भ्रमण हुने बेलामा मुलुकमा महान् चाड दसैँ चलिरहेको थियो। दसैँकै बीचमा पनि यसपटक निरन्तर सडकमा काम भइरहेको देखिनु आफैँमा सुखद आश्चर्य हो। विगतमा दसैँ, तिहार र छठसम्म खासै काम भएको देखिँदैनथ्यो। सडकमा कालोपत्रे गर्नेदेखि सडक किनाराका रेलिङ आदिमा रंगरोगन गर्ने काम पनि निरन्तर भएको देखिएको हो।

नेपालले गरिबी र आर्थिक असमानता घटाउन बेरोजगारी घटाउने अथक प्रयास गर्नैपर्छ। यही नै आत्मनिर्भरता र पौरखको आधार हो। राजनीतिक तथा सामाजिक सुधारकोे मार्ग पनि हो।

चीनले गरेको विकासबाट सिकेर हामीले काम गरेनौं, केवल त्यहाँको राजनीतिक सिद्धान्त पैठारी ग¥यौं भने हाम्रो भविष्य छैन।

केही वर्षदेखि २ लाख पाउने सर्वोत्कृष्ट कर्मचारी किन पाइएनन् ? ८६ हजारको ठूलो संगठनभित्र एउटा उदाहरणीय कर्मचारीको खडेरी परेकै हो त ?

सीको भ्रमणले नेपालमा चिनियाँ लगानी बढाउनेछ। आफ्ना राष्ट्रपतिले नेपालमा चिनियाँ लगानी बढाउने भनेसँगै चिनियाँहरूले नेपालबारे सोधखोज गर्न थालेका छन्।

कानुन हातमा लिने अधिकार कसैलाई हुँदैन। कतिपय समय, घटना र व्यक्तिका व्यवहारप्रति आक्रोश हुन सक्छ। त्यसलाई प्रकट गर्ने पनि तरिका हुन्छ। चित्त नबुझ्दा वा अनियमितता हुँदा त्यसलाई सम्बन्धित ठाउँमा पु¥याउने नागरिक दायित्व हुन्छ नै। लोकतन्त्र र कानुनी शासन पालना भनेको व्यवहार हो।

भर्खरै छिमेकी मित्र राष्ट्र चीनका राष्ट्रपति सी जिङ पिङले नेपालको संक्षिप्त भ्रमण सम्पन्न गर्नुभएको छ। यो भ्रमण निश्चय पनि नेपालका निम्ति गौरव गर्न योग्य छ।

बिहीबारसम्म चल्ने सम्मेलनका लागि विश्वका विभिन्न देशबाट सहभागी (गैरआवासीय नेपाली)हरू काठमाडौंमा भेला भएका छन्। आफू र आफ्नो परिवारको पालनपोषण तथा सुखसुविधाका लागि अवसर खोजी गर्दै विदेशिएका नेपालीले ती देशमा आर्जन गरेका सीप, अनुभव र रकम मुलुकको उन्नतिका निम्ति लगाउने अवधारणासहित डेढ दशकअघि गैरआवासीय नेपाली संघ(एनआरएनए) को जन्म भएको हो।

अर्थात् मित्र, धनधान्य आदिको संसारभरि उच्च सम्मान गरिन्छ। तर, आमा र मातृभूमि स्वर्गभन्दा माथि हुन्छन्। रामायणमा उल्लेख यही एउटा संस्कृत श्लोकले आफ्नी आमा र मातृभूमिप्रतिको प्रेम प्रस्ट पार्छ। मातृभूमि आफंैमा एउटा जीवन्त, गतिशील र प्रेमपूर्ण शब्द हो।

नेपालको संविधानको धारा–१४ ले ‘विदेशी मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेको दक्षिण एसियाली सहयोग संगठनका सदस्यराष्ट्र बाहेकका देशमा बसोबास गरेको साबिकमा वंशज वा जन्मका आधारमा निज वा निजका बाबु वा आमा, बाजे वा बज्यै नेपालको नागरिक रही पछि विदेशी मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेको व्यक्तिलाई गैरआवासीय नेपाली(एनआरएन) मानेको छ।

एउटा मुटु हल्लाउने हत्याकाण्ड १२ वर्षपछि फेरि चर्चामा आएको छ। त्यतिबेला निर्वाचनका बेला यसबारे लेखिएको भए पनि त्यसपछि त्यो घटना गुमनामजस्तो हुन पुगेको हो। खासगरी राज्य संयन्त्र नै यसलाई दबाउनपट्टि लागेको देखिन्छ। यतिका वर्ष पीडितले खेपेको भुक्तमानको खासै चर्चा भएन। यहाँसम्म कि पत्रकारहरूले समेत यसबारे लेख्ने आँट गरेनन्। कसैले लेख्न खोजे पनि धम्की दिइयो।

कानुनको त्रुटिरहित मस्यौदा हुन गाह्रो हुन्छ। यसको आशय कानुन त्रुटिहरूको संगालो हो भन्ने पनि होइन। यस आलेखमा संविधानका मसिना भन्न सकिने (महŒव ठूलो पनि हुन सक्ने) विषय उठाइनेछ।

