च्याम्पियनसिपमा सात विपक्षीसँग दुई/दुईका दरले कुल १४ खेल खेल्नुपर्ने नेपाली टोलीले ६ खेल खेलिसकेको छ। त्यसमध्ये स्कटल्यान्ड र पपुवा न्युगिनीविरुद्धका चार खेलमा नेपालले पराजय भोगिसकेको छ । नामिबियासँगका दुई खेल जितेर टिमले शीर्ष चारमा रहेर प्रतियोगिता अन्त्य गर्ने सम्भावना कायम राखेको थियो । मैदानभित्र टोलीले लगातार सफलता हासिल गरिरहँदा मैदानवाहिर नेपाली क्रिकेट प्रत्येक दिन बदनाम भइरहेको छ । यही सेरोफेरोमा नागरिकका अजय फुयालले राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका कप्तान पारस खड्कासँग गरेको कुराकानीको संक्षेप:
क्यानलाई निलम्बन गर्ने आइसिसीको निर्णयलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
एउटा खेलाडीलाई निलम्बनको सव्द सुन्न पक्कै राम्रो लाग्दैन । निलम्बनमा पर्नु क्रिकेट र नेपाली खेल जगतका लागि राम्रो समाचार होइन । तर नेपाली क्रिकेट जसरी चलेको थियो, त्यसले यो अवस्था आउने पक्का थियो । निर्वाचित संघले आफ्नै पारामा चुनाव गरेर वैधानिकता नवीकरण गर्यो । त्यसमा कतिपय खुसी थिएनन । सरकारले निर्वाचन प्रक्रिया ठिक भएन भनेर तदर्थ समिति बनायो । त्यो पनि काम गर्न सक्ने अवस्थामा थिएन । अदालतमा मुद्धा पर्यो । आइसिसीले मिलेर काम गर्न मौका दिएको हो । नत्र धेरै पहिला प्रतिवन्ध लगाउन सक्थ्यो । तर दूर्भाग्य कसैले पनि त्यो मौका उपयोग गर्न खोजेन । हामी अहिले निलम्बनमा छौं भन्दा दुख लाग्छ । आइसिसीले खेल निलम्बन गरेको छैन, आइसिसीका इभेन्ट खेल्न पाइन्छ । यो सकारात्मक कुरा हो । तर यही २०/२५ जनाले मात्र खेलेर नेपाली क्रिकेट थेगिदैन । क्रिकेट देशभर पुगिसकेको छ । अव आइसिसीले यही आएर पदाधिकारी नियुक्त गरेर अघि बढने भनेको छ । आइसिसी आएर नयाँ र फ्रेस अनुहार छानेर अघि बढोस । सबै परिवर्तन एकैपटक सम्भव छैन । तर सबैसँग छलफल गरेर नयाँ तरिकाले अगाडि चाँही बढ्नै पर्छ ।
यो अवस्था आउनुमा दोषी को हो ?
सबभन्दा बढि दोष क्यान प्रशासनकै हो । अहिलेमात्र होइन, क्यानको निर्वाचित कार्यसमिति हुँदा पनि पछिल्लो दुई वर्षदेखि आइसिसीले आर्थिक सहयोग रोकेको हो । तदर्थ समिति आएको त केही महिनामात्र भयो । तर हाम्रो बजेटिङ, मार्केटिङ लगायतका पोलिसी नभएको कारण २०१४ देखि नै फन्ड रोकिएको थियो । नेपाल डिभिजन १ को टोली भएर पनि आइसिसीले बाध्यकारी बनाएका व्यवस्थामा ध्यान दिएन । दुई वर्ष अघि पनि निलम्बन हुन सक्थ्यो । हामीले धेरै 'इजी' लिएका कारण यस्तो भयो ।
सरकारको भुमिका कस्तो भयो ?
सरकारले आइसिसीसँग छलफल गरिरहेको थियो । सरकारले अधिकारहिन तदर्थ समिति बनायो । अदालतमा मुद्धा गयो । कानुनी रुपमा बुझेर गरेको भए ठिक हुन सक्थ्यो । तर, त्यसरी गर्दा सबैलाई समेट्न सक्ने अवस्था थिएन ।
अव नेपालको क्रिकेट के होला ?
