नेपालको वाम आन्दोलनका लामो समयदेखि सक्रिय एक शीर्ष नेताका रूपमा झलनाथ खनालको भूमिका रहँदै आएको छ। पूर्व प्रधानमन्त्री, नेकपा (एकीकृत समाजवादी) का सम्मानित नेता एवं नेकपा (एमाले) का तत्कालीन अध्यक्ष झलनाथ खनाल समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरणको युगका आधारमा अबको राजनीतिक कार्यदिशा सञ्चालन हुनुपर्ने मान्यता राख्छन् प्रस्तुत छ, पछिल्ला समसामयिक विषय र एकीकृत समाजवादीको आसन्न राष्ट्रिय महाधिवेशनका सन्दर्भमा पूर्वप्रधानमन्त्री खनालसँग राष्ट्रिय समाचार समितिका प्रकाश सिलवाल र अशोक घिमिरेले गरेको संवादको सम्पादित अंश :
अर्थमन्त्री वर्षामान पुनबाट प्रस्तुत आगामी आर्थिक वर्षको बजेटलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
बजेट समग्रमा जनतामा आशाको सञ्चार गराउने खालको छ। विगतमा बजेट जनताका आमूल परिवर्तनका अपेक्षा र चाहनालाई सम्बोधन नगरी आउने गरेका थिए। यसपटक भूमिसुधार, कृषि क्रान्ति, सहकारीकरण, औद्योगिकीकरण, शिक्षा, स्वास्थ्यलगायत क्षेत्रमा प्राथमिकतासहित आएको छ। सरकारको नीति तथा कार्यक्रम र बजेटले गरिबी उन्मूलन, रोजगारी सिर्जना र युवाहरूको विदेश बहिर्गमन रोक्ने कार्यक्रम ल्याएको छ। यसमा केही नवीनता छ र यसले सकारात्मक एवं आशाको सञ्चार गरेको छ। मूलतः हामी राजनीतिक स्थिरता र समृद्धिका पक्षमा रहकाले यस बजेटमा उल्लेख भएका राम्रा कार्यक्रमको कार्यान्वयन पक्ष भने हेर्न बाँकी छ।
संसदमा कुनै पनि दलको बहुमत नभएकाले पनि होला, छिटो–छिटो गठबन्धन र सरकार हेरफेर हुने घटना हुने गरेका छन्। यसैको प्रभावमा दलहरू विभाजित हुने स्थिति पनि देखिएको छ। तपाईंहरूको पार्टीमा पनि विभिन्न कोणबाट छलफल चलिरहेको सुनिन्छ, वास्तविकता के हो ?
त्रिशङ्कु खालको संसद्मा गठबन्धन हेरफेरका सम्भावना भइरहन्छ। यस्तो अवस्थामा ढुङ्गाका अक्षरमा लेखिएजस्तो पाँच वर्ष सरकार टिक्दैन तर यो वर्तमान समीकरण अलि बढी आयु लिएर आएको छ कि जस्तो लागेको छ। हाम्रो पार्टीभित्र पनि बहसहरू छन्, ती जारी रहन्छन् तर यस सरकारलाई हाम्रो दृढ समर्थन रहने छ।
एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपालाई पाँच वर्षभित्र कुनै अवधिको प्रधानमन्त्री नदिइए समीकरणबाट बाहिरिने कुरा पनि आउने गर्छ नि?
यो वर्तमान सरकारमा सहभागी पार्टीभित्र विकसित हुने आन्तरिक समझदारीका विषय हो। यस्ता कुरालाई बहसमा ल्याउनु हुँदैन। प्रधानमन्त्रीमा हाम्रो पार्टीले दाबी गरेको पनि हुन सक्छ, भित्रीरूपमा केही कुरा भएका पनि हुन सक्छन्। यस्ता विषयलाई राजनीतिक गृहकार्यकै तहमा छाडिदिनुपर्छ। मुख्य कुरा मुलुकमा सुशासन र राजनीतिक स्थिरता हो, हामी त्यसका पक्षमा छौं। मुलुकलाई स्थायित्व दिनका लागि राजनीतिक नेतृत्वले सबैभन्दा पहिले आफ्नो संयन्त्रलाई एकताबद्ध गरेर मुलुकको विकास निर्माण र रूपान्तरणमा परिचालित गर्नुपर्छ। मुलुकमा स्थायित्व छ, निश्चित दिशामा जाँदैछ भन्ने मनोविज्ञान सरकारले सिर्जना गर्न सकेन भने सरकारले काम गर्न सक्दैन। भित्री समाझदारीबाट यस्ता कामलाई सम्पादन गर्नुपर्छ। कतिपय कुरा आन्तरिक रूपमा भएका पनि छन्।
फरक राजनीतिक परिस्थितिबाट एकीकृत समाजवादी पार्टी गठन भयो, पार्टी महाधिवेशनको सम्मुखमा छ, महाधिवेशनको तयारी कस्तो छ ?
