आसन्न निर्वाचनमा प्रतिनिधिसभा सदस्यका लागि मधेस प्रदेशमा प्रतिनिधिसभातर्फ ३२ सिटमा प्रतिस्पर्धा हुँदैछ। तीमध्ये सप्तरी २ को चर्चा उत्कर्षमा छ। कारण, यस क्षेत्रबाट जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) का अध्यक्ष उपेन्द्र यादव, जनमत पार्टीका अध्यक्ष सिके राउत र सत्ता गठबन्धनबाट लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा) का जयप्रकाश ठाकुर उम्मेदवार छन्।

उपेन्द्र २०७४ को निर्वाचनमा यसै क्षेत्रबाट प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचित भएका हुन्। सिके पहिलोपटक प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्। जयप्रकाशले २०७४ को निर्वाचनमा यस क्षेत्रबाट तेस्रो स्थान प्राप्त गरेका थिए। गत निर्वाचनमा सहज जित हात पार्न सफल उपेन्द्रलाई यसपालि चुनाव जित्न पहिलेजस्तो सहज छैन। गत स्थानीय निर्वाचनमा प्राप्त मतको गणितले सत्ता गठबन्धनको पल्ला भारी देखाउँछ। स्थानीय निर्वाचनमा दलहरूले वडागत रूपमा प्राप्त गरेको नतिजाअनुसार सप्तरी २ मा जसपा–एमाले गठबन्धन सत्ता गठबन्धनभन्दा १३ हजार मतले पछि रहेको छ। सत्ता गठबन्धनसँग ३३ हजार १८४ मत रहेको तथ्यांकले देखाउँछ। जसपा–एमाले गठबन्धनसँग २० हजारभन्दा बढी मत छ।

संसदीय निर्वाचन २०७४ को मत परिणामले उपेन्द्रकै पल्ला भारी देखाउँछ। उपेन्द्र २१ हजार ६२० मत ल्याएर निर्वाचित भएका थिए। माओवादी केन्द्रका उमेशकुमार यादव ११ हजार ५८० मत ल्याएर दोस्रो, राजपाबाट टिकट नपाएपछि स्वतन्त्र उम्मेदवार बनेका जयप्रकाशले ९ हजार ४५८ र नेपाली कांग्रेसका सकलदेव सुतिहारले १ हजार १६९ मत ल्याएका थिए। यो चुनावमा उमेश प्रदेशसभा सदस्यका उम्मेदवार छन्।

राजनीतिज्ञ खुसीलाल मण्डलका अनुसार स्थानीय निर्वाचनको मतका आधारमा प्रतिनिधिसभा सदस्य उम्मेदवारलाई कमजोर वा बलियो रूपमा देखाउनु वैज्ञानिक नहुने बताउँछन्। ‘यस निर्वाचन क्षेत्रमा राजनीतिक व्यक्ति उम्मेदवार एकजना मात्रै छन्। ती उम्मेदवार उपेन्द्र हुन्। सिकेको संगठन र जनमत बलियो छैन। ठाकुरलाई जनताले राजनीतिक व्यक्तिभन्दा पनि व्यवसायी भनेर चिन्छन्। बलियो राजनीतिक व्यक्ति प्रतिस्पर्धामा उत्रिएको भए यसपालिको चुनाव यादवलाई भारी पथ्र्यो,’ मण्डल भन्छन् । उपेन्द्रसँग बलियो शक्तिको स्रोत भनेको मधेस विद्रोहको ‘लिगेसी’ रहेको, जसले काठमाडौं र मधेसबीचको सम्बन्धमा उथलपुथल ल्याइदिएको राजनीतिज्ञ मण्डलको भनाइ छ। ‘मधेस विद्रोहले नै राज्य पुनःसंरचनामा संघीयता थपिदियो। त्यही विद्रोहले मधेसी युवाहरूलाई कर्मचारीतन्त्रमा प्रवेशको बाटो सहज बनाइदियो, उच्च शिक्षालाई गरिब बालबालिकाको पहुँचमा पुर्‍याइदियो। यसको लिगेसी उपेन्द्रलाई जान्छ,’ राजनीतिज्ञ मण्डल भन्छन्।