डब्लुसिएल (विश्व क्रिकेट लिग च्याम्पियनसिप) आफ्नो ठाउँमा छ । तर टिमले राम्रो गर्नु–नगर्नु र क्रिकेट विकास पूरा फरक कुरा हुन् । नेपाल क्रिकेट टिमले राम्रो गरेकै कारण नेपाली क्रिकेट विकास भयो भन्ने म मान्दिन । टिमले राम्रो गर्दै जाँदा माथि पुग्नु स्वभाविक हो । तर घरेलु क्रिकेट संरचना र खेलाडीको अवस्था हेर्ने हो भने सन् २००० र २०१६ मा कुनै फरक छैन । खेलाडीले गरेको मिहिनेतले नेपाल डिभिजन १ सम्म पुगेको छ । सेन्ट्रल कन्ट्रयाक्ट सिस्टम पनि २०१५ मा मात्र पाएइको हो । त्यो २०१४ मा विश्वकपलाई छनोट भएवापत आएको ५० हजार डलर अतिरिक्त पैसा १४ खेलाडीमा बाढ्ने भनेको थियो । तर हामी प्रशिक्षक र खेलाडीले क्यानलाई त्यही पैसाबाट कन्ट्रयाक्ट सिस्टम सुरु गरौ भनेर प्रस्ताव गर्यौं । त्यसैलाई क्यानले मानेकोमात्र हो । नत्र त्यसअघि त क्यानले राष्टिय टिममा भएका खेलाडीलाई भएको बेलामात्र मासिक ५ हजार र १० हजार दिने गरेको थियो । एउटा प्रतियोगितामा टिममा परेन भने तलब पनि छैन ।
नामिबियासँग जितेको खुसी मैदान वाहिरको घटनाले एक हप्ता पनि टिक्न पाएन नी ?
हामीले जितेको एक हप्ता पनि नभइकन यस्तो समाचार आयो । सायद नयाँ सुरुआतका लागि यसले बाटो खोलेको पनि हुन सक्छ । फेरी पनि त्यही मानिस र त्यही प्रशासनमा जाने हो भने कही पनि पुग्दैनौं । उहाँहरुले क्रिकेट विकासमा केही गर्नुभएको छैन । जित–हार आफ्नो ठाउँमा छ । हामीले गर्न सक्ने मैदान भित्र मात्र हो । मैदानभित्र ज्यान दिएर खेलेर नेपाललाई जिताउन सक्छौं । तर हामीले जिताएर नेपाली क्रिकेट यहाँ पुग्यो भन्ने अवस्था छैन । कीर्तिपुर मैदानको कुरा गर्ने हो भने पनि त्यही प्रमाणित हुन्छ । बल्ल पछिल्लो एक वर्षमा राखेपको लगानीमा स–साना घर बने, आइसिसीको मान्छे आएर मैदान तैविसेक बनाए । मैले क्रिकेट खेल्न थालेदेखि पहिलो पटक नयाँ रोलर देखेँ । सबभन्दा खुसी त्यसमा लागेको छ । अव अली 'हेभी' रोलरले पेल्दा पिच ब्याटिङका लागि राम्रो होला की भन्ने आशा छ । धेरै वर्षदेखि हामी कभर र रोलरको पछि दौडिरहेका थियौं । यसापली आइसिसीका मानिस आएकाले त्यो आयो । जित आफ्नो ठाउँमा छ । मेरो विचारमा यो वर्षको हाम्रो उपलब्धी रोलर आउनु नै भयो होला । यो हाम्रो लाजमर्दो वास्तविकता हो ।
अव क्रिकेट शुन्यबाटै सुरु हुने हो त ?
