तर यी खास रोग कुन समुदायमा बढी छ भन्ने विषयमा पर्याप्त अध्ययन भइनसकेको डा. ठाकुर बताउँछिन्।

मानवशास्त्री मानवबहादुर शाहका अनुसार नेपालमा नजिकको नातामा विवाह हुने जातजातिमा गुरुङ, मगर, थकाली, तामाङ, दनुवार, तराईमा थारू अन्य जातजाति छन्। उनीहरूले मामाचेली, फुफु चेलाचेली बिचमा विवाह गर्छन् भने दनुवार समुदायमा छोरी दिएकै घरमा छोराको विवाह गरिदिने या बुहारी लिएको घरमा छोरी दिने चलन छ। नजिकको नाता बिचमा विवाह गर्नुको पछाडि आर्थिक तथा सम्बन्धको सुरक्षाका कारण गर्ने गरेको पाइएको मानवशास्त्री शाहु बताउँछन्। ‘मुख्य कुरा सम्पत्ति टाढाको व्यक्तिले उपभोग नगरोस् भन्ने आशयले यस्तो विवाह हुँदै आएको देखिन्छ’, उनले भने।

यसको वैवाहिक सम्बन्ध पनि राम्रो बनोस् भन्ने उद्देश्यले नजिकको नातामा विवाह गरेको देखिएको उनको भनाइ छ। स्वास्थ्यगत हिसाबले यस्तो विवाह उचित नभए पनि परम्परागत संस्कृतिका कारण अहिले पनि नेपाली समाजका विभिन्न जातजातिमा कायम रहेको उनले बताए।

वीर अस्पतालकी जेनेटिक रोग विशेषज्ञ डा. ठाकुरका अनुसार नजिकको विवाहमा जन्मिने सन्तानमा आनुवंशिक समस्या भई विभिन्न रोग हुने जोखिम उच्च हुन्छ। ‘साधारण विवाह सम्बन्धबाट जन्मिएका सन्तानको तुलनामा आनुवंशिक रोग हुने जोखिम तेब्बर हुन्छ’, उनले भनिन्।

एउटा जिनमा खराबी भएको बच्चामा तीन÷चार वटा आनुवंशिक रोगसमेत देखिन सक्छ। नेपालमा यस्ता आनुवंशिक डिस्अर्डरका कारणले देखिने रोग पर्याप्त भए पनि कुन समुदायमा कुन रोग छ भनेर यकिन गर्न सकिँदैन तर यस्ता रोग देखिन्छन्।

उनका अनुसार आनुवंशिक समस्याका कारण लाग्ने रोगमा जन्मजात कलेजो, मस्तिष्क, आँखा, हातखुट्टा, रगतजन्य, क्यान्सर जस्ता रोगको वंशाणुगत समस्या लिएर जन्मिन्छन्। ‘जसको परिवारमा पहिला आँखाको रोग थियो, जन्मिने बच्चाले पनि उस्तै रोग लिएर जन्मिन्छ, जुन रोग अन्य पुस्तामा पनि सर्दै जान्छ’, डा. ठाकुरले भनिन्।

यसका साथै नेपालमा प्रचलित आनुवंशिक मानिने रोगमा बौद्धिक अपांगता, थालसिमिया, पुड्कोपना, सिकलसेल एनिमिया, डाउनसिन्ड्रोम, माइक्रोकेफाली प्रचलित छन् भने केही दुर्लभ आनुवंशिक रोग पनि देखिन्छन्। मामाचेला र फुपु चेलीचेलाका बिचमा विवाह भएमा आमा र मामाबाट आएको जिन हुने हुनाले मामलीको रोग पूरै आउने डा. ठाकुर बताउँछिन्। यसका साथै जनसंख्यामा पनि एउटै जातजातिमा विवाह भएमा जेनेटिक रोग हुने उच्च जोखिम हुन्छ।

जुम्लाको सिंजा गाउँपालिका-६ को जोडु दाँतस्थित माध्यमिक विद्यालयको प्राङ्गण मंगलबार बिहानदेखि साँझसम्म गाउँलेहरूको उत्साह र आशाले भरियो।

वर्षौँसम्म सामान्य उपचारका लागि घण्टौँ पैदल हिँड्नुपर्ने बाध्यता, स्वास्थ्य चौकीको दूरी र विशेषज्ञ चिकित्सकको अभाव यी सबै पीडा हल्का भयो।

