कीर्तिपुरमा कर्मा र कुटुम्ब ‘ब्यान्ड’ले एकसाथ कन्सर्ट गर्ने भएका छन्।

‘एकै स्वरमा कीर्तिपुर’ शीर्षकमा यही मङ्सिर २२ गते कन्सर्ट हुने भएको हो। कर्मा कीर्तिपुरमा स्थापना भएको ब्यान्ड हो। कुटुम्बसँग सहकार्य गरेर उक्त ब्यान्डले कीर्तिपुरवासीलाई सङ्गीतद्वारा मनोरञ्जन प्रदान गर्ने तयारी गरेको कर्मा ब्यान्डका गायक सुरेन्द्रमान सिंहले बताए।

आदि ग्रुप र एएसक्युको संयुक्त आयोजनामा कीर्तिपुरको ल्याबरोटरी विद्यालयको प्राङ्गणमा कन्सर्ट आयोजना गरिएको छ। कर्मा ब्यान्डको एकल प्रस्तुती सँगै कुटुम्बसित सहकार्य गरेर करिब आधा दर्जन गीत प्रस्तुत गरिने छन्। कार्यक्रममा विभिन्न जाति, समुदाय र विशेष गरी नेवार संस्कृति झल्किने नृत्य एवं झाँकी प्रस्तुत गरिने गायक सिंहले जानकारी दिए।

कन्सर्टमा कर्मा ब्यान्डका गीतमा कुटुम्बको मौलिक धुन समावेश हुनेछ। ब्यान्डले ‘कहाँ होला घरबार’, ‘हुक्का मेरो डल्ले डल्ले’, ‘को हौ तिमी’, ‘मौनता’, ‘नयाँ सपना’, ‘यानीमाया’, ‘सुपारीदाना’ लगायत गीत प्रस्तुत गर्नेछ। कन्सर्टबाट प्राप्त रकम कीर्तिपुर नगरपालिकाको सामाजिक सेवा र विकासका काममा लगानी गरिने सिंहले जानकारी दिए।

उदयपुरका अरुण पुवार मगर ‘नेपहप श्रीपेज सिजन २’को फाइनलमा प्रवेश गरेका छन्। हिपहप गीत सङ्गीतको रियालिटी शो नेपहप श्रीपेजको सिजन २ मा उदयपुरको कटारी नगरपालिका ५ बलाहाका अरुण पुवार मगरले आफूलाई उत्कृष्ट ५ मा पार्दै फाइनल प्रवेश पाएका हुन्।

रियालिटी शोको फाइनलमा पुगेका मगरलाई कटारी वडा नं. २ ले उपाधि जितको शुभकामना दिँदै सम्मान गरेको छ। बुधबार वडा कार्यालयले एक कार्यक्रमको आयोजना गरी रियालिटी शोको फाईनल पुग्न सफल मगरलाई वडाध्यक्ष मोहन तामाङले उपाधि जित्न शुभकामना दिँदै अग्रिम बधाईसहित सम्मान गरे।

फाइनल यात्रा तय गरेका अरुणलाई वडाध्यक्ष तामाङले वडा परिवारको तर्फबाट नगद ३० हजारसहित सम्मान गरेका हुन्। तामाङले व्यक्तिगत ५ हजार नगद पनि मगरलाई सहयोग प्रदान गरे।

सो रियालिटी शोको पहिलो सिजन ¥यापर साईमले जितेका थिए। जसको निर्णायक काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर बालेन साह थिए। निर्णायक भएकै बेला बालेन महानगरप्रमुख जितेका थिए।

उपाधि विजेता साईमनलाई ट्रफि (श्रीपेच)को रुपमा दिइएको मुकुट बज्राचार्य समुदायकोसँग मेल खाएको भन्दै विरोध भएको थियो। विरोधपछि बालेनले मुकुट फिर्ता गराएका थिए।

फाइनल पुगेका मगरलाई हौसला बढाउन स्थानीयले कटारी बजार र आसपासमा कार्यक्रम गर्दै भोट माग्न थालेका छन्। उनलाई जिताउन अभियानस्वरुप ठाउँ ठाउँमा कार्यक्रम गरी मगरलाई प्रस्तुति दिन लगाइएको स्थानीयको भनाई छ।

मगरले पूर्वी नेपालकै प्रतिनिधित्व गरिरहेको अर्थ्याउँदै सिजन २ को श्रीपेच उपाधि जिताउन अभियान चलाइएको वडाध्यक्ष तामाङले बताए। उपाधिका लागि भोटिङ सुरु भइसकेकाले भोट गरेर सहयोग गर्न वडाध्यक्ष तामाङले उदयपुरे समुदायसँग आग्रह गरेका छन्।

अरुणै कोशी, तमोरै कोशी बग्दछ सलल,

हा है बग्दछ सलल।

दिसदिस (देशदेश)को माइती, चारथुम चेली,

बेल फोरी बियाँ, भेटघाट इहाँ (यहाँ),

निधारको छेरी (आँखीभौँ) सम्झिँदै खेरी,

वढाङ्मी मेला, पूर्णेझैँ झलल।

यो वढाङ्मी (पापनी) नाचमा गाइन्ने मौलिक गीत हो। धनकुटाको खाल्सा क्षेत्र (हाल शहिदभूमि गाउँपालिका) मा बसोबास गर्ने किरात राई जातिले मनाउने वढाङ्मी पर्वमा नाचिने (पापनी) नाचमा यस्ता गीत गाइन्छ।

यतिबेला धनकुटाको खाल्सा क्षेत्र वढाङ्मीमय भएको छ। घुरघरमा कुलपूजा गर्ने र नाचगान गर्ने कार्यले खाल्सा क्षेत्रका बासिन्दा व्यस्त छन्। यो क्षेत्रका बासिन्दाको प्रमुख पर्व भएकाले पर्वमय भएको सहिदभूमि गाउँपालिकाका अध्यक्ष मनोज राई बताउँछन्।

तान्त्रिक राजा बुढाहाङको सेवामा मनाइने वढाङमी पर्व र नाचिने नाच गीतको लय र ढोल झ्याम्टाको तालमा लहरै उभिएर गोलाकार रूपमा नाचिन्छ। यो कुनै लिखित नभएर पुर्खादेखि नै मुखाग्र गाउँदै आइएको गीत हो। यो एकल वा जोडी भएर पुरुष–महिला सबैले गाउँछन्। गायकी सुन्दा उनीहरूलाई आँशुकवि भन्दा फरक पर्दैन। हरेक गीतमा स्थायी र अन्तरा हुन्छन्, जसलाई घन्टौँसम्म गाएर नाचिन्छ।

के हो वढाङ्मी?

राईहरूको भाषा र संस्कृतिमा थर र गाउँपिच्छे विविधता र फरकपन पाइन्छ। यही विविधता र फरकपन धनकुटाको खाल्सा क्षेत्र (छिन्ताङ, आखिसल्ला र खोकु गाविस) हाल शहिदभूमि गाउँपालिकाका राई जातिको संस्कृति पनि फरक छ। उनीहरूको सांस्कृतिक धरोहरको रूपमा रहेको छ, वढाङ्मी पर्व र नाच रहेको छ।

कात्तिक पूर्णिमापछिको पहिलो मङ्गलबार साविक छिन्ताङ गाविस–४ (हाल शहिदभूमि गाउँपालिका–३) स्थित साकेन्वा थानमा पूजा गरेपछि वढाङ्मीको औपचारिक सुरुआत हुन्छ। यसपछि स्थानीय राईहरूले घरघरमा कुलपूजा गर्न थाल्छन्। कुलपूजामा फूल–अक्षता, पानसुपारीसँगै अण्डा, कुखुरा, परेवा र बङ्गुरको बलि दिइन्छ।

पूजापछि टोलको मुख्य घरमा लहरै उभिएर गीतको लयसँगै ढोल–झ्याम्टाको तालमा कुम जोडेर वढाङमी नाच नाचिन्छ। यसपालि मङ्सिर ४ गतेदेखि शुरु भएको यो पर्व र नाच छिन्ताङ र आँखीसल्लामा मङ्सिर ९ गते र खोकुमा मङ्सिर १० गते सकिनेछ।

यस नाच र पर्वको शुरुआतको विषयमा स्थानीयबासीमा एउटा गजबको किंबदन्ती रहेको छ। किंबदन्ती अनुसार परापूर्वकालमा खाल्सा क्षेत्रमा बुढाहाङ नाममा शक्तिशाली तान्त्रिक राजाले शासन गर्थे। ती राजा बुढाहाङका छ छोरी थिए। उमेर पुगेपछि उनीहरूले मनोरञ्जनका लागि बुवासँग अनुमति मागे। बुढाहाङले उनीहरूलाई छ दिन छुट्टी दिए। छुट्टी पाएपछि उनीहरू आँखिसल्लाको टप्पु भन्ने ठाउँमा वनभोज खान गए, विभिन्न जीवजन्तु र चराचुरुङ्गीको नक्कल गरी रमाए।

उनीहरूको नाचलाई फेरि स्थानीयले देखे र नक्कल गरे। बुढाहाङका छोरीहरूको यही नाच अपभ्रंश भई ‘वढाङ्मी’ हुन पुगेको बुढापाकाको भनाइ छ। अहिले पनि बुढाहाङका छोरीहरूले वनभोज खाएको र नाचगान गरेको स्थानलाई आँखिसल्लामा संरक्षण गरेर राखिएको सहिदभूमि गाउँपालिकाका अध्यक्ष राईले बताए।

वढाङ्मी नाच उत्पत्तिको किंवदन्ती रोचक छ। जनश्रुति अनुसार परापूर्वकालमा त्यस क्षेत्रका राईहरूका पुर्खा बुढाहाङ भन्ने राजाको पालादेखि यो पर्व शुरु भएको हो। बुढाहाङ यति शक्तिशाली थिए कि, उनले समयलाई आफ्नो वशमा पारी रातलाई दिन र दिनलाई रात बनाउन सक्थे। उनलाई मार्न धनकुटाको बेलहराबाट सिकारीहरू आएका थिए। यो थाहा पाएर उनी दिनलाई रात बनाएर अलापिए। त्यसैले उनी अझै पनि जिउँदै रहेको विश्वास गरिन्छ।

वढाङ्मी गीतका गायक खनप्रसाद राई २४ घन्टासम्म निरन्तर यो गीत गाइने र नाचिने बताउँछन्। खनप्रसाद स्वयंसँग लगातार १५ घन्टासम्म गीत गाएको अनुभव छ। उनी भन्छन्, ‘गीत गाउने जोडी र नाच्ने समूह हुँदा दिनरात बितेको पत्तो हुँदैन।’