आशावादी हुनुपर्छ । आइसिसीले यहाँका सबै सरोकारवालासँग कुरा गरेर फेरी सुरु गर्न सक्छ । आइसिसीको निर्णय आउनुअघि पनि प्रशासनको कुरामा हामी जिरोमै थियौं नि । मेची देखि महाकालीसम्म खेल्न लायक मैदान छैन । हामी विश्वकपमा पुग्यौं, क्रिकेट पनि पहाडदेखि तराईसम्म घर–घरमा पुग्यो । तर क्रिकेटको विकास कहाँ छ, खेलाडीको स्थिति के छ भन्ने कुरा कसैले बुझेको छैन । अव नयाँ ढंगबाट सुरु नभई सुखै छैन ।
तपाई यसअघिका पदाधिकारीबाट विकास सम्भव छैन भन्नुहुन्छ । सबै नयाँबाट व्यवहारिक विकल्प सम्भव छ ?
मसँग पनि यसको प्रष्ट जवाफ छैन । तर अव प्रशासनमा कसैलाई ल्याउने भए त्यो व्यक्ति क्रिकेटप्रति जवाफदेही हुनुपर्छ । किनकी हामीले कोही मानिस गलत भनेका छैनौं । क्रिकेट चल्ने पद्दतिमात्र गलत भनेको हो । राष्टिय प्रतियोगिता खेल्दिन भन्नुपर्ने अवस्था आयो । अख्तियारमा हामी गएको होइन, उहाँहरुले बोलाएको हो । तर त्यसमा पनि हामीलाई दोष दिइयो । विभिन्न कालखण्डमा क्रिकेट हाँक्ने पदाधिकारीकै कारण त्यस्तो अवस्था आएका हुन् । उहाँहरु कसैको लागि पनि खेलाडीको जस्तो पहिलो प्राथमिकतामा क्रिकेट परेन । खेलाडीका लागि क्रिकेट पहिलो प्राथमिकता हो । हामीलाई क्रिकेटले नै परिचय दिएको छ, जीवन धानेको छ । तर त्यो सबथोक त्यही २०÷३० जनाले पाएको हो । पछिल्लो ५÷६ वर्षमा हामीले धेरै सफलता हासिल गरेका छौं । त्यसमा प्रत्यक्ष रुपमा सहभागि २०÷३० जनामात्र खेलाडीको समुह रहयो । खेलाडीले जित्दामात्र केही पाउने संस्कार भएको अवस्थामा ति खेलाडीवाहेक अरुको अवस्था दयनीय छ । विश्वकप खेल्दाको टोलीका सदस्य प्रदीप ऐरीलाई अहिले सबले विर्सिसके । उ टिममा आउन संघर्ष गरिरहेको छ । एकेडेमी चलाइरहेको छ। तर कुनै पदाधिकारीले उसको मतलब राखेको छैन । आगामी दिनमा नेपाली क्रिकेटको पूरा संरचना फेरिनुपर्छ । पछिल्लो समय हेर्ने हो भने खेलकुदको राम्रो माहोल बनेको छ । फुटबल, बास्केटबल, भलिबल, क्रिकेट वा जुनसुकै खेल हेर्न पनि समर्थकले रंगशाला थालेका छन् । फ्यान फलोइङ बढेको छ । प्रायोजक आकर्षित छन् । राम्रो व्यवस्थापन हुने हो भने प्रायोजक क्रिकेटमा लगानी गर्न आतुर छन् । तर हाम्रो व्यवस्थापनको सोच सानो छ । सबैलाई स–साना स्वार्थले गाँजेको छ । व्यवस्थापकहरुको स–साना स्वार्थको पछि लाग्ने बानीले देशले ठूलो अवसर गुमाएको छ ।
डब्लुसिएलमा आठ खेल बाँकी छन् । त्यसमा आइसिसीको निर्णयले कस्तो अशर पार्छ ।
आइसिसीले चाँडो भन्दा चाँडो मान्छे पठाएर यहाँको क्रिकेट चलाउन अधिकारी नियुक्त गर्नुपर्यो । डब्लुसिएल नेपाली क्रिकेटको भविश्यको 'पाथ वे' हो । तर त्योमात्र होइन । महिला क्रिकेटको गुनासो छ । राष्ट्रिय प्रतियोगिता दुई वर्षदेखि भएको छैन । २० जनामात्र होइन । देशभरका सबै खेलाडीले राष्ट्रिय टिमसम्म आउन सक्ने बाटोसहितको संरचना हुनुपर्छ । अहिलेको संरचनाअनुसार हो भने म पनि जिल्लादेखि खेल्दै आएर राष्ट्रिय टिममा पर्न गाह्रो छ ।
त्यो संरचना कस्तो हुन्छ ?