हाम्रो पार्टीको दशौं महाधिवेशन आगामी असार १६ देखि २० गतेसम्म काठमाडौंमा हुँदै छ। महाविधेशनले समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरण प्रक्रियालाई अगाडि बढाउने छ। २०६२-६३ सालमा भएको परिवर्तन पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति हो, अब समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरणको प्रक्रियामा अघि बढ्नुपर्छ। त्यो अहिलेको आवश्यकता हो। हामी समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरण युगमा हामी आइपुगेको छौं। युगानुरूपका सोच, विचार र लक्ष्य अगाडि सार्नुपर्छ।
यो युगको मूल कार्यक्रम भनेको नै समाजवादी कार्यक्रम हो। समाजवादी कार्यक्रम अगाडि सार्ने अहम् दायित्व महाधिवेशनको काँधमा आएको छ। हामी समाजवादी क्रान्तिको कार्यक्रम अघि सार्छौं। समाजवादी कार्यक्रम भनेको क्रान्ति र रूपान्तरण सिङ्गो प्रक्रियालाई त्यसले मार्गदर्शन गर्छ। सोही कार्यक्रममार्फत नै पार्टीको कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त, रणनीति र कार्यनीति तथा क्रान्ति र रूपान्तरणको बाटो निर्देशित हुन्छ। यो कार्यक्रमिक दस्तावेज आगामी महाधिवेशनको सबैभन्दा महत्वपूर्ण र दूरगामी दस्तावेज हुन्छ। सो दस्तावेजका साथसाथै अन्य राजनीतिक प्रतिवेदन, सङ्गठनात्मक प्रस्ताव र विधान पनि पारित गरिने छ। एकताबद्ध भएर यसलाई पारित गर्ने पक्षमा छौं। तथापि, विविध खालका सोच आउन सक्ने, कतिपय प्रतिस्पर्धा हुन सक्ने, प्रजातन्त्रिक अभ्यासलाई हामी इन्कार गर्दैनौं।
महाधिवेशनमा स्वाभाविक रूपमा वैचारिक र नेतृत्वको पाटोसँगसँगै अघि आउँछ, नीतिअनुसारको नेतृत्व नहुँदा पार्टीले स्पष्ट दिशा पकड्न नसक्ने खतरा रहन्छ, आगामी नेतृत्व कस्तो आउँछ ?
एकीकृत समाजवादी पार्टी गठन भएको तीन वर्ष पुग्नै लाग्यो। यस अवधिमा जे अनुभव प्राप्त गरेका छौं, यी अनुभवभित्र सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्ष सशक्त ढङ्गबाट आएका छन्। यसको समीक्षा गरेर अघि बढ्छौं। आजको राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिअनुरूप अब हिँड्ने बाटो, अबको कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रम पारित गर्छौँ। यसरी नीति जुन बन्छ, त्यही नीतिअनुरूपको नेतृत्व निर्माण गरेर अघि बढ्नुपर्ने आवश्यकता छ। तद्अनुरूप नै हामी अघि बढ्छौं।
एकीकृत समाजवादीभित्र महाधिवेशनमा प्रस्तुत गरिने दस्तावेजहरूमा नीतिगत विवाद छ कि छैन ?