विस्तारै पाइला सार्दै नाचिने भएकाले थकाइ नलाग्ने र धेरै समयसम्म नाच्न सकिने स्थानीयवासीको अनुभव छ। यसमा चेली र माइती पनि एउटै लहरमा उभिएर नाच्छन्। खनप्रसादका अनुसार वढाङ्मी सामाजिक सद्भावको पर्व र नाच हो । यस नाचगानमा पारिवारिक सुखदुःख, रसरङका कुरा र देवीदेवताको गुनागानलाई समेटिन्छ।

यो नाच विवाह, भोज र अन्य खुसियालीमा पनि नाचिन्छ। यसलाई स्थानीय स्तरमा पापनी लहरे–नाच भनिन्छ। तर, वढाङ्मीको बेला र बिहेमा गाउने गीत भने फरक हुन्छ। वढाङ्मीका बेला बुढाहाङ राजाको गुनगान, देवीदेवताको चर्चा गरिन्छ भने अन्य बेला रसरङको चर्चा हुने गरेको खनप्रसादले बताए।

स्थानीयको कुलपूजालाई ‘माङ्ला’ भनिन्छ। स्थानीय छिन्ताङ भाषामा ‘माङ्’को अर्थ देवता र ‘ला’को अर्थ चढाउनु हो। अर्थात उत्पादित बाली देवतालाई चढाउनु। आँखीसल्लाका ७८ वर्षीय गोविन्द राईका अनुसार खाल्सा क्षेत्रका राईहरूको चुलो (राई जातिका प्रत्येक घरभित्र तीनवटा चुलो, जसमा कुलपूजा गरिन्छ) सँगै स्थानीय देवीहरूको थानमा पूजा हुने हुने गरेको छ।

खासगरी छिन्ताङ जाल्पादेवी मन्दिर, पञ्चकन्या, ढुकुरसिं थानी, देउलिंगे, टप्पुदेवी, ज्वालादेवी लगायत स्थानमा पूजा गरिन्छ। यी देवी र थानलाई स्थानीय राई र अन्य जातिले पनि आफ्नो कुलदेवताकै रूपमा मान्ने गरेका छन्।

कुलपूजा र नयाँ बाली

शहिदभूमि गाउँपालिका–३ का पूर्व वडाध्यक्ष योगेन्द्र राईका अनुसार नयाँ बाली भित्रिएको खुसीयालीमा छ दिनसम्म मनाएर वढाङ्मी पर्वको बिदाइ गरिन्छ। नयाँबाली पाकेपछि कुलदेवतालाई चढाएर मात्र आफूले खानु किरात राई जातिको परम्परा हो। त्यसैले वढाङ्मीमा अर्को वर्ष पनि खेती राम्रो होस्, रक्षा–क्षमा गर्नु भनी आशीर्वाद माग्ने चलन छ।

नाचगान शुरु गर्नुअघि बुढाहाङको नाममा एकजोडी परेवाले क्षमापूजा गरिन्छ। नाचगान गर्दा कुनै झगडा र दुःख नहोस् भनेर क्षमा पूजा गरिन्छ। जुन घरको आँगन वा टोलमा नाचिन्छ, त्यो घर वा टोलले नाङ्लोमाथि दियो, कलश, फलफूल, चिन्दोमा रक्सी, डबका जाँड राखेर आशिकभारा (आशिष माग्ने) गरिन्छ। नाचगान गर्ने सबैको शिर उठाउने र नाचगान गर्ने घर वा टोलको नाम चर्चा गर्न पञ्चभलाद्मी राखेर आशिषभारा गरेपछि यो पर्व पूरा हुन्छ।

उन्मुक्त छोरीचेली

यो पर्वमा छ दिनको मेला र छ दिनको बारण (बार्ने) भन्ने चलन छ। पर्वका अवसरमा बुढाहाङ राजाले आफ्ना सहयोगी र राज्यका नागरिकलाई समेत छुट्टी दिएका थिए। त्यसैले खनजोत गर्न नहुने भनेर बार्ने चलन रह्यो। यो चलन अहिले पनि छ।

वढाङ्मी मनाउनकै लागि घरको सबै कामलाई रोकिन्छ। कसैले हलो जोत्दैनन्, कोदालो खन्दैनन्। यो पर्वमा विशेषतः छोरीचेलीलाई छुट दिइन्छ। यो दिन छोरीचेलीलाई काम नलगाउने र उनीहरूले कुनै गल्ती गरे पनि गाली गर्न नहुने मान्यता छ।

गाली गरे बुढाहाङ र देवीदेवता रिसाउने, घरमा दुःखबिरामी पर्ने बुढापाकाको विश्वास छ। त्यसैले चेलीहरू यी छ दिन विशेष स्वतन्त्र हुन्छन्। आफ्ना दौतरीसँग हाँसखेल र नाचगान गर्न स्वतन्त्र छन्।

अहिले नारी हक–अधिकार र स्वतन्त्रताको आन्दोलन र बहस चलिरहेको छ। तर, धनकुटाको खाल्सा क्षेत्रका राई जातिका महिलामा सदियौंदेखि स्वतन्त्रताको अभ्यास छ। शहिदभूमि गाउँपालिकाका अध्यक्ष राई भन्छन्, ‘देवीदेवताको नाममा भएको यो परम्पराले आजका महिलालाई पनि स्वतन्त्रताको पैरवी गरेको छ।’

धामीझाँक्रीको मन्दुम

राई जातिले तीनचुलोमा कुलपूजा गर्दा होस् वा देवीदेवताको थानमा पूजा गर्दा होस्, धामीझाँक्रीले मुन्दुम फलाक्छन्। यस क्षेत्रका धामीझाँक्रीहरू (छाम्बाक, ङाङशुभा, तालुकसुङपा) ले देवीदेवतासँग मुन्दुम गाउँदै वरदान मागिन्छ।

शहिदभूमि गाउँ गाउँपालिका–३ का भक्तविर राई (छाम्बाक) ले मेलामा आएर साकेन्वा र पञ्चकन्या डाँडामा रहेको देवीदेवताको अगाडि शक्ति माग्दै सेवापूजा (भक्तिपूजा) गरिरहेको बताउँछन्। यहाँका एक दर्जन धामीझाँक्रीले ढोलझ्याम्टा, खुँडा, तरबार बोकेर मुन्दुम गाउने चलन छ। किरात धर्म–संस्कृति अनुसार, मुन्दुम देवीदेवताले सिकाएको मानिन्छ।

आठपहरिया जातिको वढाङमी/वाडाङमेट

खाल्सा क्षेत्र (शहिदभूमि) का राई जातिको वढाङमी पर्वसँगै धनकुटा नगरपालिका क्षेत्रभित्रका थातथलोमा बस्ने आठपहरिया जातिको पनि वढाङ्मी पर्व मनाउँदै नाचगान गरिरहेका छन्।

आठपहरिया जातिको यो पर्व हिन्दूहरूको दशैं जस्तै महत्त्वपूर्व रहेको छ। यो पर्वमा पितृ पूजासँगै वर्षभरि देहान्त भएका आफन्तको बरखी बारेकाहरू दुःखबाट चोखिने, नयाँ घर बनाए छ भने चोख्याउने, पहिलो सन्तान छोरो जन्मिएको घरमा हर्षबढाइँ गर्ने चलन रहेको धनकुटा नगरपालिका–५ का अष्टबहादुर आठपहरियाले बताए। कात्तिकको भाइटिकाको दिन जमरा राख्ने र माड उठाउने (देवी आह्वान) गर्ने कामसँगै मङ्सिरको औंसीको दिनसम्म यो चाड मनाउने गरेका छन्।

चाड शुरु भएपछि गाउँटोलमा ढोल नाच्ने, बराह र मार्गाको मुन्धुम गाउने (स्तुतिगान) चलन छ। यस बीचमा मङ्सिर पूर्णमाको चार दिनअघि वर्षभरि आफन्तको देहान्त भएर बरखी बारेका परिवार र उनका आफन्तले सुनसरीको बराहक्षेत्र मन्दिरमा पैदाल हिडेर दर्शन गरी चोखिने चलन रहेको अष्टबहादुरले बताए।

परापूर्वकालमा तेह्रथुमको पञ्चकन्यामा विष्णु भगवानले बराह अवतार लिएको बेला कन्दमूल खोजीखाने क्रममा फाक्चामाराका लिम्बू जातिले घेरा हाली काटेर घाइते बनाएका थिए।

घाइते भएका बराह धनकुटाको भगुवाखोला, भुल्के आहाले हुँदै सुनसरीको कोकाहा खोलामा आराम गरी बसेको किंबदन्ती छ। बराहलाई आठपहरिया जातिको इष्टदेवी मार्गा थानीको दाइको बराहलाई पुज्ने गरेका छन्। त्यसैले आठपहरिया जातिले मार्गालाई आमा र बराहलाई मामाको रूपमा पूजा गर्ने चलन छ।

सप्तकोशी नदीको किनारामा रहेको बराहक्षेत्र मन्दिरमा रहेको बराहको दर्शन गरी त्यहाँको पानी ल्याएर घर चोख्याउने र बराहलाई धनकुटा आउन निम्तो दिने परम्परा रहेको अष्टबहादुरले बताए।

वढाङ्मेट पर्वको अवसरमा माङकाटा (धामी) बाट जोखाना हेर्ने, शुभकार्यका लागि दियो बत्ती हेर्ने, ढोल झ्याम्टा बजाउँदै वढाङमी नाच्ने र मारुनी नाच्ने चलन छ।

(सिद्धराज राई र नारायणकुमार राई /रासस)

सातौं संस्करणको ‘मिस्टर एण्ड मिस लिटिल कोशी’ को उपाधि ‘मिस्टर’ तर्फ विराटनगरका ओसियन जंग थापा र ‘मिस’ तर्फ धरानकी उपासना रमदामले जितेका छन्। विराटनगरमा भएको फाइनलमा दुवैले उपाधिसहित जनही ३० हजार रुपैंयाँ र विभिन्न पुरस्कार प्राप्त गरे।

जय मिडिया म्यानेजमेन्ट प्रालिको आयोजनामा भएको प्रतियोगितामा ‘मिस्टर’ तर्फ विराटनगरका असिम तिम्सिना ‘फस्ट रनर अप’, विराटनगरका आरोहण पोखरेल ‘सेकेण्ड रनर अप’, इटहरीका अर्मान जिमी ‘थर्ड रनर अप’, धरानका संगीत धमला ‘फोर्थ रनर अप’, विराटनगरका श्रीयांश थापा ‘फिफ्थ रनर अप’, विराटनगरका उनय राई ‘सिक्स्थ रनर अप’ र विराटनगरका आरभ राजवंशी ‘अर्गनाइजर्स च्वाइस विनर’ भए।

