“पूरै दशकमा एउटै पनि उल्लेख्य घटना नभएका दशकहरू पनि हुन्छन्। तर, दशकौँसम्म हुन नसकेका घटना एकै हप्तामा भएका पनि हुन्छन्। ” भ्लादिमिर इलिच लेनिनको यो भनाइ ज्यादै लोकप्रिय भनाइ हो।  कहिलेकाहीँ दशकहरू खाँदिएर एकै दिनमा अटाउँछन् र त्यस्ता एकै दिनले कुनै पनि देशको राजनीतिक आयाममा नाटकीय परिवर्तन ल्याउने गर्छ।  थाइल्यान्डको निम्ति गएको फेब्रुअरी ८ त्यस्तै दिन रह्यो।  त्यो औसत शुक्रबारको दिन थियो।

‘तपाईंको बच्चालार्ई सुन्दर हस्तलेखन सिकाउनका लागि हाम्रो विद्यालयले हिजोदेखि नै एक हप्ते तालिम सञ्चालन गरिरहेको छ।  तालिम प्रदायक संस्थाको नियमअनुसार तालिमको शुल्क प्रतिविद्यार्थी रु. २०० लाग्ने व्यहोरासमेत जानकारी गराउँछु। ’ एक निजी विद्यालयका प्राचार्यले अभिभावकका नाममा पठाएको पत्र।

अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगलेको रसुवा भन्सार कार्यालय टिमुरेका अधिकृत पवित्रकुमार खड्कासहित आठजनाविरुद्ध विशेष अदालतमा भ्रष्ट्राचार मुद्दा दायर गरेको छ। भन्सार छली सामान छुटाएको अभियोगमा उनीहरूमाथि सात करोड ५९ लाख बिगो दाबी गर्दै खड्कासहित आठजनाविरुद्ध विशेष अदालतमा मुद्दा दायर गरिएको हो।

हाम्रा राजनीतिक व्यक्ति र तिनका गतिविधिलाई नियाल्दा प्रस्ट हुन्छ– राजनीतिमा स्थायी शत्रु र मित्र हुँदैनन्। हिजोका घनघोर शत्रु आज मित्र बनेर मञ्चमा बसिरहेका भेटिन्छन्। आज अनुपम प्रेममा रहेकाहरू एकअर्काको उछित्तो काढिरहेका हुन्छन्।

तत्कालीन नेकपा (माओवादी) को नेतृत्वमा २०५२ फागुन १ गते सुरु गरिएको साढे १० वर्षे जनयुद्धले २३ वर्ष पूरा गर्दै छ। ‘प्रतिक्रियावादी राज्यसत्तालाई ध्वंस गर्दै नयाँ जनवादी सत्ता स्थापना गर्ने’ रणनीतिक लक्ष्य लिएको उक्त जनयुद्धले मुलुकलाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा रूपान्तरण गरिदिएको छ। मूलतः जनयुद्धको जगमा उठेको १९ दिने जनआन्दोलनले २४० वर्षे राजतन्त्रलाई परास्त गरी संघीयता, गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, समानुपातिक समावेशिता लगायतका एजेन्डाहरू जननिर्वाचित संविधानसभाबाट संस्थागत गरेको छ।

प्रेम के हो ? यसको परिभाषा हामी हरेकले फरक फरक तरिकाले गर्छौं। फलानो व्यक्ति फलानी युवतीको प्रेममा छ भनेर टोल समाजमा कुरा गरेको सुनिन्छ। कुनै युवक वा युवतीले म तिमीलाई प्रेम गर्छु भनेर अर्को युवक वा युवतीलाई प्रस्ताव गरेको देखिन्छ र सुनिन्छ। हाम्रै बुवा आमाले हामीलाई कतिपटक तिमीहरूलाई अति प्रेमपूर्वक हुर्कायौँ, तिमी बिरामी हुँदा म दुब्लाएर आधा मासु भएकी थिएँ वा तिमीलाई छोडेर गएपछि म कति रात निदाउन सकिनँ भनेर प्रेम अभिव्यक्त गरेको सुनिन्छ र हामी पनि हाम्रा छोराछोरीलाई त्यसरी नै प्रेम दर्शाइरहेका हुन्छौँ।