जिल्ला र क्षेत्रमा कस्ता प्रतियोगिता भइरहेका छन् । फन्डिङको अवस्था के छ । छनोट कसरी भइरहेका छन् । सबलाई र्याडकिङ हुनुपर्छ । आइसिसीबाट क्यानलाई बजेट आउने अनि त्यही बजेट क्षेत्र र जिल्लामा जाने, त्यतिकै भरमा जति भयो काम गर्ने भन्ने होइन । यसमा प्रशासनिक र प्राविधिक दुवै पक्षको मुल्यांकन हुनुपर्छ । जिल्ला र क्षेत्रका पदाधिकारीले नेपालको क्रिकेट अगाडि बढाउछु भन्नुहुन्छ । तर कसैले पनि आफ्नो जिल्ला वा क्षेत्रलाई अघि बढाउछु भन्नुहुन्न । सबैले आफ्नो क्षेत्रलाई अघि बढाए नेपालको क्रिकेट आफै माथि जान्छ । सबै आइसिसी र क्यानको बजेट हेरिरहेका छन् । क्रिकेटमा काम गरेरै अधिकारीहरुले आफूलाई प्रमाणित गरेको भए यस्तो दिन आउदैनथ्यो ।
अनि घरेलु क्रिकेट कस्तो हुनुपर्छ ?
नेपालमा वर्षको तीन महिनावाहेक ८/९ महिना क्रिकेट खेल्न सकिन्छ । त्यसैले क्यानसँग ढंगको क्यालेन्डर हुनुपर्यो । लिग पद्दतिमा प्रतियोगिताहरु हुनुपर्यो । दुई दिने र चार दिने प्रतियोगिताहरु हुनुपर्यो । होम एन्ड अवे खेल हुनुपर्यो । विश्वकप छनोट हुँदा सरकारबाट आठ क्षेत्रमा आठ रंगशाला बनाउने कुरा भएको थियो । तर क्रिकेटलाई त खेल्ने मैदान र राम्रो पनि छैन । त्यती भए पनि ठूलो हुने थियो । क्लब क्रिकेट, क्षेत्रीय क्रिकेट हुनुपर्छ । ग्रासरुटमा एकेडेमीहरु हुनुपर्छ । एनसिए छ क्यानको तर त्यसको कुनै अधिकार छैन । विनोद दाई (दास) ले त्यसलाई हेर्नुहुन्छ । तर उहाँले कुनै निर्णय गर्न सक्नुहुन्न । म क्यानाडा जादा उनीहरु डिभिजन १ मा थिए । त्यो बेला त्यहाँ यु–१२, यु–१४ का पनि लिग हुन्थे । त्यहाँ पाकिस्तानी, भारतीय र श्रीलंकालीले मात्र क्रिकेट खेल्छन् । तर नेपालमा लिग भयो भने हरेक नेपालीले क्रिकेट खेल्छ । त्यसका लागि सबै क्षेत्र र जिल्लाले काम गर्नुपर्यो । तर अहिलेसम्म कसैले गरेका छैनन्, गरिहाले पनि झारो टार्ने खालका मात्र छन् ।
प्रशंग फेरौ, तपाईको कप्तानी विवाद कहाँ पुग्यो ।
म कप्ताान हुनु वा नहुनु ठूलो कुरा होइन । त्यो टिमको प्रदर्शनमा भर पर्ने कुरा हो । त्यसको निर्णय गर्ने काम क्यानको हो । तर कति मानिसले त्यसमा राजनीति गरे । मेरो पोजिसनलाई लिएर विवाद गरे । कप्तान भइरहनुपर्ने केही छैन । सकेसम्म राम्रो खेल्ने हो । म कप्तान भए पनि नभए पनि नेपालको क्रिकेट माथि जानु पर्यो । नेपालको क्रिकेट माथि जान्छ भने म भोली नै राजीनामा दिन तयार छु । क्रिकेट विकासका लागि खेलाडीमा जस्तै जोश पदाधिकारीमा पनि हुनुपर्यो ।
सबै तस्बिरहरु: प्रतीक रायमाझी
कप्तानका रुपमा अब कति समय निरन्तर हुनुहुन्छ ?
