यान कम विश्वविख्यात मोबाइल मेसेन्जिङ एप ह्वाट्सएपका सहसंस्थापक तथा सिइओ थिए । सन् २०१४ मा फेसबुकले ह्वाट्सएपलाई २२ बिलियन अमेरिकी डलरमा खरिद गरेपछि ४१ वर्षीय उनी अहिले फेसबुकको बोर्डमा बस्दै आएका छन् ।
जीवनमा प्रेरणा खोज्नेका लागि ह्वाट्सएप र यसका संस्थापकको कथा एक जीवन्त उदाहरण हो । यानका लागि असफलता कुनै नौलो कुरा थिएन ।
त्यतिबेलाका साथी ब्रायन एक्टनले यानलाई एक्लोपनासँग लड्न निकै सहयोग गरे । यी दुई साथीले याहुमा सँगसँगै नौ वर्ष बिताए । उनीहरूले निकै ज्ञान र अनुभव बटुले । उनीहरूले धेरैपटक याहु तल–माथि भइरहेको देखे । अन्ततः २००७ सेप्टेम्बरमा उनीहरुले याहु छाडे ।
सन् २००९ मा ह्वाट्सएप स्थापना गर्नुअघि उनले करिब नौ वर्ष याहुमा काम गरेका थिए । फोब्र्सका अनुसार, कमको अहिलेको सम्पत्ति करिब १० बिलियन अमेरिकी डलर छ । यी अर्बपति अहिले संसारका सबैभन्दा धनीमध्ये १४०औँ नम्बरमा पर्छन् भने अमेरिकाका सबैभन्दा धनीमध्ये ४९औँ नम्बरमा ।
कम कुनै घरानियाँ परिवारमा जन्मेका होइनन् । १६ वर्षको उमेरमा उनी आमा र हजुरआमासँग युक्रेनबाट अमेरिकाको क्यालिफोर्नियामा बसाइँ सरेका थिए । अमेरिका गएपछि उनले जीविका चलाउन भुइँ बढार्ने काम समेत गरे ।
युक्रेनको एउटा गाउँमा जन्मेका उनलाई यहुदी भएकाले पनि बाल्यकाल सहज भएन । उनी बिजुली नभएको घरमा बस्थे । चिसो ठाउँमा बसे पनि उनको परिवारले तातोपानी प्रयोग गर्न समेत पाउँदैनथ्यो । सरकारले निगरानी गर्ने भएकाले उनको परिवारले फोनको प्रयोग समेत गरेन । यस्ता विविध कारण उनको बाल्यकाल सहज बनेन । त्यसमाथि आर्थिक संकट थियो नै ।
अमेरिका गएपछि उनीहरूलाई एउटा सामाजिक संस्थाले बस्ने व्यवस्था मिलाइदियो । त्यहाँ बस्दा उनले सेकेन्डह्यान्ड पुस्तक पसलबाट किनेको म्यानुअल पढेर कम्प्युटर नेटवर्किंङ सिके । उनकी आमाले बेबिसिटरको काम गर्दा उनले ग्रोसरी पसलमा सफाइको काम गर्न थाले ।
जब अमेरिकामा जीवन सामान्य हुन थाल्यो, उनको जीवनमा अर्को दुःख आइलाग्यो । उनकी आमालाई क्यान्सर भएको पत्ता लाग्यो । त्यतिबेलासम्म उनी बलियो भइसकेका थिए । जीवनमा जति दुःख हुँदै जान्छ, त्यति नै बलियो भइन्छ भन्ने उनले महसुस गरिसकेका थिए ।
अर्को दुई वर्षमा उनले आफूलाई कम्प्युटर नेटवर्किंङमा दक्ष बनाइसकेका थिए । उनलाई प्रोग्रामिङमा रुचि हुन थाल्यो । उनी सान जोस स्टेट युनिभर्सिटीमा भर्ना भए सँगसँगै अर्नेस्ट एन्ड योङमा सेक्युरिटी टेस्टरका रूपमा काम गर्न थाले ।
लगभग ६ महिनाजति त्यहाँ काम गरेपछि उनको जीवनको सबैभन्दा ठूलो अवसर पाए, याहुमा इन्फ्रास्टक्चर इन्जिनियरका रूपमा काम गर्ने । त्यसबेलासम्म पनि उनी सान जोस स्टेट युनिभर्सिटीमा अध्ययन गरिरहेका थिए ।
उनी प्रवेश गर्दा याहु एउटा स्टार्टअप कम्पनी मात्र थियो । यान प्रोग्रामिङ छाडेर याहुसँगै अगाडि बढे ।
सन् १९९७ मा उनको बुबाको मृत्यु भयो भने उनकी आमाको पनि सन् २००० मा क्यान्सरका कारण मृत्यु भयो । २४ वर्षको उमेरमै उनी टुहुरो भए । त्यतिबेलाका साथी ब्रायन एक्टनले यानलाई एक्लोपनासँग लड्न निकै सहयोग गरे ।