ब्रह्माण्डको एउटा सानो अण्डारुपी पिण्ड हो पृथ्वी, जसलाई हामी धरती माता भन्छौँ, यो भूमि वा भूलोकमा भगवानरुपी ईश्वरीय दूतहरू आउने जाने क्रमिक चक्रलाई मुन्धुमी भाषामा:

लभ अर्थात् प्रेम यस्तो शक्तिशाली भावना हो, जसले मानिसलाई अद्भुत शान्ति दिन्छ, अपूर्व शक्ति पनि दिन्छ। वास्तवमा प्रेम जीवनको प्रेरक शक्ति हो, मनमस्तिष्कको अपार ऊर्जा हो, असीम सुखको पवित्र गंगा हो, परम शान्तिको अनन्त स्रोत हो। जब मानिस प्रेममय हुन्छ, तब ऊ आफ्नो वास्तविक स्थितिमा रूपान्तरित हुन पुग्छ। प्रेमको धारा व्यापक छ, समग्र छ, सर्वत्र र सार्वभौमिक छ।

एकातिर, सरकारले खोजीयोग्य जमिन बाँझो राखे जरिवाना गर्ने तयारी गरिरहेको छ भने अर्कोतिर मुलुकले कामदार विदेश पठाएर विदेशी मुद्रा आर्जन गर्ने लक्ष्य राखेको छ। खेतीपाती गर्ने किसानका मर्कामा सरकारको ध्यानाकर्षण हुन सकेको भए सम्भवतः आफ्नो मुलुक छाडेर विदेश जाने संख्या कम हुने थियो।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीभित्र सरकार चलाइरहेकाहरू र बाहिर बसेकाहरू बीच उत्पन्न परकम्पले उत्पन्न गरेको सुनामी शान्त भइसकेको हो त ? राजनीतिको बजारमा यो प्रश्न अझै सेलाएको छैन। अन्तर्राष्ट्रिय साम्यवादी आन्दोलनलाई हेर्ने दृष्टिकोणका आधारमा विगतमा साम्यवादी दलहरू फुटिरहेका हुन्थे। यो पटक अमेरिकालाई हेर्ने र बुझ्ने फरक दृष्टिकोणका आधारमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीमा कलहको बीजारोपण भएको छ।

केही समय अगाडि हाम्रो देशको ठालूतन्त्रका मूर्धन्य अग्रणी व्यक्तिहरू एउटा व्यापारीको घरमा मार्सी चामलको भोजमा एकाग्र भएर संलग्न भएको तस्बिर आएको थियो। अब धेरै नेपालीले त्यो तस्बिर र त्यसमा निहित सन्देशलाई नेपाली क्रान्तिको महान् उपलब्धि ‘मार्सी चामल पुँजीवाद’ (माचापु) भनेर सम्झने गरेका छन्।

दूरसञ्चार क्षेत्रको व्यवसाय संसारभर राम्रो प्रतिफल दिने प्रतिष्ठित उद्योगका रूपमा चिनिएको छ। उच्च नाफाका साथै व्यवसाय पनि प्रतिष्ठित भएकाले यो क्षेत्रमा लगानी गर्न ठूला–ठूला र चर्चित व्यवसायीहरू लालायित हुन्छन्। नेपालकै सन्दर्भमा पनि चर्चित व्यवसायी उपेन्द्र महतो यो व्यवसायमा आएका व्यापारी थिए। पछिल्लो समय डलर अर्बपतिका रूपमा चिनिएका विनोद चौधरी यो क्षेत्रमा आउन खोजिरहेका छन्।

‘सिक्स फ्रिडम’ अर्थात् विचार र अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता, विनाहातहतियार शान्तिपूर्वक भेला हुने स्वतन्त्रता; राजनीतिक दल खोल्ने स्वतन्त्रता, संघ संस्था खोल्ने स्वतन्त्रता, नेपालको कुनै पनि भागमा आवतजावत र बसोबास गर्ने स्वतन्त्रता र कुनै पेसा, रोजगार, उद्योग र व्यापार गर्ने स्वतन्त्रता, नागरिकलाई प्राप्त यी छवटा स्वतन्त्रताहरू संविधानका आधारभूत विशेषता हुन्।