त्यस्तै ‘मिस’ तर्फ विराटनगरकी स्मारिका दंगाल ‘फस्ट रनर अप’, विराटनगरकी रियांशा सापकोटा ‘सेकेण्ड रनर अप’, विराटनगरकी ग्रेसी कार्की ‘थर्ड रनर अप’, विराटनगरकी इशानी ढकाल ‘फोर्थ रनर अप’, विराटनगरकी जिज्ञासा निरौला ‘फिफ्थ रनर अप’, इटहरीकी निश्चिता लुंगेली ‘सिक्स्थ रनर अप’ र विराटनगरकी इशानी ढकाल ‘अर्गनाइजर्स च्वाई विनर’ घोषित भए।

विजेता तथा उपविजेतालाई कोशी प्रदेशकी राज्यमन्त्री सिर्जना राई, नेपाली काँग्रेस कोशी प्रदेशका कोषाध्यक्ष राजेश गुप्ता, कोशी प्रदेशको खेलकुद मन्त्रालयका सदस्य सचिव कृष्ण बस्नेत (पर्शुराम बस्नेत), नेकपा एमाले विराटनगर महानगर कमिटिका अध्यक्ष रोहित कोइरालाले पुरस्कार प्रदान गरेका थिए।

प्रतियोगिताको निर्णायकमा मेन हण्ट इन्टरनेसनलका संस्थापक अनुप सक्सेना, हाउस अफ फेसनका संस्थापक, मोडल तथा प्रशिक्षक ओसिमा बनु, कोशी प्रदेशका पूर्व महान्यायधिवक्ता रुपेश कोइराला र हिसानका राष्ट्रिय उपाध्यक्ष भेषराज पोखरेल रहेका थिए।

आयोजक जय मिडिया म्यानेजमेन्ट प्रालिका अध्यक्ष जय राज रायले बालवालिकाहरुमा भएको प्रतिभा उजागर गर्ने उद्देश्यले यो प्रतियोगिता प्रत्येक वर्ष हुँदै आएको बताए। उनले जय मिडिया मेनेजमेन्टले निकट भविष्यमा गर्न लागेको विभिन्न प्रोजेक्टमा विजेता तथा उपविजेतालाई सहभागी गराउने बताए।

नेपाली फिल्म क्षेत्रका ७२ फिल्मकर्मीलाई विशिष्ट श्रेणीको फिल्मकर्मी परिचयपत्र प्रदान गरिएको छ। बुधबार चलचित्र विकास बोर्डमा आयोजित एक कार्यक्रममा सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री पृथ्वी सुब्बा गुरुङले परिचयपत्र प्रदान गरे।

विशिष्ट श्रेणीको फिल्मकर्मी परिचयपत्र पाउनेमा नेपाली भाषा, जातीय क्षेत्रीय फिल्म निर्माता, निर्देशक, कलाकार र प्रावधिक छन्। नेपाली चलचित्र क्षेत्रमा अनवरत योगदान दिएबापत उनीहरूलाई विशिष्ट श्रेणीको फिल्मकर्मी परिचयपत्र प्रदान गरिएको बोर्ड अध्यक्ष दिनेश डिसीले बताए।

विशिष्ट श्रेणीको फिल्मकर्मी परिचयपत्र प्राप्त गर्नेमा गौरी मल्ल, नवल खड्का, आकाश अधिकारी, अशोक रोक्का, उदय सुब्बा, उदय सिंह बोहोरा, सरोज खनाल, शोभित बस्नेत, कपिलप्रसाद द्वा, कृष्णप्रसाद ढुंगाना, कुमार महर्जन, केपी पाठक, केदारनाथ दवाडी, गोविन्द नेपाली, चेतन सापकोटा, तैयब शाह, विशाल विष्ट, दिव्येश्वर गौतम, देवकुमार श्रेष्ठ, नगेन्द्र घिमिरे, नानीकाजी डंगोल, निर्जलकुमार श्रेष्ठ, प्रमोद ढुंगाना, पुष्पकुमार श्रेष्ठ, पुरनलाल जोशी, पूर्णबहादुर तामाङ, बालदीप राई, विजयरत्न तुलाधर, विश्वराम केसी, विमल पौडेल, मदन घिमिरे, मधुसूदन प्रधान, माओत्से गुरुङ, मुकुन्द थापा, रचना सिंह, रत्न ढकाल, रमेश रञ्जन झा, रवि डंगोल, राजु केसी, राजकुमार शाह, राजेन्द्र थापा, रामेश्वरजंग केसी र राजुविक्रम थापा लगायत छन्।

कार्यक्रममा विशिष्ठ श्रेणीको फिल्मकर्मी परिचयपत्र प्राप्त गरेका कलाकार रामचन्द्र अधिकारीलाई औषधोपचार बिमावापत प्राप्त रकमको चेक हस्तान्तरण प्रदान गरिएको थियो। त्यस्तै अभिनेत्री केकी अधिकारी, निर्देशक दीपाश्री निरौला, दीपेन्द्र लामा, दीपन्द्र के खनाल र रामबाबु गुरुङले आफ्नो फिल्मको स्क्रिप्ट चलचित्र विकास बोर्डको संग्रहालयका लागि हस्तान्तरण गरेका थिए।

‘डकुमेन्ट्री इन एन्थ्रोपोसन’ थिममा आजदेखि फिल्म साउथ एसिया महोत्सवको चौथौ संस्करण सुरु हुँदैछ।ललितपुरको यलमाया केन्द्रमा हुने चार दिने महोत्सवमा विभिन्न देशका ४७ वटा लघु चलचित्र र वृत्तचित्र प्रर्दशन गरिनेछन्। महोत्सवमा नेपालसहित भारत, पाकिस्तान, बङ्गलादेश, श्रीलङ्कालगायतका ९ देशका चलचित्र प्रदर्शन हुँदैछन्।

महोत्सवका सहायक निर्देशक पवस मानन्धरले यस वर्ष वेस्ट फिल्म इन द क्लाइमेट क्राइसिस अवार्ड थप गरिएको उल्लेख गर्दै उत्कृष्ट चलचित्र, जुरी अवार्ड, उत्कृष्ट स्टुडेन्ट चलचित्र, उत्कृष्ट डेब्यु चलचित्र र उत्कृष्ट फिल्म इन द क्लाइमेट क्राइसिस अवार्डको लागि प्रतिस्पर्धा हुने जानकारी दिए।

“बिहान ९ बजेदेखि महोत्सव सुरु हुनेछ। निर्देशनसम्बन्धी कार्यशाला पनि हुँदैछ”, उनले भने,“वृत्तचित्र हेर्न र सिर्जना गर्न चाहनेका लागि यो महोत्सव सुनौलो अवसर हो।”

कार्यशालामा भारतका निर्देशक कवीर खानको उपस्थीतिसमेत रहने बताइएको छ।महोत्सवमा पहिलो दिन तीनवटा हलमा विद्यार्थीहरुद्वारा सिर्जित सात लघु चलचित्र प्रदर्शन गर्ने तयारी रहेको छ।रासस

मानिसको काम गर्ने शैली र मनोविज्ञानबारे धेरै अध्ययनहरू भएका छन्। पछिल्लो अध्ययनले भन्छ, तपाईंले कुनै काम समयमा नै सक्नुहुन्छ भने तपाईंप्रति हाकिमको धारणा राम्रो छ। समयभन्दा पछि काम सक्ने र जतिसुकै राम्रो काम भए पनि हाकिमले खासै राम्रो नसोच्ने देखिएको छ।

धेरैजसो व्यक्तिमा लामो समय लगाउने, अन्तिम अवस्थामा ‘प्याचअप’ कामहरू गर्नेहरू भन्दा समयमै काम सक्ने र प्याचअप काम नराख्ने कर्मचारीहरू हाकिमको नजरमा असल हुने गर्छन्। लामो समय लगाउने, समयमा काम नसक्ने बानीलाई धेरैजसो हाकिमले अक्षमताका रूपमा लिने गरेको अध्ययनले देखाएको छ।

‘शोधका काममा डेडलाइनको भूमिका के हुन्छ, डेडलाइनमै काम सक्ने र नसक्नेबीचको फरक के र कस्तो हुन्छ भन्ने अध्ययन गर्दा हामीले के पायौँ भने जसले समयमा नै काम सक्छ, उसले अन्य कामदारप्रति पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ,’ युनिभर्सिटी अफ टोरन्टोमा मार्केटिङ एन्ड साइकोलोजीका प्राध्यापक साम म्याग्लियोको निष्कर्ष छ। अमेरिका र बेलायतका हजारौँ व्यवस्थापक, कार्यकारी, ह्युमन रिर्सोस म्यानेजर र अन्य कर्मचारीहरूसँगको सोधपुछपछि यो निष्कर्ष निकालिएको हो।

यो निष्कर्षका लागि सहभागीहरूलाई एउटा विज्ञापन, कला, बिजनेस प्रपोजल, प्रोडक्ट पिच, तस्वीर र समाचारहरू पढ्न दिइएको थियो। त्यसपछि सहभागीहरूलाई भनियो, यो चिज जुन तपाईंलाई दिइँदैछ, त्यो तयार पार्ने व्यक्तिले समय अगावै बुझाएको थियो। अर्को यस्तै चिज दिएर समयमै बुझाइएको जानकारी दिइएको थियो भने तेस्रो समूहकाहरूलाई भने ढिला बुझाएको भनी जानकारी दिइएको थियो।

यही एउटै जानकारीलाई तीन वटा चरणमा बाँड्दा तिनै व्यक्तिहरूले बेग्लाबेग्लै क्षमता भएको बताएका थिए। समय बितिसकेपछि कुनै काम फत्ते गरी बुझाएको समूहमा पर्नेहरूमध्ये सबैभन्दा कम नम्बर पाएका थिए। त्यस्ता व्यक्ति समूहमा काम गर्न नसक्ने, अरूलाई दुःख दिने किसिमका हुने लगायतका रेटिङ दिइएको थियो। यस्तो रेटिङमा उनीहरू सबैभन्दा पछाडि परेका थिए।

ओस्कार अवार्ड विजेता संगीतकार एआर रहमान र उनकी श्रीमती सायरा बानोबीच तीन दशक लामो वैवाहिक सम्बन्ध समाप्त भएको छ। सायरा बानोले मंगलबार राति सार्वजनिक रुपमा सम्बन्धविच्छेदको घोषणा गरेकी हुन्।

सायराकी वकील, वन्दना शाह, ले यो विषयमा गोपनीयता राख्न सबैलाई अनुरोध गर्दै एक प्रेस विज्ञप्ति जारी गरेकी छन्। विज्ञप्तिमा भावनात्मक तनावको कारण यो निर्णय गरिएको उल्लेख गरिएको छ। गहिरो प्रेमको बाबजुद, दम्पतीले आफूहरूका बीचको तनाव र कठिनाइहरूले सम्बन्धमा दरार निम्त्याएको पाएका छन्।