उनका अनुसार मधेसमा फेसबुक र इन्स्टाग्रामको बलमा चुनाव जितिँदैन। यसका लागि निश्चित जातीय समूहमा बलियो पकड, बलियो संगठन, बलियो जनमत, जनताको बलियो भरोसा र निश्चित अजेन्डा चाहिन्छ। यो क्षेत्रमा उपेन्द्र अध्यक्ष रहेको जसपाको संगठन बलियो छ। ‘फेस भ्यालु’ पनि नघटेकाले उनलाई बलियो उम्मेदवारका रूपमा मान्ने धेरै छन्। सोहीमध्येका एक हुन्, महदेवा गाउँपालिका–२ का विन्देश्वर मण्डल। उनी भन्छन्, ‘उपेन्द्र यादव यस क्षेत्रबाट निर्वाचित भएपछि धेरै परिवर्तन देखिएका छन्। कृषि विश्वविद्यालय, मेडिकल कलेज, गजेन्द्रनारायण सिंह अस्पतालको स्तरोन्नतिले जनताको विश्वास र भरोसा बढाएको छ।’

‘प्रतिबद्धता जनाउने र लोभ देखाउनेहरू धेरै देखें, देख्दैछु,’ राजनीतिज्ञ मण्डल भन्छन्, ‘प्रतिबद्धतालाई सार्थक तुल्याउने प्रतिनिधि यस क्षेत्रका जनताले पहिलोपटक पाए।’ उपेन्द्रका प्रतिस्पर्धी सिके यस क्षेत्रका जनतामाझ पढेलेखेका व्यक्तिका रूपमा परिचित छन्। स्वतन्त्र मधेसको मुद्दा उचालेर जनमत बटुल्न खोजेका उनी चामत्कारिक रूपमा मूलधारको राजनीतिमा अवतरित भएपछि धेरैले उनीमाथि तत्कालै नेताका रूपमा विश्वास गर्न सकिरहेका छैनन्। उनलाई भविष्यको नेताका रूपमा भने जनताले देख्न चाहन्छन्।

सिके मतदातामाझ उपेन्द्रबारे भ्रम फैलाएर आफ्नो पक्षमा जनमत तयार पार्ने दाउमा छन्। उनले उपेन्द्रलाई ‘बाहिरिया’ भनेर प्रचार गर्दैछन्। सिकेले आफ्नो अजेन्डाभन्दा पनि उपेन्द्रको विरोधमा जनमत तयार पार्नमा बढी शक्ति खर्चिरहेका छन्। उपेन्द्रको विरोधमा जनमत तयार पारेर आफ्नो पक्षमा पार्न उनी सक्रिय छन्। ‘जनमत एक दुई दिनमै बन्दैन। यसका लागि समय लाग्छ। देश र जनताका लागि गरेको योगदान, उपलब्धि आदिबाट उनको पक्षमा जनमत तयार हुने हो,’ मण्डल भन्छन्, ‘संघीयता र मधेसीको पहिचानलाई संस्थागत गराउन सक्नु चानचुने कुरा होइन। यसको जस उपेन्द्रलाई जान्छ। उपेन्द्रको योगदान र मधेसले प्राप्त गरेको उपलब्धि वजनदार छन्।’ उपेन्द्रलाई यसै उपलब्धिको भर छ भने सिकेलाई उपेन्द्रको डर छ।