त्यस्तो केही छैन । कप्तानी भनेको खेलको एउटा पाटो हो । मेरो कप्तानी राम्रो भएन भने कसैले मलाई स्थानान्तरण गर्छ । पहिलो प्राथमिकता नेपाल क्रिकेट टिम हो । टिमले कस्तो गर्छ भन्ने हो ।
खेलाडीका रुपमा कति खेल्नुहुन्छ ?
कुनै योजना छैन । मेरो विचारमा कम्तिमा ५ वर्ष त सजिलैसँग खेल्न शरिरले साथ दिन्छ । तर नेपालको क्रिकेट कहाँ छ भन्ने कुराले पनि त्यसमा अर्थ राख्छ । टिम माथि गइरहयो, प्रगति भइरहयो भने निरन्तरताको अर्थ हुन्छ । कुनै ठाउँमा गएर स्थिर भयो भने त्यही ठाउँमा बसिराख्नु सही हुँदैन । राम्रो गर्दै जान्छु । सकेसम्म खेलिरहन्छु ।
तपाई सफल कप्तान । तपाईपछिको कप्तानका रुपमा कसैलाई देख्नुभएको छ ?
मलाई सफल कप्तान भन्छन् । हामीले पछिल्लो समय राम्रो गरेका छौं । तर मुख्य कुरा मभन्दा पनि टिम हो । हाम्रो टिम अत्यन्तै संगठित छौं र राम्रा खेलाडीहरु छन् । हाम्रो स्ट्रेन्थ नै टिम हो । हामीबीच अन्त्यन्तै पारदर्सिता छ । कसैसँग तपाइले केही कुरा गर्नुभयो भने बाँकी सबै खेलाडीबीच त्यो सर्कुलर हुन्छ । हामी नेपालको सफलताका लागि मैदानमा ज्यान दिएर खेल्छौं । जहाँसम्म टिम लिडरको कुरा छ पृथु (बास्कोटा) राम्रो थियो । तर दूर्भाग्य, पछिल्लो समय चोटले उसलाई धेरै सतायो । राजुले पनि यु–१९ मा राम्रो गरेको छ । तर कसरी उनीहरु हुर्कन्छन् भन्ने कुरा हो । म पहिला खेल्दा राजु खड्का कप्तान हुनुहुन्थ्यो । त्यसपछि यु–१९ मा शक्ति गौचन दाई, त्यसपछि विनोद दास दाईको कप्तानीमा मैले खेले । परेश लोहनी दाईको कप्तनीमा पनि खेले । मैले उहाँहरु चारै जनाबाट राम्रा गुणहरु सिके । उहाँहरुबाट सिक्दै गएर मैले आफूलाई विकास गरेको हो । भाइहरु पनि कसरी हुर्कन्छन भन्ने मुख्य कुरा हो ।
खेल्न छोडेपछि नेपालका हस्ती हरुले पनि महत्व नपाउने गुनासो छ नी ?