घरको छतमा एक जोडी परेवा सँगै बस्छन्, सँगै आकाशमा उड्छन्। म कल्पना गर्छु– कहिले त्यो दिन आउला र हामी महिला र पुरुष पनि त्यसैगरी समान रूपमा जीवनयापन गर्न पाऔंला ? अनि फेरि सोच्छु– त्यसको सुरूवात त आफू र आफ्नै घरबाट गर्नुपर्छ। अनि पो समानता आउँछ।

प्रस्तुत पंक्ति श्रीकृष्णले अर्जुनलाई ‘गीता’मा दिएको एउटा उपदेश हो। हुन त यसका अनेक अर्थ लाग्न सक्छन्, तर म यहाँ दोस्रो पंक्ति लिन चाहन्छु। जसमा कृष्णले अर्जुनलाई उपदेश दिएका छन् कि वीरले मात्र धर्तीको भोग गर्न पाउँछ। धर्ती र नारीलाई धर्मग्रन्थमा समान वा पर्यायका रूपमा चित्रण गरिएको छ।

न्याय के हो भन्ने विषयमा सधैं चर्चा÷परिचर्चा हुने गर्छन्। तर न्याय नदेखिने, अनुभूति गर्ने विषय भएकाले यसको अस्तित्व नै कुतूहलताको विषय हो।

साबिकबमोजिमको कूटनीतिक ज्ञानले यसलाई परस्पर विरोधी चाहना मान्छ तर सामरिक योजनाअनुकूल विरोधात्मक नीति सञ्चालन गर्न शक्तिशाली देशहरू सक्षम हुन्छन्।

उत्तरको छिमेकी जनगणतन्त्र चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङ नेपालको दुई दिने राजकीय भ्रमण पूरा गरी स्वदेश फर्केका छन्। भ्रमणका क्रममा उनले ‘नेपालको विकासमा चीन साझेदार’ बन्ने हार्दिकतापूर्ण सन्देश दिएका छन्। ‘भूपरिवेष्ठित’ मुलुक नेपाललाई ‘भूजडित’ बनाउन सघाउने आश्वासन आमनागरिकलाई पुलकित गराउन सक्छ। बेलाबेलामा हुने नाका अवरोधले समेत झस्काइरहने हाम्रा निम्ति यो सबैभन्दा ठूलो आश्वासन हो।

अचेल मोबाइल फोन, ट्याब्लेट, ल्यापटप, इलेक्ट्रिक मोटर÷कारलगायतमा रिचार्ज गर्न सकिने ब्याट्री प्रयोग हुँदै आएको छ। जसलाई लिथियम आयन (लि–आयन) ब्याट्री भनिन्छ। यस वर्षको रसायनशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार यसै ब्याट्रीको विकासमा लागेका तीनजना वैज्ञानिकलाई संयुक्तरूपमा प्रदान गरिएको छ। अमेरिकाको अस्टिनस्थित युनिभर्सिटी अफ टेक्ससका प्राध्यापक ९७ वर्षीय जोन बी गुडइनफ, अमेरिकाकै स्टेट युनिभर्सिटी अफ न्युयोर्कका प्राध्यापक ७७ वर्षीय एम स्टान्ले ह्विटिङ्घाम र जापानको मिजो युनिभर्सिटीका प्राध्यापक ७१ वर्षीय अकिरा योसिनोले उक्त पुरस्कार पाएका छन्। विगत दुई दशकदेखि रसायनशास्त्रको नोबेल पुरस्कार मुख्यत ‘बायोलोजिकल केमेस्ट्री’ लाई दिइँदै आएकामा यस वर्ष क्रमभंग गर्दै ‘इलेक्ट्रोकेमेस्ट्री’ क्षेत्रको अनुसन्धानलाई पुरस्कृत गरिएको छ।

सार्वजनिक शिक्षालाई सामुदायिक विद्यालयले दिने औपचारिक शिक्षामा मात्र सीमित गर्न सकिँदैन। अनौपचारिक शिक्षा, साक्षरता शिक्षा, निरन्तर शिक्षा, सार्वजनिक क्याम्पस र विश्वविद्यालयले दिनेसम्मका सबै किसिमका शिक्षा समेट्नुपर्ने हुन्छ। हुन त निजी लगानीमा सञ्चालन भएका विद्यालय, शिक्षण संस्था तथा कलेजहरूले दिने शिक्षा पनि सार्वजनिक शिक्षा नै हो।

एक वृद्ध मनौवैज्ञानिककहाँ पुगे र आफ्ना सारा समस्या राख्न थाले। उनका समस्या अनेकौं थिए– देशमा विसंगति, विकास हुन नसक्नु, अशान्ति, आफैंमा बेचैनी, तनाव, निराशा, असफलता, आदि इत्यादि। उनका सबै कुरा सुनेपछि ती मनोवैज्ञानिकले कलम र कागज दिँदै ती वृद्ध मानिसलाई भने– देशमा विकास हुन र तपार्इंको जीवन सुधार्न को सुध्रिनुपर्ला ? ती वृद्धले केहीबेरमै करिब ५० व्यक्तिको नामावली तयार पारे।