को हुन् उपेन्द्र यादव

उपेन्द्र यादव जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) का अध्यक्ष हुन। उनको जन्म २०१६ मा सप्तरीको भागवतपुरमा भएको हो। उनी धनीलाल यादव र फुलनीदेवी यादवका कान्छा छोरा हुन्। उनका दाजु डम्बर यादव खेती–किसानीमा संलग्न थिए। उनको बाल्यकाल सप्तरी जिल्लाको मधुवनमा बित्यो। अहिले त्यो ठाउँ सुनसरी जिल्लामा पर्छ। मधुवनको मोहन निमाविमा उनले प्रारम्भिक शिक्षा प्राप्त गरेका हुन्। त्यसपछि उनले जनता मावि मधुवन र वभवगमाकट्टी मावि सप्तरीमा माध्यमिक शिक्षा प्राप्त गरे। २०३२ मा एसएलसी उत्तीर्ण गरेपछि उपेन्द्र धरानको हात्तीसार क्याम्पसमा भर्ना भए। त्यहाँबाट आइएससी उत्तीर्ण गरेपछि उनी महेन्द्र मोरङ आदर्श बहुमुखी क्याम्पस विराटनगरबाट स्नातक तह र स्नातकोत्तर उत्तीर्ण गरेका हुन्।

विराटनगरमा विद्यार्थी हुँदादेखि नै वामपन्थी राजनीतिप्रति उपेन्द्रको झुकाव बढेको थियो। उनले कार्यकर्ताका रूपमा वामपन्थी राजनीतिमा सहयोग गरेका थिए। बहुदल प्राप्त भएपछि उनले एमालेको तर्फबाट चुनाव पनि लडे तर सफल भएनन्। उनले २०५४ सालमा ‘मधेसी जनअधिकार फोरम’ नामको गैरसरकारी संस्था गठन गरे र नेतृत्व गरे। यो अन्तरपार्टी सञ्जालजस्तो थियो। त्यसैमार्फत मधेसका विविध समस्यामाथि विमर्श गर्दै समाधानका सूत्रहरू पहिल्याइरहेका थिए। उनले मधेसका धेरै बुद्धिजीवी र अभियन्ताहरूलाई पार्टीमा संगठित गरेका थिए। यही संस्थाको आवरणमा उनले माओवादी राजनीति गरेको भनेर सत्तापक्षले उनलाई पटकपटक दुःख दिएको थियो। माओवादी भएकै आरोपमा उनी दिल्लीमा पक्राउ परेका थिए। पक्राउपछि उनी रिहा भएका थिए।

२०६३ माघ २ मा अन्तरिम संविधानमा संघीयतासहति मधेसका अधिकार नलेखिएपछि उनी काठमाडौंमा संविधान चलाएर विद्रोहको उद्घोष गरे। संविधान जलाएपछि गिरफ्तार गरिएका यादवसहित २८ जनालाई रिहा गरिनुपर्ने भन्दै स्तस्फूर्त रूपमा मधेस आन्दोलित भयो। झन्डै एक महिना चलेको सो आन्दोलन मत्थर पार्न तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले एक सातामा दुईपटक राष्ट्रका नाममा  सम्बोधन गर्नुपर्‍यो।

माघमा प्रधानमन्त्रीको दोस्रो सम्बोधन गरेपछि केही समयका लागि स्थगित मधेस आन्दोलन पुनः सुरु भयो। २०६४ भदौ १३ गते सरकार र मधेसी जनअधिकार फोरमबीच २२ बुँदे सहमति भयो। सरकारका तर्फबाट शान्तिमन्त्री रामचन्द्र पौडेल र फोरमका तर्फबाट उपेन्द्रले हस्ताक्षर गरेका थिए। ‘ऐतिहासिक जनआन्दोलन २०६२/६३ कै निरन्तरताका रूपमा भएको मधेसी जनताको आन्दोलनको भावनालाई हृदयंगम गर्दै’ भन्ने वाक्यांश सहमतिको पृष्ठभूमिमा नै लेखियो।

२०६४ फागुन १ देखि दोस्रो मधेस आन्दोलन सुरु भयो। समस्या समाधानका लागि आन्तरिक प्रयासहरू भए तर सफल भएनन्। फागुन १८ गते प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारबाट आठ बुँदे सहमतिपछि आन्दोलन रोकियो। सहमतिमा ‘मधेसी जनताको स्वायत्त मधेस प्रदेशको चाहनालगायत आकांक्षालाई स्वीकार गरी’ भन्ने वाक्यांश लेखियो। यही सहमतिले नै पहिलो संविधानसभाको चुनाव सुनिश्चित गर्‍यो।