नामिबियासँगको खेलमा पनि त्यही भयो । दशकौं नेपाली क्रिकेटमा सेवा गरेका पूर्व खेलाडीहरुले नेपालको खेल रंगशालामा बसेर हेर्न पनि नपाउने अवस्था आयो । यहीनेरी समस्या छ। पूर्व कप्तानहरु, छनोटकर्ताहरु, प्रशिक्षकहरु, भविश्यका सम्भावित छनोटकर्ताहरुको समुह त्यहाँ हुनैपर्छ । तर हाम्रो प्रशासनलाई भुतपूर्व खेलाडीवारे नै थाहा छैन । विगतमा पनि यस्तो भइरहन्थे । क्रिकेट विकास गर्ने हो भने यस्ता प्राविधिक मानिसहरुको ठूलै समुह तयार गर्नुपर्छ र उनीहरुलाई सबैखालका खेल (टोल कपदेखि राष्टिय टिमले खेल्ने ठूला अन्तर्राष्ट्रिय खेल)सम्ममा उपस्थित गराउनुपर्छ । प्राविधिक मानिसहरुको स्थायी प्यानल चाहिन्छ । नेपालको व्यवस्थापन मुल्यांकन गर्ने हो भने हामी डिभिजन १ सम्म पुग्नु प्राविधिक रुपमा सम्भव थिएन । तर हामीले इमान्दारीपूर्वक खेल्यौ । हामीसँग रोए डायस र पुबुदु दासानायके जस्ता दुई प्रशिक्षक हुनुहुन्थ्यो । त्यसकै कारण यहाँ आइपुगेका हौं । हामीसँग भौतिक पूर्वाधार र प्रशासन कहिल्यै थिएन । अब अगाडी बढ्न चाहने हो भने प्रशासनमा सुधार अत्यावस्यक छ ।
खेल्न छोडेपछि के गर्ने ?
मौका पाए पक्कै पनि क्रिकेट प्रशासनमा आउने हो । तर चुनावी प्रक्रियाबाट गए म कहिल्यै पनि त्यहाँ नपुग्न सक्छु । लोकतन्त्रमा त्यसको विकल्प छैन । पोजिसनमा आएँ भने सँगै खेलेका साथीहरुलाई समेटेर नेतृत्व गर्छु । त्यसो भए हामीले अहिलेका मानिसले भन्दा सयौं गुणा बढि गर्न सक्छौं । राम्रो काम गर्नका लागि क्रिकेटमा सम्भावना धेरै छन् । तर म कुनै पद नपाए पनि यहाँको क्रिकेट विकासका लागि लागिरहने छु ।
अरु एसोसिएट टोलीका खेलाडीहरु आइपिएल, काउन्टी, पिएसएल जस्ता प्रतियोगितामा देख्दा कस्तो लाग्छ ?
एकदमै दुख लाग्छ । हामीसँग उनीहरुजस्तो क्षमता छ । तर यसका लागि अवसर जुटाउने काम व्यवस्थापनकै हो । हामीसँग नेपालमा खेलाडीको मार्केटिड एजेन्ट छैन । क्यानले हामीलाई उत्पादन मानेर बेच्न सक्नुपर्छ । वातावरण मिलाउनुपर्छ । प्रशासनले अन्तर्राष्ट्रिय लविड गर्नुपर्छ । अहिले सन्दिप लामिछानेजस्तो सानो उमेरको प्रचुर क्षमतावान खेलाडीका लागि क्यानले भारतको कुनै स्टेट, क्लब वा अन्यत्र लविड गरे राम्रो हुन्छ । स्कटल्यान्डका खेलाडी काउन्टी खेल्छन्, अफगानीहरु पिएसएल खेल्छन्, हामी धनगढी क्रिकेट लिग, कलेज लिग खेल्छौं । फरक त्यहीँ छ ।
अवको समाधान के त ?
आइसिसीले अस्थायी नर्मलाइजेसन कमिटी बनाओस । नेपालको समस्या र सम्भावना सबैकलाई थाहा छ । त्यहीअनुसार क्षेत्रलाई स्वायत्त बनाउनुप¥यो । लागनीको कमी छैन । व्यवस्थित क्रिकेटिङ स्ट्रक्चर बनायो भने सिस्टमबाट दुई वर्षमा यसको फल आफै आउँछ । तर यसका लागि जिम्मेवार र उत्तरदायी अधिकारी आउनुपर्छ । खेलाडीले जुन लगावमा खेल्छन् त्यही लगाव प्रशाशकमा नभएसम्म सफलता क्षणिक जस्तो हुन्छन् ।
प्रकाशित: १५ वैशाख २०७३ ०३:३१ बुधबार