हामीले सकेसम्म मिलाउन कोसिस गरेका छौं। बाहिर हेर्दा खरानीले ढाकिएको छ, केही पनि देखिँदैन, तर भित्रपट्टि भुंग्रो पनि हुन सक्छ। त्यो भुंग्रो निस्कन्छ कि निस्कदैन अहिले भन्न सकिँदैन। तर हामी सकेसम्म पार्टीलाई एकताबद्ध र रूपान्तरित गर्ने, क्रान्तिकारी बनाउने दिशामा अघि बढाउने हिसाबबाट सोचेका छौं। नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नै नयाँ धरातलबाट उठाउने छौं। कम्तीमा पार्टी एकीकरण गर्न सकिँदैन भने पनि कार्यगत एकताका आधारमा सबै वामपन्थीलाई एक ठाउँमा ल्याउन सकिने हिसाबले लाग्ने छौं। नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई अघि बढाउनुपर्छ भन्दै लागिएको छ, आसन्न महाधिवशेनले सोहीअनुरूपको निष्कर्ष निकाल्नुपर्छ।
समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरणको युगानुरूपको विचारका आधारमा पार्टीको नेतृत्वका लागि पनि म तयार छु भन्न खोज्नुभएको हो ?
आसन्न महाधिवेशनले मलाई जे जिम्मेवारी दिन्छ, त्यो पूरा गर्छु। ‘म्याराथुन’मा दौड हुन्छ भने पनि म तयारै छु। जुनसुकै दायित्व बोकेर हिँड्न म तयार छु।
त्यसो भए नेतृत्वका लागि प्रतिस्पर्धा हुन सक्छ ?
प्रतिस्पर्धा भयो भने पनि अन्यथा मान्न हुँदैन। प्रतिस्पर्धा आफैँमा लोकतान्त्रिक प्रक्रिया हो। लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा सहभागी हुनु, त्यसका आधारमा निष्कर्षमा पुग्नु सामान्य विषय हो।
एकीकृत समाजवादीको वर्तमान मूल नेतृत्वको काम गर्ने शैलीलाई कसरी लिनुभएको छ?
हामी जुन अहिलेको संरचना, कार्यशैली र कार्यपद्धतिमा काम गरिरहेका छौं, त्यसबाट क्रान्तिकारी पार्टी बन्दैन। हामीले चाहेअनुरूपको पार्टी बनिरहेको छैन। त्यसैले पार्टीमा आमूल परिवर्तन हुनुपर्छ। पहिलो वैचारिक, राजनीतिक कार्यदिशा धारिलो र प्रभावकारी बनाउनुपर्छ, त्यहीअनुरूप सङ्गठनात्मक पद्धतिलाई विकास गर्नुपर्ने छ। हाम्रा कार्यशैली र कार्यपद्धतिलाई व्यापक रूपले रूपान्तरण गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। साच्चै समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरण गर्न सक्ने क्रान्तिकारी, जनताप्रति समर्पित, सिद्धान्तनिष्ठ, नीतिनिष्ठ तथा कुनै पनि प्रकारका त्याग बलिदान र समर्पण गर्नका निम्ति तम्तयार पार्टी बनाएर मात्रै नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई लक्ष्यतर्फ र समाजवादतर्फ अघि बढाउन सकिन्छ।
आफ्नो पार्टीलाई क्रान्तिकारी रूपान्तरणको दिशामा अघि बढाउने र वामपन्थी एकतामा पनि जोड दिने कुरा एकै साथ सम्भव छ र ?
यो समष्टि र वेष्टीबीचको अन्तरसम्बन्ध हो। समष्टिमा हामीले सिंगो राष्ट्रलाई अग्रगतितर्फ अगाडि बढाउनका लागि वामपन्थीहरूलाई एकताबद्ध गर्ने प्रक्रियालाई अघि बढाउनुपर्छ। वेष्टीका रूपमा हाम्रो पार्टीलाई वैचारिक, राजनीतिक, सैद्धान्तिक, संगठनात्मक र कार्यशैलीगत रूपले सुदृढ र क्षमतावान् पार्टीका रूपमा विकास गरेर लैजानुपर्छ। यसो गर्न सकिएमा मात्रै समष्टि र वेष्टीबीचको अन्तरसम्बन्धलाई ठिक ढंगले सम्पादन गर्न सक्छौं।
प्रकाशित: १७ जेष्ठ २०८१ १३:०४ बिहीबार