भविष्यका चुनौती सामना गर्नुपर्ने युवाहरू निहित स्वार्थ र वर्गीय मुनाफामा बरालिने मुलुकको ग्रहदशा उचित छैन भनी आकलन गर्नका लागि कुनै ज्योतिषीको आवश्यकता पर्दैन। संसद्मा स्पष्ट बहुमत नभई देशको विकास हुन कठिन छ भन्नेहरूलाई वर्तमान सरकारको कार्यशैलीले दरो प्रहार गर्दो छ।

नेपाली कांग्रेस विधि र विधानभन्दा भीड अनि दबाबबाट निर्देशित हुन थालेको छ। पार्टी संगठन नेतृत्वको योजना र कार्यक्रमका आधारमा होइन, सडकको दबाबबाट निर्णय गर्न बाध्य हुँदै छ। घुर्की र धम्कीका भरमा पार्टी नेतृत्वले निर्णय लिनुपर्ने अवस्थाको विकास गरिँदै छ। यसो गरिरहँदा एकथरीले पार्टी नेतृत्वलाई झुकाउन सफल भएको ठान्ने गरेको छ। तर यथार्थमा पार्टी पद्धतिलाई ‘लिकआउट’ गरेर पार्टीलाई कमजोर बनाउने खेलमा सामेल भइराखेको छु भनेर गर्नेहरूले नै बुझिरहेका छैनन्। अथवा, बुझ्न चाहेका छैनन्।

“मन्त्रीको त्यति नजिकको मान्छे भएर पनि अहिलेसम्म केही पनि गर्न सकेको होइन। घरमा त्यत्रा मान्छेहरू काम नपाएर खाली बसेका छन्, अरुलाई जे भए पनि आफूले त कम्तीमा केही गर्नु नि, यस्तो मौका सधैँ कहाँ आउँछ ?” सधैँ मन्त्रीको वरिपरि रहने मेरो एक आदर्श दाजुका बारेमा गाउँमा यस्तै तीता कुराहरू बेलाबेलामा सुनिने गर्छन्। निर्वाचनको समयमा ज्यानै होमेर प्रचारप्रसारमा लागेका उनी आजभोलि भने गाउँघरमा “क्यारमबोर्ड” रोजगारका रूपमा चर्चित छन्।

संविधानसभाले संविधान बनाएपछि मुलुक सिधै समृद्धिको मार्गमा प्रवेश गर्नेछ भन्ने आशा राजनीतिक नेतृत्वले देखाएको हो। त्यही आशाको भर गरेर दुईतिहाइको अवसर पनि सत्तारुढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)लाई प्राप्त भएको छ। विगत ७० वर्षदेखि राजनीतिक परिवर्तनका निम्ति संघर्षरत नागरिकले जहिल्यै अभाव महसुस गर्ने पक्ष भनेकै त्यसले तिनको जीवनमा सुख ल्याउन नसक्नु नै हो।

राज्य सञ्चालन फाँटमा विचारोत्प्रेरक भनाइ छ– ‘सङ्कट आउनुअघि नै खतरालाई चिन, अवसरलाई खेर जान नदेऊ।’ तर इतिहासको क्रमभंगतालाई कार्यविधि तथा अनुभवसँगको सम्बन्ध विच्छेदलाई चारीत्रिक परिचय बनाएको वर्तमान नेपालमा यो कालजयी अर्तीको स्रोता छैनन्।

रेल यातायात सेवा अरु यातायत प्रणालीभन्दा सरल, सहज, सस्तो, सुरक्षित यातायात सेवा हो। यसको कार्यक्षमता सडक वा वायुसेवाको भन्दा बढी हुन्छ। नेपालमा मुख्य यातायातको माध्यम सडक हो र त्यसपछि वायुसेवा। रेलको विकास यी दुई यातायात प्रणालीको बीचमा रहनेछ। रेल सेवा सडकको भन्दा ज्यादा क्षमताको दु्रत तथा सुरक्षित हुनेछ भने वायुसेवा भन्दा सस्तो हुनेछ।

चुरे क्षेत्र वातावरणीय दृष्टिकोणले संवेदनशील क्षेत्र हो। देशको कुल प्राकृतिक वन क्षेत्रमध्ये २३ प्रतिशत वन क्षेत्र चुरेले ओगटेको छ। चुरेको धेरैजसो वनक्षेत्रको भू–भाग जनघनत्व धेरै भएको र पहुँचयोग्य स्थानमा रहेकाले चुरे क्षेत्र उच्च जोखिममा रहँदै आएको छ।