धादिङको गुर्दुम गाउँमा स्वास्थ्यचौकी नहुँदा गर्भवतीलाई उपचारका लागि सास्ती हुने गरेको छ। यहाँसम्म एम्बुलेन्स पुग्ने सडक छैनन् भने गाउँबाट सबैभन्दा नजिक मानिने स्वास्थ्य संस्था नौबिसेमा छ। सुत्केरी व्यथाले च्यापेपछि स्टेचरमा राखेर तीन घण्टाको ठाडो ओरालो झर्नु गाउँका सबैको बाध्यता हो।
‘घरमै सकुशल आमा र बच्चाको ज्यान जोगाउनु नै हाम्रा लागि ठूलो उपलब्धि हो’, धुनिबेंसी नगरपालिका-७ गुर्दुमका वीरबहादुर तामाङले भने, ‘गाउँमा सुत्केरी गराउने अनुभवी व्यक्ति भेटिंदैनन्। कसैलाई बर्थिङ सेन्टरबारे थाहा छैन।’
उनका अनुसार श्रीमती सविना तामाङलाई स्वास्थ्यकर्मीले यही भदौ १९ गते सुत्केरी हुने दिन तोकेका छन्।
सुत्केरीलाई पोषिलो खानेकुराको जोहो गरिसकेको भन्दै वीरबहादुरले श्रीमतीलाई सुत्केरी गराउन अस्पताल पुर्याउने चिन्ताले पिरोलेको बताए।
‘सुत्केरीका लागि आवश्यक सबै पोषिलो खानेकुरा स्वास्थ्यकर्मीले भनेअनुसार नै तयार गरेर राखेको छु’, उनले भने, ‘थोरै पैसाको जोहो पनि गरेको छु। तर, व्यथा लागेपछि बेलैमा अस्पताल पुर्याउन सक्निछ कि सकिंदैन भन्ने चिन्ताले पिरोलेको छ।’
गाउँका अधिकांशले सकेसम्म घरमै सुत्केरी गराउन खोज्ने गरेको बताउँदै वीरबहादुरले यो यहाँका स्थानीयको बाध्यता भएको उल्लेख गरे। उनका अनुसार कतिपयले स्वास्थ्य चौकी वा अस्पताल जाँदा जाँदै बाटैमा बच्चा जन्माउँछन्।
‘जिल्लाको धुनिबेंसी नगरपालिका वडा नं ७ तोप्लाङ, गुर्दुम, लिखु, मजुवा, धुसेनी, थलीका सबैको साझा समस्या यस्तै छ’, उनले भने, ‘दोभान भन्ने ठाउँसम्म एम्बुलेन्स पुग्छ। त्यहाँसम्म पुग्न दुर्गम बस्तीका स्थानीयलाई चार घण्टासम्म पैदल हिंड्नुपर्छ।’
बिरामी अस्पताल लैजाने खबर पाएपछि गाउँका सबै आइपुग्ने भन्दै उकालोओरालो बाटामा स्टेचरमा बिरामी/गर्भवती बोकेर स्वास्थ्य संस्थामा पुर्याउनु निकै चुनौतीपूर्ण काम भएको वीरबहादुरको अनुभव छ।
‘दिउँसो पनि दायाँबायाँको बुट्टा समाउँदै हिंड्नुपर्छ। ओरालो बाटामा राति बिरामी बोक्न युद्ध जिते बराबर हुन्छ’, उनले भने, ‘कहालीलाग्दो ओरालो बाटामा बिरामी स्टेचरमा अडिएर बस्नै सक्दैन। स्टेचरबाट बिरामी नै लड्ला भन्ने डर उत्तिकै हुन्छ।’
बर्खाको समयमा झन् बाटो हिलो÷लेदो हुने भएकाले यात्रा गर्न सास्ती हुने गरेको स्थानीय बताउँछन्।
हिउँदमा जसोतसो गाउँसम्म गाडी पुगे पनि बर्खामा बाटाका कारण पैदल यात्रा नै सकसपूर्ण हुने स्थानीयको भनाइ थियो।