रहमानले आफ्नो एक्स खातामा पोस्ट गर्दै लेखेका छन्, ‘यस्तो लाग्छ कि सबै कुराको नदेखिने अन्त्य हुन्छ। भगवानको सिंहासन पनि टुक्रिएको हृदयको बोझले काँप्न सक्छ।’ उनले यस कठिन समयमा गोपनीयता सम्मान गर्न भनेका छन्।

उनीहरूको विवाह १२ मार्च १९९५ मा भएको थियो। दुई छोरीहरू (खतिजा र रहिमा) र एक छोरा, (अमिन) पनि छन्। रहमानले सिमी ग्रेवालको च्याट शोमा आमाले सायरासंग विवाह तय गरेको खुलाएका थिए।

गएका २० वर्षको तुलनामा अहिलेका सिनेमाले सिनेमा हलमा ओगट्ने अवधि क्रमशः घट्दै जान थालेको एउटा अध्ययनले देखाएको छ। पहिलेका सिनेमाहरूको तुलनामा अहिलेका फिल्महरू कम्तीमा २.९ हप्ता कम हलमा प्रदर्शन हुने गरेका छन्। सन् २००५ मा कुनै फिल्म लाग्दा ४.६ हप्तासम्म हलमा हेर्न पाइन्थ्यो। बक्स अफिस मोजोले जारी गरेको तथ्यांकअनुसार, सन् २००५ ताका कम्तीमा एक सय सिनेमा हलहरूमा एउटा फिल्म चल्दा कम्तीमा एक महिना चल्थे। अहिले ती फिल्महरूको आयु बढीमा एक महिना हुन थालेको छ।

भ्यू इन्टरटेन्मेन्टका संस्थापक तथा प्रमुख कार्यकारी टिम रिचर्ड्सले पछिल्लो समय दर्शकको सिनेमा हेर्ने बानी परिवर्तन हुँदै जाँदा फिल्मले हल ओगट्ने अवधि पनि घट्दै जान थालेको बताए।

यस्तै पहिले सामाजिक सञ्जालमा फिल्मका कथानकहरू हालेर ‘स्प्वाइल’ गर्ने चलनसमेत हराउँदै जान थालेको छ। सामाजिक सञ्जालमा मुख्य कथानकहरू, सस्पेन्स र मुख्य थ्रिलजस्ता कुराहरूलाई ख्याल राख्न थालिएको छ। कसैले सामाजिक सञ्जालमा फिल्मका बारेमा लेख्दा पहिले ख्याल राखिदैनथ्यो।

बेलायती सिनेमा हलहरूमा जतिसुकै रुचाइएको फिल्म भए पनि तिनले लामो समयसम्म सिनेमा हलमा ठाउँ नपाउने पनि देखिएको छ। गत वर्ष ओपनहाइमर १०० वटा सिनेमा हलमा १७ हप्तासम्म चलेको थियो। बार्बी भने १६ हप्ता चलेको थियो। यस्तो दृश्य निकै दुर्लभ हुने गरेको छ।

केही फिल्म त यति छोटो अवधिका लागि चलाइन्छन् कि ती कुन बेला हलमा आए र कुन बेला गए भन्ने जानकारी हुन छाडेको छ। नाम कम चलेका वा मुख्यधाराभन्दा बाहिरका फिल्महरू दुई साताभन्दा बढी हलमा टिक्नै छाडेका छन्। जबकि मुख्यधाराका चर्चित फिल्महरूको आयु निकै लामो हुने गरेको छ। गत वर्ष अवतारः द वे अफ वाटर सिनेमा हलमा छ महिनासम्म चलेको थियो।

२० वर्षअघि ठूला फिल्महरू एकादुई हलमा लामो समयसम्म चल्थे। अचेल त्यस्तो दृश्य निकै गायब नै भएको छ। वार्विक विश्वविद्यालयका मेडिया एन्ड कम्युनिकेसनका प्राध्यपाक पेटारी कापा भन्छन्, ‘अहिले अधिकांश फिल्मको मुख्य आम्दानी नेटफ्लिक्स तथा अन्य स्ट्रिमिङ साइटहरू हुन थालेका छन्। चर्चाका लागि मात्र सिनेमा हलमा लगाइन्छ। सिनेमा हलमा चर्चा बटुलिसकेपछि हलबाट निकालेर हतारहतार स्ट्रिमिङ गरिन्छ।’

केही समयअघि नै मेरो घरसम्म आइपुगेको थियो, ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ । विविध कारणले समय दिन सकेको थिएन। दशैंको विदाका लागि खुराक खोज्ने क्रममा ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ भेटियो। मैले यसैलाई दशैं खुराक बनाएँ। मुक्तकीय महिमाले मेरो दिमाग रङ्गमगाइरह्यो, मैले मुक्तकसङ्ग्रह ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ पढिरहेँ। पढिरहँदा आनन्द आयो।

उक्त आनन्दलाई अक्षरमार्फत अभिव्यक्त गर्न रहर जाग्यो। यसको एउटै उद्देश्य छ, पठन संस्कृतिको विकास र स्रष्टालाई प्रोत्साहन। यसरी मेरा अभिव्यक्तिहरूमा मुक्तकको सैद्धान्तिक र लीला रेग्मीको परिचय सहायक आधार हुन् भने ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ मुक्तकसङ्ग्रह मुख्य आधार हो। यसैका जगमा टेकेर परिचर्चा गर्ने जमर्को गरेको छु।

मुक्तकको परिचय

मुच् धातुमा त प्रत्यय लागेर (मुच् +त = मुक्त) मुक्त शब्द बन्याे र मुक्त शब्दमा क प्रत्यय लागेर (मुक्त + क = मुक्तक) मुक्तक शब्द बनेकाे हाे। मुक्तक स्वतन्त्र काव्य विधा हाे। छाेटाे भइकन पनि चाेटिलाे हुने भएकाेले मुक्तक लाेकप्रिय हुँदै आएकाे छ।

यसरी सर्वत्र रुचाइएकाे कविताकाे उप विधा (मुक्तक) काे रचना शुरुवाती अरेबियन भाषाबाट भएकाे मानिन्छ तापनि संस्कृत भाषामा प्रयाेग भएकाे श्लाेक र फारसी भाषाकाे रुवाइ हुँदै नेपाली भाषामा मुक्तकले आफ्नाे परिचय र आकार ग्रहण ग-याे भन्दा अतियुक्ति नहाेला। प्राचीन कालमा संरचनाका दृष्टिले एक पदीय देखि सात/ आठ पदीय कविताका ढाँचालाई मुक्तक भनिए पनि हाल आएर चार पद ( पाउ) भएकाे AABA काे फर्म्याटमा लेखिएकाे कवितात्मक उपविधालाई मुक्तक भनेर स्वीकार गरिएकाे छ।

यसमा रहेका चार पदमध्ये पहिलो पाउले विषयको उठान, दोस्रो पाउले उठाइएको विषयमा समर्थन, तेस्रो पाउ स्वतन्त्र भएर पनि वातानुकूलित आधारभूमि तयार गर्ने र चौथो पाउले परिणामरूपी मैजारो मार्ने गरी बनेको हुन्छ।

यसरी चार हरफ र तुकबन्दी मिल्दैमा उक्त रचना मुक्तक कहलाई हाल्ने पनि होइन। खास मुक्तकले त भाव र गहिराइको माग राख्दछ। मुक्तक कहलाउन भाव, लघुत्तम संरचना, भाषा शैली, लय, बिम्ब, प्रतीक, अलङ्कार र रस जस्ता तत्वहरूले सिँगारिएको हुनुपर्छ तब मात्रै मुक्तक बनेर आउँछ। अग्रजको एउटा मुक्तक उदाहरणका रुपमा यहाँ राख्ने अनुमति चाहन्छु,

प्रत्येक पहेँलो धातुलाई सुनको गजुर भन्न मन लाग्छ

प्रत्येक रङ्गिन चरालाई वनको मजुर भन्न मन लाग्छ

चाकडी गर्दा गर्दा यस्तो बानी परिसक्यो अब त

बाटामा कुनै गधा देखे पनि हजुर भन्न मन लाग्छ।

(भूपि शेरचन)

स्रष्टा परिचय

अधिकारीकी छोरी हुँ म घरको रेग्मी थर मेरो

कर्मथलो बाँके जिल्ला सुर्खेत माइती घर मेरो

उत्तरतिर चुरे पहाड दक्षिणमा बागेश्वरी मन्दिर

स्वर्गभन्दा कम्ती छैन कोहलपुर यो शहर मेरो।

लीला रेग्मी

मनकुमारी अधिकारी र समरबहादुर अधिकारीकि सुपुत्रीका रूपमा मिति २०३४/१२/२० गते लेकबेँसी- ४, दशरथपुर सुर्खेतमा जन्मी हुर्की नेत्रलाल रेग्मीसँग विवाह बन्धनमा बाँधिएपछि काेहलपुरलाई कर्मथलाे बनाएकी लीला रेग्मी नै 'रहर आफ्ना आफ्ना'की सृष्टिकर्ता हुन्। कविता, मुक्तक, कथा लेख्ने उनको रुचि मुक्तकीय भएर साहित्यिक फाँटमा लहलहाएको छ। उनी पूर्णिमा साहित्य प्रतिष्ठान, कोहलपुरकी कार्यसमिति सदस्यको रूपमा आबद्धता रही साहित्यिक कर्म गरिरहेकी छन्।

कृति परिचय

सर्वदा साहित्य सङ्गम, नेपालगन्जबाट प्रकाशित मुक्तक सङ्ग्रह हो -‘रहर आफ्नाआफ्ना’ । यसका श्रष्टा लीला रेग्मी हुन् भन्ने कुरा माथि नै चर्चा गरिसकिएको छ। रहर आफ्नाआफ्ना मुक्तकसङ्ग्रहभित्र समेटिएका अधिकांश मुक्तकहरु अ‍ोजिला र खँदिला छन्।

मुक्तकीय संरचनाभित्र कलात्मक प्रस्तुति र शिल्पगत परिष्कारले सबै मुक्तक मुक्तकीला भएका छन्। विक्रम शिशिरको आवरण कला र वसन्तराज अज्ञातको साजिसज्जामा सजिएको कृतिको भूमिका भने नेपालगन्ज क्षेत्रका मुक्तक सम्राट खगेन्द्र गिरी ुकोपिलाुको छ।

स्रष्टाका मुक्तकीय अनुभूतिहरु रहर आफ्ना आफ्नामा पोखिएका छन् भने यो कृति माता पितामा समर्पण गरिएको छ। २०८० सालमा प्रकाशित यश सङ्ग्रहको मूल्य भने व्यक्तिगत रु।२००र र संस्थागत रु।५००र राखिएको छ।

