ज्येष्ठ नागरिकको सम्मानपूर्ण जीवन
विश्वमै ज्येष्ठ नागरिकको जनसंख्या बढ्दो छ । उमेरका हिसाबले ज्येष्ठ नागरिकमाथि हुने भेदभाव अनेक पाइन्छन् । विश्वमै भएको वर्तमान कानुनले ज्येष्ठ नागरिकको मानव अधिकार संरक्षण गर्नबाट चुकेको प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छ ।
विश्वमै ज्येष्ठ नागरिकको जनसंख्या बढ्दो छ । उमेरका हिसाबले ज्येष्ठ नागरिकमाथि हुने भेदभाव अनेक पाइन्छन् । विश्वमै भएको वर्तमान कानुनले ज्येष्ठ नागरिकको मानव अधिकार संरक्षण गर्नबाट चुकेको प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छ ।
विश्वका धेरै राष्ट्रले एकैपटक महामारीको रूपमा झेल्नुपरेको कोरोना भाइरसको कहरका कारण खाडी मुलुकमा कार्यरत लाखौं श्रमिक नेपाल फर्काइने तरखरमा छन् । हुन पनि आफ्नो परिवार पाल्न र सन्तानलाई उचित शिक्षा दिन परदेशी भूमिमा रगतपसिना गर्दै देशको अर्थतन्त्रलाई रेमिटेन्सले धानिरहेका ती जमातले दुःखको बेला आफ्नो देश नफर्के कहाँ जाने ?
उनीहरूले बढी समय आफ्नै बारेमा सोच्ने, धेरै ऐना हेर्ने, आफ्नो अनुहार र छालाबारे बढी संवेदनशील हुने गरेको पाइन्छ ।
केन्द्रीय, प्रदेश र स्थानीय सरकारले आआफ्नो क्षेत्रका पर्यटकीय संभावना खोजी गरी त्यसलाई राम्रो प्याकेजिङ र ब्राण्डिङ गर्नुपर्छ । त्यो काममा कोरोनाले बेरोजगार बनेका गाइड तथा विज्ञलाई लगाउन सकिन्छ ।
स्वस्थ मानिसमा आफ्नो पहिचान ‘म’, मानवता र स्वस्थ सोच–विचार अति आवश्यक कुरा हुन् भन्दा दोस्रो मत राख्ने कोही छैन होला । तर के हामीले आफ्नो पहिचान ‘म’, मानवता र स्वस्थ सोच–विचार जगेर्ना गरिरहेका छौं ? यसबारे एक चिकित्सकको आँखाबाट एक–एक गरी चर्चा गरौं ।
हाम्रो समाज संरचनात्मक र श्रेणीगत छ । यही मानसिकता हाबी भएर श्रेष्ठता परिभाषित गर्ने गरिन्छ, त्यसले पनि सामाजिक संस्थाहरू (नयाँ वा पुराना) हाबी हुने गर्छन्, समाजमा विश्वास विकास गर्न । सामाजिक विश्वास घट्नु वा नहुनुको कारण धेरै छन्, राज्यले बोलेअनुरूप काम गर्न नसक्नु, बदलिँदो सामाजिक परिवेश, सञ्चार माध्यमको र सामाजिक सञ्जालमा विकास हुने जनमतजस्ता कुराले धेरै प्रभावित गर्ने गर्दछ ।
चिया टिपेको, फ्याक्ट्रीमा ल्याएको तथा प्रशोधन गरेको सबै हेर्ने मौका मिल्यो । चिया टिप्दै पूर्वेली भाका सुनियो । दिउँसो एकछिन ऐंसेलु खान पनि निस्कियौँ ।
‘ताङतिङ मेरो गाउँ’ भन्दा मलाई गर्व लाग्छ । त्यसैले हामीले सकेसम्म आफ्नै मातृभूमिमा पसिना चुहाउनुपर्छ । नसके संसारको जुनसुकै कुनामा बसे पनि मुटुमा नेपाल धड्कनुपर्छ र मातृभूमिको विकासमा सकेको योगदान पुर्याउनुपर्छ ।
जनता रोगको त्रास र भोकको अत्यासमा छट्पटिइरहेका बेला सिंहदरबारको कुर्सीमा कविता कोरल्न ओथारो बस्ने होइन । बूढो गोरुले भकारो ओगटेझैँ देशको सर्वोच्च कुर्सी ओगट्ने अनि जनतालाई आहतमा राखेर गीत सुसेलेर बस्ने ?