‘एम्बुलेन्स आउने केराबारीडाँडा वा दोभानसम्म बिरामी बोक्न कम्तीमा दुई घन्टा लाग्छ। पानी परेको बेला चिप्लो ओरालो झर्नै सक्दैन। सुत्केरीलाई बोकेर झन् कसरी झर्नु निकै समस्या छ’, वीरबहादुरले दुखेसो पोखे।
उनका अनुसार व्यथा सामान्य रह्योे र गाह्रो भएन भने गाउँमै सुत्केरी गराउने चलन छ।
सुत्केरी व्यथा लामो समयसम्म लाग्यो वा गर्भवतीलाई गाह्रो भयो भने मात्र नौबिसे स्वास्थ्य चौकी लाने गरिएको फुर्लुङडाँडाकी विष्णुकुमारी धलानले बताइन्।
‘घरमै सुत्केरी भयो भने नाभी काट्न जान्ने पनि कोही छैनन्’, उनले भनिन्, ‘हचुवाकै भरमा छिनाल्ने चलन अहिले पनि छ।’
सुत्केरी हुने समय नजिकै आएका केही गर्भवतीले अस्पताल छेउछाउमा कोठा भाडामा लिएर बस्ने गरेका महिला स्वयंसेविका कविता लामाले बताइन्।
‘अस्पताल नजिक आफन्त हुनेहरूले त्यही बस्ने गरेका छन्’, उनले भनिन्,‘अधिकांश गर्भवतीले त्यसो गर्न सक्दैनन्। व्यथाले सारै नचापेसम्म घरमै बच्चा जन्माउने कोशिश गर्ने गरेका छन्।’
‘अघिल्लो वर्ष मजुवा गाउँकी दुई गर्भवतीले घरमै बच्चा जन्माउनुभयो। थलिको एकजना गर्भवतीलाई बोकेर नौविसे स्वास्थ्य चौकी झार्दा झार्दै बाटैमा बच्चा जन्मियो’, स्वयंसेवका कविताले भनिन्, ‘घरमै बच्चा जन्माउने र बाटामा सुत्केरी हुने घटना हाम्रो गाउँका लागि कुनै नौलो घटना होइन।’
सबैभन्दा माथिको गाउँबाट बिरामी बोकेर एम्बुलेन्स पुग्ने दोभानसम्म पुग्न चार घण्टा लाग्ने उनले बताइन्।
‘अहिले दोभानसम्म मात्र एम्बुलेन्स आइपुग्छ, त्यहाँसम्म पुग्न नजिकको गाउँबाट दुई घण्टा टाढाको गाउँबाट चार घण्टासम्म बिरामी बोक्नुपर्छ’, उनले भनिन्।
नगर क्षेत्रभित्रका गर्भवती र सुत्केरी बोक्न एम्बुलेन्स शुल्क समेत निःशुल्क गराएको धुनिबेंसी नगरपालिकाले जनाएको छ।
‘टोलटोलमा स्टेचर पठाएका छौं भने वडा नं ७ भित्र तीन जना महिला स्वयंसेविका पनि खटाएका छौं’, वडाध्यक्ष यदुनाथ पाठकले भने, ‘गुर्दुम यहाँको दुर्गम ठाउँ भएकाले एउटा बस्तीबाट अर्काे बस्तीमा पुग्न घण्टौं हिंड्नुपर्ने बाध्यता छ।’
सम्भव भएसम्म गर्भवतीलाई आवश्यक पर्ने सबै सेवा सुविधा दिने कोशिश गरिएको जनाउँदै उनले भौगोलिक विकटताले समस्या भइरहेको बताए।
गाउँमा बर्थिङ सेन्टर तथा स्वास्थ्यचौकी नहुँदा यहाँका अधिकांश महिलाले ज्यान जोखिममा राखेर बच्चा जन्माउन बाध्य छन्।
प्रकाशित: १६ भाद्र २०८० ०७:४७ शनिबार