‘रहर आफ्नाआफ्ना’ भित्रको अन्तर्य

लीला रेग्मीद्वारा रचित मुक्तकहरुको सङ्ग्रह ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ भित्र सङ्ग्रहित मुक्तकहरु पढ्ने अवसर पाइयो। सङ्ग्रहित १८६ मुक्तकले विविध विषयलाई समेटेका छन्। विषयवस्तुका हिसाबले विविधता पाइन्छ। मान्छे सामाजिक प्राणी हो। ऊ समाजमा घट्ने हरेक घटनाको हिस्सेदार हुन्छ नै। ऊसँग चेतना छ र घटित घटनाप्रति सकारात्मक वा नकारात्मक प्रतिक्रिया दिन्छ।

यसरी प्रतिक्रिया दिने माध्यम वा शैली भने फरकफरक हुन सक्छन्। कोही गालीगलौजमा उत्रदै सामाजिक सञ्जाल रङ्गाउँछन भने कोही साँघातिक हमलामा उत्रदा कानुनको फन्दामा पर्छन्। तर विवेक भएकाहरुले फरक शैलीमा आफ्ना प्रतिक्रियालाई अभिव्यक्त गर्छन्। यही शैली अबलम्वन गर्दै लीलाले आफ्ना अनुभूति र अनुभवहरुलाई मुक्तक मार्फत पोखिन्। कसैले कथामार्फत त कसैले उपन्यास। कसैले कविता त कसैले गजल। कसैले निबन्ध त कसैले संस्मरणलाई माध्यम बनाएझैँ उनीले मुक्तकलाई माध्यम बनाइन्। विविध विषय समेटेर लेखेका उनका मुक्तकहरुलाई मोटामोटी रुपमा निम्नानुसार वर्गिकरण गरी अध्ययन गरिएको छ

देश प्रेम र बलिदानी

उनका मुक्तकले देशको बर्तमान विद्रुप अवस्थाप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन्। देश र जनताको अवस्था परिवर्तनका लागि प्राणको आहुती दिने वीर सन्तानहरु र उनीहरुको योगदानमा मोजमस्ती गर्ने राजनीतिक नेतृत्वप्रति मुक्तकले खबरदारी गरेका छन्। वीर सन्तानप्रति सम्मान र नेतृत्वप्रति रोष प्रकट गरिएको देखिन्छ।

हे वीर सहिद १ मातृभूमिका निम्ति ठुलो त्याग गरेर गयौ

प्राणभन्दा ठुलो देश हो भन्दै देशका लागि मरेर गयौ

तिम्रो रगतमा आज यी भक्षकहरु रजाइँ गर्दै छन्

जननी जन्मभूमि स्वर्गभन्दा प्यारो यो सन्देश छरेर गयौ। ( पृष्ठ: ११)

उत्तरतिर चीनले सगरमाथा नापेको समाचार आउँछ

दक्षिणतिर भारतले सिमाना च्यापेको समाचार आउँछ

कस्तो अनर्थ हुन थाल्यो हरे स्वर्ग जस्तो हाम्रो देशमा

दिनदिनै यहाँ हुने नहुने कुरा छापेको समाचार आउँछ। (पृष्ठ: १७)

अब देशको सत्तामा युवाशक्ति आउनुपर्छ

थला परेको राजनीतिले निकास पाउनुपर्छ

कति हेर्नू विदेशीको इशारामा दलाल नाचेको

स्वाभिमानी जनलहर अब देशैभरि छाउनुपर्छ।

(पृष्ठ: १३)

संस्कार र अन्धविश्वास

हाम्रो सनातनी संस्कारका केही राम्रा पक्ष छन् त केही सुधार गर्नुपर्ने पक्ष पनि रहेका छन्। वर्तमान परिप्रेक्षमा समाजमा हुने गरेका विभेदका विरुद्ध नयाँ जागरण आएको छ। समान अधिकार र समान काम अनि समान ज्याला जस्ता माग मुखरित भएर आइरहेका बेला पनि सामाजिक संस्कार र मान्यता अनुसार वंश धान्ने छोराले हो। मरेपछि पनि स्वर्गको बाटोका लागि छोरो चाहिन्छ भन्ने मान्यताले गुज्रेको समाज र यही संस्कारलाई टेकेर गरिने अस्वभाविक व्यवहार प्रदर्शनप्रति उनी यसरी रोष प्रकट गर्छिन्

अझै पनि हाम्रो समाजमा पाल्ने छोरा चाहिन्छ रे

छोरीले हुँदैन रे काँधमा हाल्ने छोरा चाहिन्छ रे

पुरुषप्रधान समाज हाम्रो कहिलेसम्म चल्छ होला

छोरी पराइको नासो हो, मर्दा फाल्ने छोरा चाहिन्छ रे

(पृष्ठ: १२)

आज अन्तिम सोमवार देख्छु सबैले मन्दिर धाएको

फेसबुकमै भए पनि रमझम सबैलाई तिज आएको

कसले देख्छ, बुझ्छ ऋण कर्जा हुनेकोभित्री

समस्या बाहिर सबैले देख्ने भनेको हाँसीखुसी लाएको खाएको।

(पृष्ठ: १५)

एक महिना अघिदेखि खानुपर्ने दर भएपछि

आम्दानी नहँदा पनि सुन लाउने रहर भएपछि

यस्तो तिजले कसरी पतिको आयु बढ्ला र खै

तडकभडक र प्रदर्शनले भरिएको घर भएपछि।

(पृष्ठ: १७)

समाजमा देखिने उचनिचले ल्याएको नकारात्मक उतार चढावप्रति नीति शिक्षाको आवश्यकता महशुस गर्दै मुक्तक मार्फत यसरी नैतिक शिक्षा प्रदान गर्ने काम पनि गरिएको छ

अरूको कुरामा धेरै चासो गर्नु राम्रो होइन

बितेका कुरामा गुनासो गर्नु राम्रो होइन

मानव हामी दया र सहयोग गरेको राम्रो हो

दुस्खीलाई ठट्टा गरि हाँसो गर्नु राम्रो होइन।

(पृष्ठ: १३)

राजनीति र नेतृत्व

राजनीति भनेको माऊ नीति हो। सम्पूर्ण नीतिहरू माऊ नीतिबाटै निर्देशित हुन्छन्। नेतृत्व सक्षम र इमानदार भएको खण्डमा राजनीति स्वतस्

सङ्लिन्छ तर नेपालको राजनीति बुझिनसक्नुको छ। नेताहरूको चरित्र झन् उनीहरू आफैले बुझ्दैनन्।

राजनीति सङ्लिनुको साटो झन् पछि झन् धुमिल हुँदै गएको छ भने नेतृत्व एकपछि एक फस्दै गएको परिदृश्य हेर्न पाइन्छ। सत्ता लिप्सा, नातावाद, कृपावाद, परिवारवाद र झोलेवादमा रुमल्लिएको राजनीतिले जनता निराश भएका छन् भने स्वार्थ समूह उत्साहित भएको देखिन्छ। यस्तो परिवेशले स्रष्टाहरू यही बेथितिकिरुद्ध कलम चलाउँछन्। अहिले बढी लेखिने विषय नै बेथिति भएको छ । यही विषयमा नै लीलाले पनि कलमको निभ निकै खियाएको भेटिन्छ।

जालझेल गरेरै भए पनि माथिको सत्ता चाहिने

रित्याएर देशको ढुकुटी मोज गर्न भत्ता चाहिने

सधैं तानातान सधैं हानाहान स्वार्थ पूरा नभए

नेतालाई विदेशकै डलर, कपडा अनि लत्ता चाहिने

(पृष्ठ: ३१)

देशलाई लुट्न सजिलो पार्ने गणतन्त्र आएर के गर्नु

देशको अवस्था उस्तै छ जनअधिकार पाएर के गर्नु

पुगेपछि कुर्सीमा प्रायस् ले नैतिकता नै बेच्दा रहेछन्

जनताको नजरबाट खसेपछि जति मोटाएर के गर्नु!

(पृष्ठ: ४१)

तिम्रा झुटा नारा भाषणले केही लछारपाटो लाउने छैन

भ्रष्टाचारी पाखा नलाएसम्म देशले निकास पाउने छैन

जबसम्म कुर्सीका भोका लुछाचुँडी खेल खेलिरहने छन्

विनाश नै हुने छ देशमा विकासको बिहानी आउने छैन।

(पृष्ठ: ३५)

बलात्कार र दण्डहीनता

विकृत राजनीतिको सहारामा चोरी चाकरी र बलात्कार जस्ता अमानवीय घटनाहरू घटिरहेका छन्। सुरक्षित रूपमा बाँच्न पाउने अधिकारको हनन् हुँदा समेत सरकार निकम्मा भएको छ। यसैको फाइदा उठाएर निर्मला र भागीरथी जस्ता कलिला मुनाहरू बलात्कृतपछि हत्याका शिकार हुनु परेको कहालीलाग्दो दृश्य नाचिरहन्छ। यस्तै यस्तै विद्रुप अवस्थालाई मुक्तकमार्फत यसरी अ‍ौंल्याइएको देखिन्छ

बुझेर पनि किन यस्तो देखावटी प्रेममा पर्ने गर्छन्

बत्तीको मोहमा होमिँदा जलेर पुतली मर्ने गर्छन्

प्रेमको नाममा हत्या हिँसा बढ्दैछ दिनानुदिन यहाँ

फुल्न नपाउँदै सुन्दर फूल कोपिलामै झर्ने गर्छन्।

(पृष्ठ: ५२)

विविध

विषयमा विविधता भएकै कारण मुख्य विषय बाहेक अन्य विषयहरुलाई एकै ठाउँमा राखेर चर्चा गर्ने जमर्को गरिएकोछ। मुक्तकमा मायाप्रेमका कुरा छन्। कतै निराशताका पहाड उभिएका छन् भने त्यही वरिपरि आशाका दियो पनि बलेका भेटिन्छन्। आमा महात्मेसँगै चुला चौकाका कुरा पनि आएका छन्। साहित्यमा चोरी चाकरी पनि उजागर भएको पाइन्छ। कतै घरपालुवा अ‍ोमेनका व्यथा अ‍ोकलिएको छ। युवाहरू खाडीमा पसिना बगाउनुपर्ने विवशताले ल्याएको झाडी काण्डका घटना मुखरित भएका छन्।

घरखर्च अट्कली गनेर दिन्छन्

दुईचार गाली सधैं भनेर दिन्छन्

पराश्रितको जीवनमा कमाइँ नहुँदा

पाल्नेवालाले मालिक बनेर दिन्छन्।

(पृष्ठ: २६)