स्थानीय बासिन्दा पहिलोपटक आफ्नै गाउँमै विशेषज्ञ टोलीको उपस्थिति देखेर उन्मुक्त हाँसो र उत्साहले भरिए। २ सय ७२ जना स्थानीयले निःशुल्क स्वास्थ्य शिविरमा प्रत्यक्ष लाभ उठाए।

धेरै सहभागी महिलाहरू थिए।१ सय ५२ जनाले स्त्रीरोग तथा पाठेघरसम्बन्धी जाँच गराए।

सामान्य चिकित्सकीय परीक्षणमा रक्तचाप, चिनी जाँच, श्वासप्रश्वास, पेट र छालासम्बन्धी परीक्षण ५५ जनाले गराए। शिविरमा ६० किशोर–किशोरीले प्रजनन स्वास्थ्य, मानसिक स्वास्थ्य र परिवार नियोजनसम्बन्धी परामर्श पाएका थिए।शिविर सिंजा गाउँपालिका, पेस नेपाल, प्लान इन्टरनेशनल नेपाल र कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको समन्वयमा आयोजना गरिएको थियो।

पाकिस्तानले भरतपुर आँखा अस्पतालको पूर्वाधार विकासका निम्ति रु १० लाख प्रदान गरेको छ। अस्पताल परिसरमा मङ्गलबार आयोजित एक कार्यक्रममा नेपालका लागि पाकिस्तानका राजदूत अब्रार एच हाश्मीले अस्पताल व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष जयराम श्रेष्ठलाई उक्त रकमको चेक हस्तान्तरण गरे।

त्यस अवसरमा राजदूत हाश्मीले पाकिस्तानी सहयोगमा निर्मित उक्त अस्पतालको सुदृढीकरणका लागि निरन्तर सहयोग गर्न पाएकामा पाकिस्तान गर्वित रहेको बताउँदै यो सहयोग पाकिस्तान–नेपाल सम्बन्धका निम्ति महत्त्वपूर्ण स्तम्भका रूपमा चिरकालपर्यन्त स्मरणीय रहन्छ भने।

यहाँस्थित पाकिस्तानी दूतावासका अनुसार राजदूत हाश्मीले चितवन शिक्षण अस्पतालको भ्रमण गरेर त्यहाँका विद्यार्थीसँग छलफल गरे। त्यसअघि उनले लुम्बिनीको भ्रमण गरेर लुम्बिनी विकास बोर्ड र लुम्बिनी नगरपालिकाका कार्यवाहक प्रमुखसँग बेग्लाबेग्लै छलफल गरेका थिए।

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्यामन्त्री डा सुधा गौतमले देशभरका अस्पतालको प्रत्यक्ष अवलोकनमार्फत स्वास्थ्य सेवा, औषधि आपूर्ति, बीमा र सार्वजनिक खरिद प्रणालीमा देखिएका समस्या पहिचान गरी त्यसको सुधार गरिने बताएकी छन् ।

धरानस्थित बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको आज निरीक्षण गर्दै डा गौतमले स्वास्थ्य क्षेत्रमा विभिन्न सुधार आवश्यकताबारे आफूले निरन्तर सुझाव र रायसल्लाहरू प्राप्त गर्दै आएको उल्लेख गर्दै ती विषयलाई प्राथमिकताका आधारमा कार्यान्वयन गरिने बताइन ।

उनले भनिन्, ‘मानसिक स्वास्थ्य, श्रमिक लक्षित कार्यक्रम, औषधि खरिद, मेडिकल ल्याब तथा सार्वजनिक खरिद प्रक्रियामा समग्र सुधार अपरिहार्य छ ।’

डा गौतमका अनुसार औषधि खरिददेखि वितरण, बीमा प्रणाली, प्रयोगशाला सेवा तथा सार्वजनिक खरिद सबै क्षेत्रमा प्रणालीगत परिवर्तन आवश्यक देखिएको छ । अस्पतालका स्वास्थ्य सेवामा चुनौती छन् । ती समस्याको मूल कारण बुझेर सुधारतर्फ लैजानु मेरो निरन्तर प्रयास छ ।

अस्पतालमा कार्यरत चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीका पीर मर्का, सेवा सञ्चालनका कठिनाइ तथा व्यवस्थापनसम्बन्धी गुनासा प्रत्यक्ष सुन्न र बुझ्नकै लागि धरानस्थित बिपी प्रतिष्ठानमा आएको मन्त्री डा गौतमको भनाइ छ । उनले भनिन्, ‘जेनजी आन्दोलनपछि बनेको सरकारले भ्रष्टाचारमुक्त प्रणाली निर्माण, पारदर्शी शासन र स्वास्थ्यसहित सम्पूर्ण सेवा क्षेत्रलाई व्यवस्थित बनाउनु नै प्रमुख लक्ष्य लिएको छ ।’