२०६४ सालको पहिलो संविधानसभाको चुनावमा उपेन्द्र नेतृत्वको मधेसी जनाधिकार फोरमले संसद्मा बलियो उपस्थिति दर्ज गर्‍यो। प्रत्यक्षतर्फ ३० र समानुपातिकतर्फ २२ सिट जितेर संसद्को चौथो ठुलो शक्ति भयो। उपेन्द्र आफैंले मोरङ ५ र सुनसरी ५ बाट चुनाव जिते। त्यसपछि २०७० को दोस्रो संविधानसभामा मोरङ ५ र २०७४ को प्रतिनिधिसभामा सप्तरी २ बाट निर्वाचित यादव यसपटक पुनः सप्तरी २ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्यका उम्मेदवार हुन्।

को हुन् सिके राउत

सप्तरीको महदेवा गाउँमा जन्मेका सिके राउत अमेरिकामा वैज्ञानिकका रूपमा कार्यरत थिए। सन् २०११ को अन्त्यतिर त्यहाँ राजीनामा दिई उनी नेपाल फर्किए। उनी अमेरिकामा दर्ता गरिएका तथा मधेसी हकहितका लागि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कार्यरत गैरआवासीय मधेसी संघका संस्थापक अध्यक्ष पनि हुन्। पुल्चोक क्याम्पसमा इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङमा स्नातक गरेका उनले एउटा इन्जिनियरिङ क्याम्पसमा केही समय विभागीय प्रमुखका रूपमा काम पनि गरेका थिए। त्यहाँबाट राजीनामा दिएर हिँडेपछि जापान सरकारले दिने गरेको मोनबुसो स्कलरसिप पाए र जापान गए।

सन् २००६ को अगस्टमा सिके घर आउँदा मधेस आन्दोलन सुरु भएको थियो। मधेस आन्दोलनकै क्रममा उनीसहितको समूहले स्वतन्त्र मधेसको अर्को कुनै विकल्प नभएको सार निकाल्दै ‘मधेस अधिकार एवं स्वतन्त्रता गठबन्धन’ अर्थात् एलायन्स फर राइट्स एन्ड इन्डिपेन्डेन्स अफ मधेसको स्थापना गर्‍यो। सन् २००९ मा उनी अमेरिका पुगे। त्यहाँ उनले इन्टरनेट/आर्पानेट र इमेल सिस्टम विकास गरेको संस्थाका रूपमा प्रख्यात बिबिएनमा वैज्ञानिकका रूपमा काम गरे। अमेरिकामा उनले मधेसीहरूको डायस्पोरा संगठन बनाउने योजनालाई कार्यान्वयन गरे।

अमेरिकाबाट उनी मेची–महाकाली यात्रा गर्न नेपाल फर्किएका थिए। त्यसपछि मधेसलाई नेपालबाट छुट्याएर अलग्गै देश बनाउन उनी लागे। राउतले लुकीछिपी नभई घोषित रूपमै स्वतन्त्र मधेसको अभियान चलाउन थाले। त्यसक्रममा पक्राउ परेका उनले मुद्दाहरू खेपे। राज्यद्रोहको मुद्दामा जेलमै रहेका बेला २०७५ फागुन २४ गते केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकार र सिके नेतृत्वको स्वतन्त्र मधेस गठबन्धनबीच ११ बुँदे सहमति भयो। त्यसपछि सिके स्वतन्त्र मधेस, स्वराज र जनमतसंग्रहको आफ्नो मुद्दा बिसाएर जनमत पार्टीका नामबाट मूलधारको राजनीतिमा प्रवेश गरे। जनमत पार्टीको अध्यक्ष सिके पहिलोपटक संसदीय निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्।

प्रकाशित: ७ कार्तिक २०७९ ०१:२९ सोमबार