तमु ल्होछार गुरुङ समुदायले मनाउने पर्व हो। तमु अर्थात् गुरुङ र ल्होछार अर्थात् नयाँ वर्षको आगमन। नयाँ वर्षको आगमनका रूपमा काठमाडौंको टुँडिखेलमा गुरुङ समुदायले यो पर्व सामूहिकरूपमा मनाउँछन्।
तमुहरूको क्यालेन्डर अनुसार वर्षमा १२ महिना हुने बताउँछन्, तमु ह्युल छोँजधिनका केन्द्रीय प्रमुख श्री गुरुङ। उनी भन्छन्, ‘हाम्रो पात्रो नै अरुभन्दा फरक हुन्छ, जनावरको नामबाट महिना राखिएको हुन्छ।’ उनका अनुसार पुस १४ गते राति १२ बजेपछि कुकुरबाट मृग महिनामा परिवर्तन भएपछि नयाँ वर्ष मनाइन्छ। २०६३ सालपछि गुरुङ समुदायहरू टुँडिखेलमा सामूहिकरूपमा तमु ल्होछार मनाउने गरेको उनले जानकारी दिए। यस अवसरमा झाँकी नृत्य प्रदर्शन गरिन्छ।
‘विशेष गरी आफन्त तथा साथीभाइसँग शुभकामना आदानप्रदान गर्ने, विशेष परिकारहरू खाने गरिन्छ,’ उनले भने।
उनका अनुसार तमु ल्होछारमा सेलरोटी, बटुक, अचार तथा मासुका परिकार, रक्सी खाइने गरिएको छ। उनी भन्छन्, ‘पौराणिक मान्यता अनुसार बाँसको टोकरी, तामा अथवा पित्तलको भाँडामा तमु ल्होछारका खानाका परिकारहरू राखेर खाने चलन छ।’
तमु ल्होछारमा खाइने केही परिकारहरू
सेलरोटी
पाटनकी ममता गुरुङलाई तमु ल्होछारको खानाको परिकारहरूमध्ये सेल रोटी निकै मनपर्छ। उनी तमु ल्होछारमा पिरो अचारसँग सेल रोटी साना रुचाउने बताउँछिन्। ‘सेल रोटी खानलाई ल्होछार नै कुर्न त पर्दैन। तर, तमु ल्होछारमा सेलको मिठास नै छुट्टै हुन्छ, सद्भाव र माया मिसिएर हो कि,’ उनले हाँस्दै भनिन्।ममतालाई सेल रोटी खान मात्र होइन, पकाउन पनि मनपर्छ। आफूलाई सेल रोटी पकाउन निकै रुचि रहेको उनी सुनाउँछिन्। परिवारका सदस्यहरू एक ठाउँमा जम्मा भएर सेल रोटी पकाउने गरेको उनी सुनाउँछिन्।
अचारमा अमिलो र पिरोको मात्रा बढी भएको बुझिए पनि स्वास्थ्यको ख्याल राखेर खानुपर्ने चिकित्सक सुझाउँछन्। तेलले झाँनेर मेथी र सुकेको रातो खुर्सानी फुराएको अचारले जो कोहीलाई लोभ्याउन सक्छ।
माने रोटी पनि चामलको पिठोबाट तयार पारिन्छ। यसलाई अचार र तरकारीसँग खान सकिन्छ।
पानी र पिठोको मात्र बराबर राखेर पिठो तयार गरेपछि तातो ताईमा तारेर बनाइने उनले जानकारी दिइन्।
ल्होछारमा मासु फ्राई, मासुको झोल, पोलेको मासु, सुकुटी, सेकुवा, मासुको अचार लगायत खाइने गरिएको उनी बताउँछिन्।
गुरुङ समुदायमा विशेषगरी लोकल कुखुरा, बुंगुर, खसी लगायतको मासु खाने चलन रहेको उनको भनाइ छ।
मासु खानेहरूको लागि ल्होछारमा मासु बिना पर्व नै अपुरो हुने उनले बताइन्।
तमु ल्होछारमा गाउँघरमा उपलब्ध हुने फापर, कोदो लगायतका खाद्यान्नको रोटी, ढिडो खाने प्रचलन रहेको पाइन्छ। चिसो मौसममा शरीरलाई न्यानो बनाउन फापर र कोदोका रोटी र ढिडो खाइने चलन रहेको गुरुङले बताइन्।
यस्तै, शरीरलाई न्यानो राख्न तरुल, सखरखन्ड, कन्दमुल लगायतका परिकार उसिनेर खाने चलन रहेको उनी बताउँछिन्।
प्रकाशित: १३ पुस २०७५ ०५:४० शुक्रबार