काठमाडौं, लुम्बिनीलगायतका सङ्घीय अस्पतालहरूको अवस्थाबारे निरन्तर निरीक्षण गर्दै सेवा प्रवाहको गुणस्तर, पर्खाइ समय, क्लिनिक सञ्चालन र सर्वसाधारणले भोग्दै आएको सहजता असहजतासहितका समस्याहरूलाई नजिकबाट अध्ययन गरिरहेको उनले बताइन ।

मन्त्री गौतमले छिट्टै बस्न लागेको बिपी प्रतिष्ठानको सिनेट बैठकका तयारीका विषयमा समेत प्रत्यक्ष जानकारी आवश्यक भएकाले आफू निरीक्षणमा आएको बताउँदै आफ्नै आँखाले वास्तविक अवस्था हेरेपछि निर्णय गर्नु सजिलो हुने बताइन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले मोटोपनाको समस्या व्यक्तिमा प्रयोग हुने जीएलपी-१ (ग्लुकागन लाइन पेपिटाइड- १) नामक थेरापी समावेश गर्ने बारेमा नयाँ मार्गनिर्देशन जारी गरेको छ । संगठनले सोमबार यो निर्देशन जारी गरेको हो ।

विश्वभरी मोटोपनाले मानिसको मृत्युदर र दीर्घरोग बढ्दै गएको भन्दै यो थेरापी जारी गरेको हो । संगठनले मोटोपनालाई पनि एक दीर्घरोगको रुपमा लिइ जीएलपी-१ थेरापीलाई अत्यावश्यक औषधीमा समावेश गर्न निर्देशन जारी गरेको छ ।

यसका साथै मोटोपनाबाट हुने रोग टाइप टु मधुमेहको औषधीलाई पनि अत्वावश्यक औषधीमा समावेश गर्ने निर्णय गरेको हो । मोटोपनाका कारण टाइप-२ मधुमेहको औषधीलाई गत सेप्टेम्बरमा नै जीएलपी-१ औषधी अतिआवश्यक सूचीमा समावेश गरेको थियो ।

मोटोपनाकै कारण मुटु तथा रक्तनलीजन्य रोगहरु र केही क्यान्सरसमेत निम्तिने भएकोले मोटोपना एक स्वास्थ्य चुनौतीको रुपमा रहेको संगठनले जनाएको छ । तथ्याकं अनुसार सन हाल विश्वका ७ अर्व मानिसमा मोटोपनाको समस्या रहेको र सन् २०२४ मा मोटोपनाको कारण विश्वभरमा ३ करोड ७० लाख मानिसको मृत्यु भएको तथ्याकंलाई आधारित बनाइ संगठनले मोटोपनामा जीएलपी-१ थेरापी मार्गनिर्देशन गरेको हो ।

सन् २०३० सम्ममा मोटोपनाको समस्या दोब्बर हुने आंकलन गरिएको छ । यो सम्भावित मोटोपनाको संख्याको न्युनीकरण गर्न थेरापी उपयोगी हुने संगठनले जनाएको छ ।

संगठनको नयाँ मार्गनिर्देशनले मोटोपनाको कारण गम्भिर स्वास्थ्य समस्याको जोखिममा रहेका व्यक्तिहरुको हकमा यो थेरापी प्रयोग गर्नु पर्ने मार्गनिर्देशनमा उल्लेख छ । यसको साथै स्वास्थ्यकर्मीले स्वस्थ खानपान, नियमित व्यायम जस्ता थेरापी पनि समावेश गरी सहयोग गर्नु पर्नेछ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका महानिर्देशक ट्रेडोस आदानाम घेब्रेयससले भने, ‘मोटोपना विश्वको प्रमुख स्वास्थ्य चुनौतीको रुपमा देखा परेको छ । संगठन यो समस्या नियन्त्रणको लागि विश्वभरका राष्ट्रलाई समान रुपमा सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता गर्दछ, हाम्रो नयाँ मार्गनिर्देशनले मोटोपना दीर्घरोग हो, यसलाई दीर्घ र उचित हेरचाहले उपचार गर्न सकिन्छ।’