भन्छन् चोखो माया गर्नेहरूले हदै पार गरेको दिन

प्रेमको अमरकथा लेख्दै प्रेमकै लागि मरेको दिन

प्रेमलाई रातो गुलाफको प्रतीक मान्दै विश्वले आज

प्रेमले नै शान्ति जन्माउँछ भन्ने सन्देश छरेको दिन।

(पृष्ठ: ५३)

निष्कर्ष

सुन्दर नगरी कोहलपुरलाई कर्म क्षेत्र बनाएर जीवन जिउने उपक्रममा लीला रेग्मीले गरेका सिर्जनात्मक कोसेली ‘रहर आफ्नाआफ्ना’ मा दशैँ बिताइयो। उनका मुक्तकमा विविधता पाइन्छ भनेर माथि चर्चा गरिसकियो। उनको पहिलो सङ्ग्रह भए पनि सोचाइभन्दा निकै माथि छ।

एकपटक सबैले पढेर रस्वादन गर्न समेत अनुरोध गर्छु। विविध विषयमा रचिएका मुक्तकहरूमा तरकारीमा नुन अलिकति अलिनो भा झैँ विचार पक्ष थोरै कम हो कि भन्ने महसुस हुन्छ। अन्यथा सबै मुक्तक उत्तम छन्। उनको लेखन तथा कृतिगत सफलताको कामना गर्दै उनकै एउटा मुक्तक मार्फत बिट मार्छु

सत्य बोल्न कहाँ सक्छ र मनमा खोट भएको मान्छे

हँसिलो कहिल्यै देखिँदैन भित्र चोट भएको मान्छे

लिन्छ लक्ष्य केही कर्तव्य पालनमा दुस्ख बिर्सिंदै

सधैं अगाडि नै बढ्छ मनमा अठोट भएको मान्छे।

(पृष्ठ : ६६)

-छविलाल खड्का

“हेलो १ मधु जी नमस्कार।फिल्म प्रदर्शन भएको तीन दिन भइसक्यो, केही लेखिदिनु पर्यो”, तिहारताका चलचित्र पूर्णबहादुर सारङ्गीका ‘हिरो’ विजय बरालले फोनमार्फत भन्नुभएको थियो।उहाँको फोन आउँदा मर्दी हिमालको पदयात्रामा थिएँ। नेटवर्कको समस्याले आवाज राम्रोसँग सुनिएन।मैले काठमाडौँ फर्किएपछि लेखौँला भनेर फोन राखिदिएँ।चार दिनको पदयात्रा पूरा गरेर काठमाडौं फर्किंदा फिल्मको बारेमा चर्चा नगर्ने सायदै कोही थिए । चर्चा मात्रै होइन फिल्म हेरेर सामाजिक सञ्जालका भित्तामा आँसु खसालेका दृश्य पनि सँगसँगै राखिरहेका थिए।

नेपाली कलाकारिता क्षेत्रमा विजय बराल नौलो नाम होइन तर यो तहको चर्चा सायद पहिलोपटक भएको होला।अझ भनौँ उनी एकाएक ‘चर्चित’ भए। सामाजिक सञ्जालमा चलचित्र हेरेर रुँदै हलबाट निस्किने दृश्यले बरालको अभिनयको तारिफ जताततै भइरहेको थियो । मैले चलचित्र हेरेकी थिइनँ । त्यसैले रुने कुरा पनि भएन !

हल सबै ‘हाउसफुल’ थिए। एक साता धैर्य गरे। यद्यपि हल भरिएकै छ। जसरी बरालले फिल्म चलेन भनेर फोन गर्नुभएको थियो, मैले उसै गरी उहाँलाई फोन गरेर भने, “विजयजी फिल्म हेर्न पाइनँ, सबै हाउसफुल छ । कसरी समीक्षा गरौँ ?,” उहाँले निकै हार्दिकताले भन्नुभयो, “म मिलाउँछु नि!”

“बराल अभियनले जति अब्बल हुनुहुन्छ, यति नै लचिलो मानवीय स्वभाव छ । झन्डै १६ वर्षदेखि मण्डला थिएटरमा उहाँले रङ्गकर्मीका रुपमा निरन्तर गर्दै आएको सङ्घर्ष र अभिनयप्रतिको लगाव मैले प्रत्यक्ष देख्ने र लेख्ने अवसर पाएकी छु । अभिनय नै सबैथोक मान्ने कलाकारमध्ये उहाँ पनि एक हुनुहुन्छ ।जतिबेला नाटक मञ्चन गरी थिएटरबाट बाहिर निस्कनुहुन्थ्यो उहाँको मप्रति उल्टो प्रश्न हुन्थ्यो, “मधुजी, मलाई प्रशंसा गरेर नलेख्नु । जे महसुस हुन्छ यथार्थ आलोचनात्मक लेख्नु है !”

जुन कलाकारले कटु आलोचनालाई पचाउन सक्दैन ऊ धारिलो हुँदैन। विजय बराल यस सन्दर्भमा असाध्यै लचिलो कलाकार हो उनी अभिनीत पूर्णबहादुरको सारङ्गीको लोकप्रियताले यसको पुष्टि गरिसकेको छ।

पूर्णबहादुरको सारङ्गी भनौँ या विजय बरालको सारङ्गी पर्यायवाची जस्तै छ अहिले, किनकि चलचित्रमा विजय बराल आफू हराएर पूर्णबहादुर पात्रका रुपमा उत्रिएका छन । सायद उनी ओशोले कलाकारको सन्दर्भमा भन्नुभएको भनाइबाट प्रभावित छन । कुनै सन्दर्भमा ओशोले भन्नुभएको छ,“जीवन अभिनय गरे जस्तै गरी जिउनु र अभिनय जीवन जिए जस्तै गरी गर्नु १” बरालले दिलोज्यान लगाएर यस फिल्ममा पात्र अनुकूल अभियन गर्नुभएको छ तर प्रश्न यतिमै टुङ्गिँदैन।एउटा चलचित्र के हो ? कल्पना, यथार्थ घटना, समाजको ऐना, रुपान्तरणको प्रयास वा व्यापार ?

साहित्यकार अमर न्यौपानले किताब जात्राको छैटौँ संस्करणको संवादका क्रममा भनेका छन कि साहित्य समाजको ऐना हो भनेर मात्रै पुग्दैन, समाज रुपान्तरण र परिवर्तनका आधार सिर्जना गर्ने क्रान्ति पनि हाे ।लेखक न्यौपानेको बुझाइ सापटी लिने हो भने पूर्णबहादुरको सारङ्गी रुपान्तरण र क्रान्तिभाव जागरणमा चुकेको। समाजको अत्यन्त पिँधमा पारिएका दलित समुदायको प्रतिनिधित्व गर्ने पात्र हो, पूर्णबहादुर। उसले आफू अपमानित भइरहेको समाजबाट उन्मुक्त हुन नसकेको बेला छोराको चम्किलो भविष्य कसरी पूरा गर्न सक्छ रु चलचित्रले यो प्रश्नलाई भगवान्को भरोसा छोडिदएको छ।

छोराले पूर्णबहादुरलाई पटक पटक सोध्छ, “तिमीलाई किन हेप्छन् बा ?” खासमा चलचित्रले यसको उत्तर दिनुपर्ने हो तर एउटा गाइने समुदायको गरिबी देखाएर मानवीय संवेदना बटुल्न खोज्दै चलचित्र व्यावसायिक बनाउनु न्यायोचित छैन। चलचित्रले उठाउने मुद्दा र पात्रहरुमा सकारात्मक रुपान्तरण ल्याउन जरुरी थियो, यदि साहित्य रुपान्तरणको आधार हो भने । चलचित्र समाजको दर्पण मात्रै हो भने त्यो दर्पण नेपाली समाजलाई देखाइरहन जरुरी छैन, थिएन। हाम्रो समाजले जातीय तथा लैङ्गिक आधारमा हुने हिंसा र अपमान, गरिबी, सीमान्तकृत हुनुको पीडाबारे हाम्रो समुदाय बेखबर वा अञ्जान छैन।बरु त्यो पीडा ‘कठै’ वा ‘विचरा’मा सीमित छ। अझ अगाडि भन्ने हो भने यो विचारमा मात्रै कैद छ । गणतान्त्रिक शासन व्यवस्था अपनाएको डेढ दशक नाघेको समाजले अब ती दलित र सीमान्तकृत पात्रलाई विचरा वा कठै वा विचारमा होइन, राज्य र समुदायले उसमाथि गर्दै आएको विभेदको आत्मग्लानी महसुस गरी व्यवहारमै ‘सुध्रिएको’ महसुस गर्न वा गराउन जरुरी छ।

हामीले भुल्नु हुँदैन, पूर्णबहादुरले सारङ्गी बजाएर कला पस्किएको यो समाजले कहिल्यै इज्जत गरेन। बरु त्यही सारङ्गीकै कारण उसमाथि जातीय विभेदको चरम प्रातडना सहन बाध्य पारेको छ। र, यदाकदा भन्ने गरिन्छ,“दलित समुदायले आफ्नो जात, थर र पेसामाथि गर्व गर्न सिक्नुपर्छ ।” चलचित्र पूर्णबहादुरको सारङ्गीले पनि डाक्टर पढेपछि छोरोले गौरवका साथ सारङ्गी समाएको दृश्य देखिन्छ। कुनै पनि सम्प्रदायको जात, धर्म र थरमाथि न कथित दलित न कथित गैरदलित। कसैले न घृणा गर्न जरुरी छ न गर्व नै । यो मानवले आर्जेको कुनै पनि तत्व होइन, केवल मान्यताबाहेक तर त्यही थर, जात र पेसाले मान्छेको अस्तित्वमाथि नै प्रश्न गर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ भने त्यो सारङ्गी पुस्तान्तरण गर्नुको कुनै अर्थ छैन।

दलित अधिकारकर्मी भन्छन्,“कथित दलित समुदायमाथिका विभेद राज्यद्वारा नीतिबद्ध बनाएर गरिएको विभेद हो । पूर्णबहादुर कुसल कला साधक हुन्। उनी सिर्जना सुनाएर आयआर्जन गर्छन्। उनी मगन्ते होइनन्।” हो, चलचित्रले पूर्णबहादुरलाई मगन्ते बनाएको छ। जुन समाजले सारङ्गी बजाउनेलाई मगन्ते भन्दै आएकै थियो त्यही यथार्थ देखाइएको छ। खाँचो त पूर्णबहादुर मगन्ते होइनन्, उनी एक अब्बल र कर्मशील कलाकार हुन् भनेर साबित गराउनु थियो।चलचित्रमा पूर्णबहादुरले छोरालाई पढाएर चिकित्सक बनाएपछि उसले भोगे जस्तै अपमान र विभेद के अब उसको छोराले सहनु पर्दैन रु भन्ने जवाफको थियो।

