सामाजिक विभेद र लाञ्छनाका कारण समाजमा लुकेर बसेका लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक नागरिकहरू पछिल्लो समय खुल्न थालेका छन्। आफ्नो पहिचान र मुद्दाबारे यस समुदायका केही व्यक्तिहरू सङ्गठित हुन थालेपछि लुकेर बसेकाहरू बिस्तारै खुल्न थालेका हुन्।
पाल्पामा २२ जना यौनिक अल्पसंख्यक नागरिक खुलेर आएका छन्। हाल यहाँ हुने कार्यक्रममा पनि आफ्नो पहिचानसहित उनीहरू खुलेर आउन थालेका छन्। हालै साहसी कदम नेपालको आयोजना र तानसेन नगरपालिकाको सहयोगमा भएको यौनिक तथा अल्पसंख्याक समुदायको तथ्याङ्क सङ्कलनका लागि अन्तरक्रिया र सचेतना कार्यक्रममा जिल्लाका २२ जना व्यक्ति खुलेरै उपस्थित भए। आफ्ना विषय र अधिकारबारे खुलेरै बोले।
आफ्ना समुदायका हकहितका लागि आन्दोलन गर्नुपर्दा थोरै मात्रै उपस्थित हुने गरे पनि सचेतनाका कारण पछिल्लो उपस्थिति बढ्दै गइरहेको साहसी कदम नेपालकी संस्थापक अध्यक्ष तथा यौनिक अल्पसंख्यक महिला हसिना क्षेत्री बताउँछिन्। पछिल्लो समय आफ्ना पहिचानबारे खुल्न सक्ने अवस्था बनेको उनले सुनाइन् । 'लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यकले आन्दोलन गर्नुपर्दा पहिला दुई/चारजना मात्रै देखिन्थे, हाल त्यो संख्या बढेको छ। गर्वका साथ बाहिर निस्कने अवस्था छ। आफू के हो भनेर खुल्ने माहोल बनेको छ, यो सबै सचेतनाका कारण हो,' क्षेत्रीले भनिन्।
यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यकहरू समाजमा पहिचानसहित खुल्न थाले पनि राज्यको नीति, कार्यक्रम तथा योजनामा नपर्दा अधिकार प्राप्तिको सङ्घर्ष भने जारी छ। संविधानमा व्यवस्था भएअनुसार पहिचानसहितको अधिकार प्राप्त गर्न नसकेको यो समुदायका नागरिकको गुनासो छ। संस्थाकी संस्थापक अध्यक्ष क्षेत्रीले सरकारले पहिचानसहितको अधिकार संविधानमा उल्लेख गरे पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन नगर्दा आफूहरूले समस्या भोग्नु परिरहेको बताइन्। आफूहरूको मुख्य लडाइँ पहिचान र समावेशिता भएको उनको भनाइ छ।
संस्थाकी कार्यक्रम निर्देशक रेसम न्यौपाने यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यक समुदायमाथिको बुझाइमा केही परिवर्तन आए पनि अझै विभेद र लाञ्छनाको अन्त्य नभएको बताउँछन्। यो समुदायले नागरिकता, विवाह, सम्पत्तिलगायत क्षेत्रमा कानुनमै विभेद खेपिरहनुपरेको उनको गुनासो छ। 'नेपालको नागरिक भए पनि अन्य नागरिक जस्तै समान हक पाएका छैनौँ। फरक पहिचान भएकै कारण घरपरिवार र समुदायबाट अपहेलित हुनुपरेको छ। सङ्घर्षपश्चात् विवाह गर्ने अधिकार स्थापित भए पनि सन्तानको हकमा कानुनी समस्या कायमै छ। नागरिकता पाउन लिङ्ग पुष्ट्याइँ गर्नुपर्नेजस्ता विभेदकारी अवस्थाहरू छन्,' न्यौपानेले भने।
नागरिकता लिन जाँदा मेडिकल जाँच गरेर पहिचानसहितको ‘रिपोर्ट’ लिएर आउनु भनेर फर्काइने गरेको उनले सुनाए। 'स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्ने विषयमा हाम्रो आपत्ति होइन तर परीक्षण गराउन जाँदा पाँच/छ जना डाक्टर वरिपरि बसेर हामीलाई नाङ्गै हुन लगाइन्छ र पालैपालो हाम्रा यौनाङ्ग खेलाइन्छ। त्यसपछि मात्र कागज लेखेर पठाइन्छ। हालसम्म यस्तो यातना सहनु परेको छ,' न्यौपानेको कथन थियो।
लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक भन्नाले लेस्बियन (महिला समलिङ्गी), गे (पुरुष समलिङ्गी), बाइसेक्सुअल (उभयलिङ्गी), ट्रान्सजेन्डर (पारालिङ्गी पुरुष/महिला), इन्टरसेक्स (अन्तरलिङ्गी), असेक्सुअल (प्रत्यक्ष लिङ्ग वा लैङ्गिक इन्द्रिय नभएको) आदि समुदाय पर्दछन्। जसलाई छोटकरीमा ‘एलजिबिटिआइक्युए’ भन्ने गरिएको छ।
तानसेन नगरपालिका प्रमुख सन्तोषलाल श्रेष्ठले यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यकहरूको अधिकारका विषयमा आफूहरू संवेदनशील रहेको बताए। 'यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यक समुदायले भोगेका समस्याहरू वास्तवमै पीडादायी भएको मैले बुझेको छु। नीति तथा कार्यक्रम बनाउँदा सबै समुदायका सवालहरूलाई समेट्ने गरी कानुन बनाउने र बनेका कानुनको कार्यान्वयन गर्न नगर सरकारले ध्यान दिनेछ,' उनले भने।
उपप्रमुख प्रतीक्षा सिञ्जालीले सचेतनामूलक कार्यक्रम प्रभावकारी बनाएर लैजान सके समाजमा यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यकप्रति हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन हुने बताइन्। उनले संविधानमा व्यवस्था भएबमोजिम यो समुदायको अभियानमा नगर सरकारले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरिन्। नगरपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत पिताम्बर पाण्डेयले यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यकहरूमा समाज र देशका लागि योगदान दिन सक्ने क्षमता रहेको बताए।
साहसी कदम नेपालकी सदस्य इन्द्रादेवी सारु मगरले आफू यौनिक अल्पसंख्यक नभए पनि यस्ता समुदायका व्यक्तिलाई समस्या पर्दा सहयोग गर्ने हुँदा आफूलाई पनि साथीहरूबाट नराम्रो दृष्टिकोणले हेर्ने गरेको गुनासो गरिन्। उनले भनिन्, 'साथी, सङ्घसंस्थाहरू छोडे तर यी समुदायका व्यक्तिहरूलाई सहयोग गर्न छोडेकी छैन। हाल संस्थालाई मेरै घरमा निःशुल्क कार्यालय राख्न दिएकी छु।'
यौनिक अल्पसंख्यक महिला सानु खनालले पाल्पामा रहेका थुप्रै यौनिक अल्पसंख्यकहरूलाई बाहिर ल्याउने प्रयास गरिएको बताइन्। संस्थाका व्यवस्थापक सुमन थापाले सबै सङ्गठित भएर यौनिक अल्पसंख्यकका लागि सङ्घर्ष आवश्यक रहेको बताइन्। रासस
प्रकाशित: २१ चैत्र २०८१ ०७:१३ बिहीबार