ओडी पुस्तकालयको डिजाइनले मलाई निकै लोभ्यायो । पुस्तकालय पनि प्रमुख पर्यटकीय आकर्षण रहेछ । पढ्ने पनि उत्तिकै, घुम्न आउने पनि उत्तिकै । तर एकले अर्कोलाई कत्ति डिस्टर्ब नगरी घुम्दा रहेछन् ।
कोरोनासँगै हामीले महिनौं अथवा वर्षौंसम्म बस्नुपर्ने हुनसक्छ । यो भाइरस हामीसँग लामो समयसम्म रहनेछ । अब कोरोनासँगै बाँच्नुको विकल्प छैन ।
विषादी प्रयोग गर्दा प्रत्यक्ष असर पर्ने भए पनि अधिकतर किसान यसबारे अनभिज्ञ छन् । उनीहरू बालीमा विषादी छर्दा हात–मुख र छालालगायत शरीरका भाग छोप्न लुगा, मास्क, चस्मा आदि लगाउँदैनन् ।
चित्रबाटै नेपालको प्रकृति, संस्कृति, ऐतिहासिक सम्पदा र जीवनशैली प्रवद्र्धन गर्ने सद्भावना दूत हुन् कलाकार डिबी गुरुङ । कोरोना महामारीले सिंगो विश्वलाई रुवाइरहेका बेलामा उनी कलामार्फत आशाको फूल फुलाइरहेका छन् ।
चीनको वुहानबाट देखिएको कोरोना भाइरस अर्थात कोभिड–१९ ले अहिले विश्वभरि नै आतंक मच्चाइरहेको छ यतिखेर यो महामारीले कसैलाई पनि अछूतो राख्न सकेन । धैरेले आफ्नो ज्यान गुुमाइसकेका छन् ।
अहिलेसम्मको खोज तथा अनुसन्धानका अनुसार धेरैजसोले किशोरावस्थाबाट यसको सेवन सुरु गर्छन् । जति सानो उमेरमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्न सुरु गर्यो, त्यति नै यसको गहिरो लत बस्ने सम्भावना रहन्छ । यही कारणले गर्दा युवाहरू चुरोट तथा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट टाढै बस्नु स्वास्थ्यको लागि राम्रो हुन्छ ।
कोभिड–१९ महामारीबीच ‘एन्टी अमेरिकन’ र ‘प्रो चाइनिज’ समूहरुले विश्वमा चिनियाँ प्रभूत्व कायम होस् भन्ने चाहन्छन्। महामारीका कारण अमेरिकी प्रभाव कमजोर देखिए पनि चीनले एकल वर्चश्व कायम राख्न स्वयं चीनका लागि पनि त्यति सजिलो छैन।
हामी तमुहरू क्होंलसोंथरबाट गण्डकी प्रदेश लगायत मुलुकका विभिन्न भूभागमा छरिएका हौं । त्यहाँबाट हामी १२ सय वर्षअघि बसाइँ सरेको इतिहास छ । हाम्रो त्यो पितृथलोमा भग्नावशेष छँदैछन् । आउनुहोस् क्होंलसोंथरलाई पर्यकीय गन्तव्य बनाऔं ।
दाइजो भन्ने शब्दको कारण हामी नेपालीले समय समयमा केहि घटना घटेको सुन्नु परेको छ। दाइजो को कारण फलानो श्रीमानले आफनो श्रीमतीको हत्या गर्यो , जिउँदो जलायो इतयादी घटनाहरु हामी सुन्ने गरेका छौं।
बन्द व्यवसायले मुनाफा दिँदैन तर घरभाडा र बैंकको व्याज भने पाकिरहन्छ । जति लामो बन्द भयो त्यति अवस्था कमजोर हुँदै जान्छ ।
हामीले यस्तो प्रमुख कार्यकारीलाई पाएका छौँ जो ‘जनतालाई देशले धान्न सक्तैन’ भनेर कुर्लन्छ त्यो पनि संसद्मा । यहाँभन्दा अराष्ट्रिय र अराजक अभिव्यक्ति अर्को के हुन सक्छ ?
मैले गौरीफन्टाबाट यात्रा गर्दा भोगेका दुःखकष्ट, झमेला र बखेडा सम्झिँदा लाग्छ ती मुग्लानका सपना देख्नेहरूले कति झमेला र दुःख भोगे होलान् ! जिन्दगीका सपना देख्न पनि सजिलो कहाँ छ र ?
पोखरालाई चरा पर्यटन केन्द्र बनाउने अभियानमा होमिएका युवा हुन्–मनशान्त घिमिरे । उनले नेपाल भित्रै ७१३ प्रजातिका चरा अवलोकन गरिसकेका छन् भने ५५० जतिको त तस्वीरै खिचेका छन् ।
लिम्पियाधुरा क्षेत्र नेपालकै हो प्रमाणित गर्ने विभिन्न ऐतिहासिक आधार सरकारी स्तरबाट कतिको खोज–अनुसन्धान भयो कुन्नि, नागरिकस्तरबाट भने जोडतोडका साथ पहलकदमी भएको पाइन्छ । २०५५ असार १२ काठमाडौंको बागबजारमा ३९ सदस्यीय समिति गठन गरियो, ‘सीमा अतिक्रमण प्रतिरोध समिति’, जसको संयोजक थिए, पद्मरत्न तुलाधर । भैरव रिसाल, बुद्धिनारायण श्रेष्ठ, डा. चैतन्य मिश्र आदि सीमाविद् तथा जागरुक नागरिकको कार्यदलले बेलायत, अमेरिका, बेइजिङ र भारतका पुस्तकालय र संग्रहालयबाट विभिन्न प्रमाण संकलन गर्न सफल रह्यो । एक वर्षभित्रै आफ्नो प्रतिवेदन सम्बन्धित निकायलाई बुझाउन सफल रहेको थियो ।
महामारी सधैँ यस्तै रहँदैन यसपछि देशले पक्कै नयाँ दिशा लिनेछ । ‘स्वदेशी वस्तुको उपभोग र आन्तरिक उत्पादनलाई उपभोग गर्दै खाली जमिनलाई खेर जान नदिई कृषियोग्य भूमिको पूर्ण उपयोग गर्ने’ यस वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा कृषिलाई उच्च प्राथमिकतामा पारिएको छ । यो नारालाई व्यवहारमा उतार्न सके कृषि क्षेत्रमा परिवर्तन ल्याउन नसकिने होइन ।