‘यो विश्वव्यापी संकटलाई एक्लै समाधान गर्न सक्दैन, जीएलपी-१ थेरापीले लाखौको मोटोपना र यसको असर हटाउन सक्छ’ उनले जोड दिँदै भने ।

मोटोपना जटिल नसर्ने रोगहरु मुटुजन्य रोग, टाइप-२ मधुमेह र केही क्यान्सर निम्ताउने मुख्य कारक रहेको र अन्य संक्रमणरोगको कारक रहेको संगठनले जनाएको छ । यसको असरले नसर्ने रोगको उपचारमा ठूलो आर्थिक भार निम्ताएको संगठनले जनाएको छ ।

जीएलपी-१ थेरापी गर्भवती बाहेक पाका उमेरका मानिसले प्रयोग हुने, यसको माटोपना घटाउन, मेटाबोलिजममा सुधार गर्न र अन्य लाभ हुने भएकोले यसको सिफारिश स्थिति अनुसार हुनेछ । तर औषधी मात्र मोटोपना न्युनीकरणको उपाय नभएकोले स्वस्थ जीवनशैली, स्वस्थ खाना र उपचारमा पहुँच जस्ता पक्षमा सम्वन्धित राष्ट्रले नीतिनिर्माण र कार्यक्रम गर्न आवश्यक रहेको सुझाएको छ।

भरतपुर अस्पतालमा उपचारका लागि आएका बिरामीमध्ये २० प्रतिशत मौसमी रुघाखोकीका रहेका छन्। रुघाखोकीका बिरामी अहिलले जाडो बढेसँगै बढेका हुन्।

भरतपुर अस्पतालका वरिष्ठ फिजिसियन डा प्रमोद पौडेलका अनुसार यहाँ उपचारमा आउने बिरामीमध्ये २० प्रतिशत मौसमी रुघाखोकीका बिरामी हुन्। उनले भने, 'सामान्य समयभन्दा अहिले यस्ता बिरामीको चाप बढेको छ।'

अहिले अस्पतालमा दैनिक एक हजार ५०० देखि दुई हजार हाराहारी बिरामी आउने गरेका छन्। आएका बिरामीमध्ये ३०० भन्दा बढी मौसमी रुघाखोकी र ज्वरोका रहेका उनले जानकारी दिए।

अस्पतालका वरिष्ठ फिजिसियन डा कालिदास अधिकारीका अनुसार लगातार चार दिनसम्म ज्वरो आउने, घाँटी दुख्ने, टाउको दुख्ने, जीउ दुख्ने, खाना नरुच्ने तथा सुक्खा खोकी लाग्ने जस्ता समस्या लिएर आउने बिरामीको सङ्ख्या बढेको हो। उनले भने, 'सिजनल फ्लुका बिरामी बढेका छन्।' यसलाई रोक्न चिसो कुरा नखाने, चिसोमा बाहिर नहिँड्ने, हिँड्नै परे बाक्ला र लामा लुगा गाएर हिँड्ने गर्नुपर्ने उनले बताए।

अस्पतालमा आएका बिरामीमध्ये केही स्क्रबटाइफसका रहेको डा अधिकारीले जानकारी दिए। दीर्घरोगी र ज्येष्ठ नागरिकमा बढी मौसमी रोगको समस्या देखिएको उनले बताए। अहिले उपचारमा आएका बालबालिकामा समेत मौसमी रोगको समस्या देखिएको बाल रोग विशेषज्ञ डा खेम पौडेलले बताए। बालबालिकामा लगातार ज्वरो आउने, सिँगान बगिरहने, खाना नरुच्ने जस्ता समस्या देखिने गरेको उनले बताए।

बालबालिकालाई चिसो खान नदिने, बिहान र साँझ बाहिर हिँड्डुल गर्न नदिने, लामो र न्यानो कपडा लगाइदिने, झोलिलो र ताता कुरा खान दिने जस्ता कार्यले मौसमी रोगबाट बचाउन सकिने उनले बताए। अहिले उपचारमा आएका बालबालिकामध्ये ५० प्रतिशतमा मौसमी रुघाखोकी र ज्वरोको समस्या रहेको उनले जानकारी दिए। बालबालिकालाई चिसोबाट बचाउनसमेत उनले आग्रह गरे।

यस अस्पतालमा चितवनसहित विभिन्न जिल्लाका बिरामीको उपचार हुँदै आएको छ। सङ्घीय अस्पतालका रूपमा रहेको यस अस्पतालमा विशेषज्ञ सेवासमेत हुने भएकाले उपचारका लागि केन्द्र बन्दै आएको छ। रासस