हाम्रो समाजमा प्रशस्तै घटना घटिरहेका छन् जातका आधारमा। यो ‘ब्राह्मणवादी’ सोचको पराकाष्ठा हो। समाजमा विद्यमान यो सोच चिरेर मान्छेले मान्छेमाथि गरिएको अमानवीय आचरणप्रति लज्जाबोध गराउनुपर्ने अहम् मुद्दालाई चलचित्रका निर्देशक ९सरोज पौडेल०ले बेवास्ता गरेको देखिन्छ।

आँसु बेच्न सजिलो छ,यदि ढङ्ग पुग्यो भने। पूर्णबहादुरको सारङ्गीले नेपाली चलचित्रको इतिहास नै रच्यो यस हिसाबले।अभियनले रुवाएको चलचित्रमा विषयवस्तु भने कुनै अनौठो र अपरिचत होइन। दलित समुदायको रोदनलाई सिँढी बनाएर सत्तामा पुगेपछि सबै भुले जस्तै चलचित्र पूर्णबहादुरको सारङ्गीले पनि समाजको चरम विभेदमा परेको समुदायमाथि न्याय गर्ने उद्देश्य गौण ठानेको देखिन्छ।कलाकारको अभिनयले रोदनको व्यापार गर्दैमा चलचित्रले इतिहास रच्न सक्छ तर सफल र चमत्कारपूर्ण चलचित्र भन्न सुहाउँदैन।पूर्णबहादुरको सारङ्गीले उठाउनुपर्ने थुप्रै सामाजिक मुद्दाहरु कलाकारको आँसुसँगै विलीन भएका छन्।अर्थहीन भएका छन्।

मधु शाही/रासस

आगामी शुक्रवारबाट प्रदर्शन हुन लागेको नेपाली चलचित्र ‘अग्निदहन’ मा महिलामाथि भएका हिंसाका घटनाहरू उठाइएको छ।सोमबार पत्रकार तथा सञ्चारकर्मीसँग अन्तरक्रिया गर्दै चलचित्रबारे जानकारी गराइएको हो।

साहित्यकार तथा पत्रकार लोकमणि पौडेलको उपन्यास ‘अग्नीदहन’मा आधारित रहेर तयार पारिएको चलचित्रले समाजमा बोक्सी छैन भन्ने सन्देश दिएको छ। बोक्सीका नाममा अझै पनि महिलामाथि हिंसा भइरहेकाले बोक्सीको नाममा महिलामाथि हिंसा हुन नहुने सन्देश चलचित्रले दिएको बताइएको छ ।

फिल्मका प्रस्तुतिकर्ता तथा परिकल्पनाकार कोविदशरण उपाध्यायले बोक्सी प्रथा उन्मुलन गराउन आफूहरूले फिल्म बनाएको बताए । कलाकार तुलसी क्षेत्रीले बोक्सीको आरोप लागेका महिलालाई धामीझाँक्रीले दिने यातना साँच्चै असह्य हुने गरेको धारणा राखे । निर्देशक घनश्याम लामिछानेले आफ्नो फिल्म व्यावसायिक हिसावले नबनाएको जानकारी दिए।

चलचित्रमा प्रकाश घिमिरे, प्रमीला तुलाचन, माओत्से गुरुङ, अनुपमा भण्डारी, तुलसी क्षेत्री, विष्णु बास्तोला, तारा बहादुर गुरुङको अभिनय छ । लोकमणी पौडेलको कथा, पटकथा तथा संवाद, कोविदशरण उपाध्यायको परिकल्पना, परिच्छेद सेनको सहायक निर्देशन, दीर्घ गुरुङको छायाङ्कन, दीर्घ खड्काको सम्पादन, शङ्कर पाण्डेको प्रोडक्सन डिजाइन छ।

साहित्यकार सूर्यप्रसाद लाकोजूद्वारा अनुदित कृति ‘डा. राजेन्द्र परदेशीका चयनित कथाहरू’ को लोकार्पण एक समारोहबीच छिमेकी राष्ट्र भारतमा भएको छ। सो पुस्तकको लोकार्पण एक समारोहबीच प्रमुख अतिथि अमलेन्दुअनाथ मिश्र, साहित्यकार डा. राजेन्द्र परदेशी, नेपाल साहित्यकार माननीय रेखा यादव, प्रतिभा चौहान कमला तामाङ लगायतले सो पुस्तक लाेकार्पण गरेका थिए।

कथासङ्ग्रहमा सङ्ग्रहित कथाहरूमा मानवीय संवेदना, प्रेमभाव, क्रियाशीलता, आत्मीय सम्बन्ध, शोषणरहित समाज, सद्ज्ञान, गरिबी,परिश्रम, विवशता, उदारता, उत्साह, धैर्य, सहिष्णुता, संयम जस्ता मानव जीवनसम्बद्ध विशिष्ट आशययुक्त कथाहरू समावेश छन्।

कविता, निबन्ध, हाइकु, नियात्रा, मुक्तक, अनुवाद विधामा कलम चलाउँदै आएका लाकोजूका तीन दर्जनभन्दा बढी साहित्यिक कृतिहरू प्रकाशित छन्। त्यत्तिकै सङ्ख्यामा उनले साहित्यिक कृतिको सम्पादन समेत गरेका छन्। सो कथासङ्ग्रह दिल्लीमा रहेको परिन्दे पब्लिसिङ हाउसले प्रकाशन गरेको हो।

नेपाल–भारत सम्बन्धबारे अनुमा कोइरालाद्वारा लिखित ‘अनभेलिङ द मिस्ट्रिज अफ नेपाल्स पिस जोन एन्ड पोलिटिकल डेडलक’ पुस्तक प्रकाशित भएको छ। विश्वमा नेपाललाई शान्तिप्रिय मुलुकका रूपमा परिचित गराउने उद्देश्यले गरिएको ‘शान्ति क्षेत्र प्रस्ताव’को आजको अवस्था र उक्त प्रस्तावलाई भारतले समर्थन नगर्नुका कारणसहितका नयाँ खुलासा र सन्दर्भ पुस्तकमा समेटिएको लेखक कोइरालाले जानकारी दिइन्।

अनुसन्धानमा आधारित यस पुस्तकमा नेपालमा हुँदै आएका ठुला राजनीतिक परिवर्तनसँग शान्ति क्षेत्र प्रस्ताव कसरी जोडिएको छ भन्नेबारे खुलाइएको छ। पुस्तकले नेपाल–भारतबिचको पुरानो तर जटिल सम्बन्धका अन्तर्य सतहमा ल्याएको छ। पुस्तकमा दुई देशको ‘विशेष सम्बन्ध’ले बारम्बार भोगेको अवरोधका दीर्घकालीन असरलगायतका विषयलाई समेत समेटिएको कोइरालाको भनाइ छ।

विमोचन कार्यक्रममा अधिवक्ता स्वागत नेपालले पुस्तकले पाठकलाई तमाम भ्रमबाट मुक्त गराएको बताए। पुस्तकमा समेटिएका अनुसन्धानमा आधारित तथ्यहरू पढेपछि नेपाल दुई ढुंगाबिचको तरुल नभएर दुई तरुलबिचको ढुंगा भएको आफूले महसुस गरेको उनको भनाइ थियो।

राजा वीरेन्द्रले सन् १९७३ को सेप्टेम्बरमा अल्जेरियामा सम्पन्न असंलग्न राष्ट्रहरूको शिखर सम्मेलनमा शान्ति क्षेत्र प्रस्तावको अवधारणा अघि सार्दै विश्वका दुई ठुला देशबिच अवस्थित नेपालले आफ्नो भूगोल शान्ति क्षेत्र रहनुपर्ने चाहना राखेको सन्दर्भ कार्यक्रममा आएको थियो।

नेपालले असंलग्न विदेश नीति अँगाल्ने धारणा राख्दै राजा वीरेन्द्रले भनेका थिए, ‘हामीलाई सुरक्षाका लागि शान्ति चाहिन्छ, हामीलाई हाम्रो स्वतन्त्रताका लागि शान्ति चाहिन्छ र हामीलाई विकासका लागि शान्ति चाहिन्छ।’ नेपाललाई शान्ति क्षेत्र बनाउनुपर्ने राजा वीरेन्द्रको दूरदर्शी नीति तथा उक्त प्रस्तावलाई भारतले समर्थन नगर्नुभित्रको अन्तर्य उल्लेख गरिएको पुस्तक नेपालको राजनीतिक इतिहास बुझ्न महŒवपूर्ण रहेको कार्यक्रममा वक्ताहरूले बताएको थिए। पुस्तक आर्ट नेपालले प्रकाशन गरेको हो।

नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको डबली प्राय पुस्तक सार्वजनिक गर्ने र पुस्तकबारे विमर्श हुने ठाउँ हो।

लेखक र पुस्तकप्रति अभिरुचि राख्ने निम्तालु उपस्थित हुन्थे पुस्तकको समीक्षा हुन्थ्यो तर आइतबार दिउँसो त्यहाँ अलिक फरक विमर्श चल्यो, विमर्श पुस्तकसँग सम्बन्धित थिएन नेपाल प्राज्ञ प्रतिष्ठानलाई कसरी व्यबस्थित र स्तरीय बनाउने भन्नेमा।

विमर्शमा सहभागी थिए प्रतिष्ठानका संरक्षक तथा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डययन मन्त्री बद्री पाण्डे, कुलपति भूपाल राई र प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ तथा कर्मचारी। छलफलको चुरो कुरा थियो भाषा, संस्कृति, समाज शास्त्र र दर्शन शास्त्रको अध्ययन, अनुसन्धान र अन्वेषण गर्ने गराउने। यस्तो महत्त्वपूर्ण दायित्व बोकेको प्रतिष्ठानलाई कसरी साँच्चिकै प्राज्ञिक केन्द्र बनाउने भन्ने नै सबैको चिन्ता थियो।

आकाश धुम्बिएकाले घाम पारिलो थिएन तर पनि खुला डबलीमा मन्त्री र प्राज्ञहरूले खुलेरै छलफल गरे औपचारिकता बिना नै । छलफलमा मन्त्री पाण्डेले आधुनिक छापाखानाको व्यवस्थित संचालन भएको देख्दा खुसी व्यक्त गरे। सो प्रेसलाई पूर्ण क्षमतामा कसरी सञ्चालन गर्ने, सभा हलको थप व्यबस्थापन तथा प्रज्ञा प्रतिष्ठान परिसर र डबलीको मौलिक सौन्दर्यीकरणका विषयमा विचार पोखिए।