यी दुई साथीले याहुमा सँगसँगै नौ वर्ष बिताए । उनीहरूले निकै ज्ञान र अनुभव बटुले । उनीहरूले धेरैपटक याहु तल–माथि भइरहेको देखे । अन्ततः २००७ सेप्टेम्बरमा उनीहरुले याहु छाडे ।
२००९ जनवरीमा यानले आइफोन किने । त्यहीबेला सात महिना पुरानो एप्पलको एप स्टोरले नयाँ एपहरू लन्च गर्न लागेको थाहा पाए । त्यसले उनलाई एउटा गजबको आइडिया दियो ।
यानले तत्काल वेस्ट सान जोसमा रहेका उनका साथी एलेक्स फिसम्यानलाई भेटे र आफ्नो आइडियामा घन्टौँ छलफल गरे । छलफलको निष्कर्ष थियो, एकजना आइफोन डेभलपरविना अगाडि बढ्न सम्भव छैन ।
आइडिया निकै सूक्ष्म हुँदाहुँदै पनि उनीहरू तीन कुरामा स्पष्ट थिए, सेवामा विज्ञापन हुनेछैन, सन्तोषजनक अनुभव हुनेछ र प्रयोगकर्ताको गोपनीयतालाई ध्यानमा राख्दै म्यासेज भण्डारण गरिनेछैन ।
ती सबै कुरामा स्पष्ट भएपछि यानले क्यालिफोर्नियामा यो उत्पादनको नाम ह्वाट्सएप राखे ।
काम हुँदै जाँदा उनीहरूले ह्वाट्सएप क्रास भइरहने र कुनै निश्चित ठाउँमा पुगेपछि रोकिने भइरह्यो । यो लामो समयसम्म चलिरह्यो, जसले गर्दा उनीहरुमा निकै निराशा पनि उत्पन्न भयो । यानले एक ठाउँमा सबै आशा गुमाए र यसलाई छाडेर नयाँ जागिर खोज्नेसम्म सोचे । तर ब्रायनले उनलाई प्रेरणा दिइरहे । केही महिनापछि, एप्पलले पनि सहयोग ग¥यो । एप्पलले उनीहरूको पुस नोटिफिकेसन लन्च ग¥यो, जसले डेभलपरलाई प्रयोगकर्ताले एप प्रयोग नगर्दा पनि पिङ गर्ने सुविधा दियो । यानले ह्वाट्सएपलाई त्यसअनुसार अपडेट गरे ।
त्यसपछि ह्वाट्सएपको दोस्रो संस्करण सार्वजनिक भयो । यसले ह्वाट्सएपलाई इन्सटेन्ट मेसेन्जर बनायो, किनभने यसमा मेसेज गर्न सक्ने विशेषता थियो । केही क्षणमै ह्वाट्सएपको साढे दुई लाख सक्रिय प्रयोगकर्ता भए । उनलाई सहयोग चाहिने भयो ।
यतिबेलासम्म ब्रायन बेरोजगार थिए र आफ्नै अर्को असफल स्टार्टअप सुरु गर्ने प्रयास गर्दै थिए । यानले उनलाई मनाए अनि ब्रायनले ह्वाट्सएप ज्वाइन गरे ।
यसपछि ह्वाट्सएपका प्रयोगकर्ता बढ्दै गए । उनीहरूको यो चर्चाले फेसबुकको ध्यान तान्यो ।
मार्क जुकरबर्गले यानलाई सन् २०१२ मा पहिलोपल्ट सम्पर्क गरे । उनीहरूले सिलिकन भ्यालीमा पटकपटक बैठक गरे । त्यसको एक महिनापछि जुकरबर्गले औपचारिक रूपमा डिलको प्रस्ताव राखे र यानलाई फेसबुकको बोर्डमा बस्न भने ।
अन्ततः २०१४ को फेब्रुअरीमा फेसबुकले ह्वाट्सएप खरिद गरेको घोषणा ग¥यो । उनीहरूले नगद, फेसबुकको सेयर पाए पनि ह्वाट्सएप स्वतन्त्र रहने र यान र ब्रायनले नै यसलाई व्यवस्थापन गर्ने सहमति भयो ।
यो खरिद–बिक्री पूरा भएपछि यानले एक मिलियन डलर द फ्री बिएसडी फाउन्डेसन र पाँच सय ५६ मिलियन डलर सिलिकन भ्याली कम्युनिटी फाउन्डेसनलाई नोभेम्बर २०१४ मा चन्दा दिए । त्यसपछि ह्वाट्सएपले भ्वाइस कल, ह्वाट्सएप वेबलगायत नयाँ–नयाँ विशेषता सुरु ग¥यो । अहिले संसारभर ह्वाट्सएपका एक अर्बभन्दा धेरै सक्रिय प्रयोगकर्ता छन् ।
(एजेन्सीको सहयोगमा )
प्रकाशित: १७ भाद्र २०७४ ०३:५५ शनिबार