सामान्यतया मन्त्री पुगेपछि भाषण फूल मालाले स्वागत र औपचारिकता मै धेरै समय जाने गर्थ्यो तर यस्ता औपचारिकता बिनाकै एक घण्टाको भेट र अवलोकनको निष्कर्ष थियो।

बलिउड अभिनेता गोविन्दा अस्पताल भर्ना भएका छन्। शिव सेना शिन्दे गुटका नेता समेत रहेका उनी आफ्नो दलका उम्मेदवारको प्रचारप्रसारका लागि रोड शोमा सहभागी भएका थिए।

चुनाव प्रचारप्रसारका क्रममा उनको छातीमा दुखाइ भएपछि अस्पताल भर्ना गरिएको भारतीय सञ्चारमाध्यले जानकारी दिएका छन्।

टाइम्स अफ इन्डियाका अनुसार गोविन्दा शिव सेना (शिन्दे गुट)का उम्मेदवारहरूका लागि भोट माग्दै पचोरामा रोड शोमा सहभागी थिए। अचानक उनको छातीमा दुखाइ बढेपछि गोविन्दा र्‍याली बिचमै छाडेर अस्पताल पुगेका हुन्।

हाल उनको स्वास्थ्य अवस्थाको बारेमा कुनै जानकारी आएको छैन। यसअघि १ अक्टूबरमा रिभल्भर सफा गर्ने क्रममा उनको खुट्टामा गोली लागेर उनी घाइते भएका थिए।

नेपालमा गत असोज २४ गते फूलपातीको दिन रिलिज भएको फिल्म ‘ज्वाइँ साब’ यही नोभेम्बर २२ मा अस्ट्रेलियाको सिड्नीमा रिलिज हुने भएको छ। जितु नेपाल र निती शाह स्टार फिल्म सिड्नीको हर्स्टभिलस्थित सिभिक थिएटरमा रिलिज हुन लागेको हो।

वसन्त निराैला निर्देशित फिल्मलाई पाल्पा इन्टरटेनमेन्टले सिड्नीमा रिलिज गर्न लागेको हो। लगानी उठाएको यो फिल्मले राम्रो समीक्षा पाएको थियो।

पाल्पा इन्टरटेनमेन्टका दिनेश श्रेष्ठका अनुसार सिड्नीमा दर्शकले ‘ज्वाइँ साब’ को माग गरेपछि रिलिज गर्न लागिएको हो। उनले अन्य शहरहरूमा पनि फिल्म रिलिजको तयारी भइरहेको जानकारी दिए।

राजकुमार पण्डित प्रस्तुतकर्ता र वसन्त निरौला निर्देशक रहेको फिल्ममा जितु नेपाल, निती शाह, बुद्धि तामाङ, रमेश बुढाथोकी, शिशिर वाङ्देल, प्रकाश घिमिरे, निमा पाण्डे, हिमेश पन्त, शिवहरी वैरागी, राजेन्द्र नेपाली, कविता आले, शिवु पाण्डे, इशान राउत लगायतका कलाकारहरूको अभिनय छ।

रेड आइ फिल्मसको व्यानरमा निर्मित र समिर पण्डित, सौगात पण्डित र पदमलाल तामाङको लगानी रहेको फिल्ममा विजय बस्याल कार्यकारी निर्माता, शंकर धितालको लेखन, सविन अधिकारीको कथा, श्याम तामाङको छायांकन, संजय थापाको एक्सन, अर्जुन पोखरेल र महेश ताम्राकारको संगीत छ।

फिल्मको वितरण एप्पल इन्टरटेनमेन्ट, रिच इन्टरटेनमेन्ट र एफडी कम्पनीले गरेका छन्।

अक्षरमार्गले साहित्यकार डा. गोपाल पौड्याल मण्डनेको ‘शान्ता’ खण्डकाव्य प्रकाशन गरेको छ। सो खण्डकाव्यको हालै एक कार्यक्रम बीच लोकार्पण भएको छ।

पुस्तकको लोकार्पण कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि डा. शैलेन्दुप्रकाश नेपाल, साहित्यकार सूर्यप्रसाद लाकोजू, काव्यकार गोपाल मण्डने, समालोचक गीता रेग्मी, लोकगायक मच्छेश्वर सापकोटा तथा उपस्थित स्रष्टा एवं पत्रकाररूले संयुक्त रूपमा गरेका थिए।

नेपाली भाषा र साहित्यमा समर्पित अक्षरमार्गले नेपाली वाङ्मयका मूर्धन्य विद्वानहरूको सिर्जनाका साथसाथै नेपाली साहित्यमा भर्खर कलम चलाएका प्रतिभाहरूलाई समेत अगाडि ल्याउने र साहित्यमा अगाडि बढाउने काम गर्दै आएको छ।

काभ्रे जिल्लाको मण्डन देउपुरमा जन्मेका गोपाल पौड्यालले नेपाली साहित्यका विविध विधामा कलम चलाउँदै आएका छन्। उनको यो खण्डकाव्यभित्र शान्ताको वियोगान्त कथा छ। त्योभन्दा पनि उनको अभिभावकलाई परेको पीडाको सजिव चित्रण छ।

सिर्जना अभियान, भक्तपुर र हाम्रो लघुकथा केन्द्र, काठमाडौंले पूर्वोत्तर हिन्दी साहित्य अकादमी सम्बद्ध स्रष्टाको सम्मानमा भक्तपुर दरबार स्क्वायरमा लघुकथा गोष्ठीको आयोजना गरेकाे छ।

सिर्जना अभियान, भक्तपुरका अध्यक्ष धनमान श्रेष्ठको अध्यक्षता र भाषा आयोगका माननीय सदस्य डा. पुष्करराज भट्टकाे प्रमुख आतिथ्यमा कार्यक्रम भएकाे हाे।

दिलीप हाडाले सञ्चालन गरेकाे कार्यक्रममा ध्रुव मधिकर्मीले स्वागत मन्तव्य प्रस्तुत गरेका थिए।

लघुकथा गान बजाएर शुरू गरिएकाे कार्यक्रममा हाम्रो लघुकथा केन्द्रबारे लता केसीले र पूर्वोत्तर हिन्दी साहित्य अकादमीकातर्फबाट रिता सिंह सर्जनाले आफ्ना संस्थाको परिचय, कार्यक्रमको उद्देश्यका साथै नेपाल–भारत सम्बन्धबारे आआफ्नो विचार प्रकट गरेका थिए।

गोष्ठीमा सत्या अधिकारी, मनिषकुमार शर्मा, अम्बिका धिताल, रमेश सुवेदी, निर्मला बराल, इन्दिरा चापागाई, श्याम श्रेष्ठ, राजेशमान केसी, रोशन पराजुली, मिसु श्रेष्ठ र प्रार्थना खनालले आफ्नो लघुकथा वाचन गरेका थिए।

समारोहमा भारतीय स्रष्टा पूजा सुनुवारले गीत गायन एवं कविता वाचन गरेकी थिइन्। भारतीय स्रष्टा वैदेही कोठारी, तुमुल सिन्हा, गुम्पो डुसो लोम्बीले आफ्नो मन्तव्यका साथै रचना वाचन समेत गरेका थिए।

कार्यक्रमका अतिथि भाषा आयोगका माननीय सदस्य डा.पुष्करराज भट्टले नेपाली र हिन्दी लघुकथाका क्षेत्रमा भएका कार्यका साथै लघुकथाका माध्यमबाट नेपाल-भारतका बिचकाे सहकार्य प्रस्तुत गरेका थिए। उनले नेपाली लघुकथाको प्रविधिका माध्यमबाट भएको प्रस्तुतिबाट नेपालबाहिर पनि प्रभाव पार्दै गएको सन्दर्भ समेत उल्लेख गरेका थिए।

कार्यक्रमका सभाध्यक्ष धनमान श्रेष्ठले नेपालको ऐतिहासिक नगरी भक्तपुरमा भारतीय स्रष्टाहरूलाई सम्मान गर्दा खुसी भएको विचार व्यक्त गरेका थिए।

साहित्यकार डा. रेणुका सोलुको ‘तुइन जिन्दगी’ संस्मरणात्मक निबन्धसङ्ग्रहकाे दोस्रो संस्करण विमर्श भएकाे छ।

नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानमा आयोजित कार्यक्रममा शान्ति रिसाल, प्राडा रामप्रसाद ज्ञवाली र प्राडा ज्ञानु पाण्डेले कृतिबारे बाेलेका थिए।

साहित्यकार शान्ति रिसालले ‘तुइन जिन्दगी’ मा नारीहरूको सङ्घर्ष र त्यसको महत्त्वलाई गहन रूपमा प्रस्तुत गरिएकाे बताइन्।

त्यस्तैगरी प्राडा रामप्रसाद ज्ञवालीले ‘तुइन जिन्दगी’ ले पितृसत्तात्मक समाजको कुरूपता र नारी संघर्षकाे कथालाई राम्राेसँग अभिव्यक्त गरेकाे बताए।

त्यस्तै प्राडा ज्ञानु पाण्डेले सङ्घर्ष र सफलताको कथा प्रस्तुत गरेकाे बताइन्। संघर्षले मात्रै जीवन सार्थक हुने भएकाले उनले सकारात्मक सन्देश दिने बताए।

कार्यक्रममा समाजसेवी, व्यवसायी तथा नेपाली काँग्रेसका नेता प्रकाश सिंह कार्कीले सगरमाथा र शेर्पाहरूले चिनाएको सोलुखुम्बुलाई डा. रेणुका सोलुले लेखनको माध्यमबाट चिनाएकाे बताए।

कार्यक्रममा डा. रेणुका सोलु बाबाआमालाई सम्झिएर भावुक बनिन्। उनले पाठकले मन पराएकै कारण ‘तुइन जिन्दगी’काे दोस्रो संस्करण प्रकाशन गर्न सफल भएको बताइन्।

साहित्यकार कल्पना काफ्लेले सञ्चालन गरेको कार्यक्रममा नेपाल बालसाहित्य समाजका अध्यक्ष प्रमोद प्रधान, तुइन जिन्दगी पुस्तकका प्रकाशक भुँडी पुराण प्रकाशनका अध्यक्ष केशव पराजुली, समाजसेवी विष्णुप्रसाद तिमिल्सिना, चन्द्र बहादुर खत्री, बलबहादुर थापा लगायत सयाैंको उपस्थिति रहेको थियो।

डा. सोलुको यसअघि ‘भीरमह’, ‘चिराक’ लगायतका १० कृति प्रकाशित छन्। मानव अधिकारकर्मी तथा समाजसेवामा समर्पित डा. सोलुले सामाजिक विषयवस्तुलाइ अनेक कोणबाट कलात्मक रूपमा प्रस्तुत गर्न सिपालु रहेकी छन्।